Vladimir Putin’in Rus ulusunun önemli tarihi liderlerinden biri olduğuna dair son iddiası da 24 Haziran’da ortadan kalkmış oldu. Bir grup silahlı paralı asker, neredeyse hiç karşı koyulmadan Rusya’yı bir günde yaklaşık 750 km (470 mil) kat ederek, iki büyük şehrin kontrolünü ele geçirdi. Bu da yetmezmiş gibi bu ordu hiçbir zayiat görmeden geri çekilirken Moskova’nın 200 km yakınına kadar gelmişti.
Putin reformcu bir lider olarak uzun zaman önce başarısız olmuştu: Giderek derinleşen yolsuzluklara ve ekonomik buhrana başkanlık etmekten başka bir şey yapamadı. Ayrıca petrol ve gaz çağı sona ererken Rusya’yı hidrokarbon tedarikçisi olmaktan öteye götürememiş oldu. Birkaç gün içinde sonuçlanacağını düşündüğü, ancak bir bataklığa dönüşen Ukrayna işgalini başlattıktan 16 ay sonra, büyük bir savaş komutanı olarak her zamankinden daha açık bir şekilde başarısız oluyor. Şimdi ise bir liderin ilk ve en büyük sorumluluğu olan devletin güvenliğini sağlama görevini bile yerine getiremediğini göstermiş oldu.
Putin’in iktidardan düşüşü ister yakında, ister aylar ya da yıllar sonra olsun, kendisinin beceriksiz bir lider olduğu ayyuka çıkmış oldu. Kendisi bir çar olmaktan çok, Rusya Ana’yı mahkûm ettiği içi boşaltılmış çetenin en tepesindeki hayduttur! Dahası Putin gücün her şey olduğu bir dünya düzeninde, artık zayıflamış bir haydut gibi görünüyor.
Wagner Grubu’nun lideri Yevgeny Prigozhin, Putin’in aşağılık yönlerinin bir özeti gibidir. Eski bir mahkûmken restoran işletmecisi olan ve Afrika, Suriye ve Ukrayna’da çatışan bir katil-paralı askere dönüşen Prigozhin, Putin’in paranoyası ve acımasızlığı sayesinde yükselebilmişti. Putin kendi ordusuna güvenmediği için sadık bir haydut çetesine ihtiyacı vardı. Yurtdışındaki bazı korkunç eylemlerinin inkâr edilebilir olmasını istiyordu, bunun için de Wagner gibi “özel askeri iş bitiriciler” üç kıtada savaş suçları işlemeye devam ettiler. Ve Putin, Prigozhin’i 2016’da Donald Trump’ı iktidara getiren seçim de dâhil olmak üzere yabancı seçimlere (yine inkâr edilebilir bir şekilde) müdahale etmek için kullandı.
Wagner isyanı Putin’in yarattığı devletin çürümüşlüğünü de özetliyor. Putin, düzenli ordudaki rakipleriyle yaşadığı mücadelenin ortasındayken, Wagner’in doğrudan savunma bakanlığının kontrolü altına alınmasına karar verdi. Bu durum Prigozhin’in gücünü sakatlama tehdidini doğurunca da, Prigozhin Putin’in yanlış planlamış olduğu Ukrayna Savaşı’na, Rus ordusunun beceriksizliğine ve Ukrayna’da verdiği kayıplara karşı, ama en önemlisi Putine karşı isyan etti. Prigozhin’in tüm acımasızlığına karşın, Kremlin’in içi boş propagandasını sonlandıran bir hakikat vardı.
Daha da şok edici olanı, Bay Prigozhin’in Bay Putin’i gerçeklikten ve gelişmelerden habersiz bir lider olarak ifşa etmiş olmasıydı. İsyan Kremlin’i şaşırtmışa benziyordu – eski bir casusun başkanlığındaki istihbarat teşkilatları o kadar yıpranmış durumdaydı ki, Putin 24 Haziran sabahı sarsılmış bir halde kendi canavarını hain ilan etti ve cezalandırılacağına dair yeminler etti. Ancak birkaç saat sonra Prigozhin’in Wagner birliklerini de yanına alarak Belarus’a gitmesine izin verdi.
Tek adam yönetimi kuran Putin, sadakati de sağlayamamış görünüyordu. Ne sokaklarda ne de siyasi ve askeri elitler arasında Prigozhin için destek bulunmasa da Putin’e de destek yok gibi görünüyor. Rusya bir gün boyunca (24 saat) boyunca sessiz ve hareketsiz kalarak rüzgârın hangi yönden eseceğini görmeyi bekledi.
Daha iyimser kanatta olanlar Putin’in ‘zayıflığını’ iktidarının sonunun geldiğinin kanıtı olarak göreceklerdir. Keşke durum böyle olsaydı. Fakat gerçek şu ki, tüm despotlar, zayıf olanlar bile, açık bir alternatif yoksa ve hala yanlarında bol miktarda silah ve bunları kullanacak acımasızlığa sahiplerse oldukça uzun süre iktidarda kalabilirler. Komşu Belarus’taki Alexander Lukashenko’ya ya da Suriye’deki Beşer Esad’a bir bakın lütfen.
Yine de Putin’in aleyhine işleyen iki faktör daha var: (1) Birincisi savaşın kendisi… Ukrayna’nın karşı saldırısı istikrarlı bir ilerleme kaydetmeye devam ediyor. Beklenenden daha yavaş olsa da, Rusya’nın Şubat 2022’den bu yana elde ettiği toprak kazanımlarını tarumar ediyor. Hatta Ukrayna, bazı yerlerde Rusya’nın 2014’teki ilk saldırısında ele geçirdiği toprakları bile geri alıyor.
Putin’in kafasındaki zafer konseptine göre Rusya Batı’nın güçten düşmesini uzun süre bekleyebilir. Eğer Ukrayna ihtiyaç duyduğu atılımları gerçekleştiremezse (ki Rusya’yı Kırım’a bağlayan kara bağlantısının kesilmesi bunların başında geliyor Batı’nın desteği zamanla kırılmaya başlayabilir. Fakat Putin’in planı giderek daha az akla yatkın görünüyor. Evet, Rusya Ukrayna’ya zarar vermeyi başardı; ancak Ukrayna fethedilmek bir yana, bir ulus olarak daha çok bir araya geldi. Ukrayna, Avrupa Birliği’ne ve belki de NATO’ya üye olma yolunda ilerliyor. Tüm bunlar, Putin’in Batı’nın dağılması ön görülerinden çok uzakta. Ayrıca NATO Finlandiya’yı ve yakında İsveç’i de içine alacak şekilde genişledi; Avrupa’nın savunma harcamaları arttı ve Rus enerjisine bağımlılık ortadan kalktı…
Buna karşın, 100,000’den fazla Rus’un ölü ve yaralı olarak kaybedilmesinin çok az getirisi oldu. Kremlin’in en iyi propagandacılarının bile başarı olarak gösterecekleri çok az şey var. Artık başarılar yerine sürekli daha fazla fedakârlık yapılması gerektiği anlatılıyor. Cepheden Rusya için gelen her kötü haber Putin üzerindeki baskıyı ciddi şekilde arttırıyor. Karşı taarruzun bu kadar önemli olmasının ve Rus saflarındaki bölünmenin kanıtlarının bu kadar memnuniyet verici olmasının nedeni budur.
Putin’in (2) ikinci sorunu ‘ekonomi2. Geçen yıl, savaşın etkisiyle fırlayan petrol ve gaz fiyatları sayesinde Rusya oldukça iyi dayandı. Petrol sevkiyatı devam etti ve devletin hala bol miktarda nakdi var. Büyüme düşmüş olsa bile, en azından bu yıl için bir ekonomik kriz ihtimal dâhilinde görünmüyor.
Ancak Putin’in yeni ve daha büyük bir taarruz için yeterli kaynağı yok. Rusya’nın gaz gelirleri düştü (ne de olsa en iyi müşterisini kaybetti) ve tabii küresel petrol fiyatı da düştü. Hükümet harcamaları (savaşın devasa maliyetleri de dâhil olunca) ile gelirler arasındaki uçurum giderek büyüyor ve Rusya’yı ‘varlık fonunu’ yağmalamaya zorluyor. Ruble geçtiğimiz yıl değerinin neredeyse %40’ını kaybetti. Çin artık Rus petrolünü indirimli olarak satın alıyor, buna karşılık Rusya henüz arzu ettiği büyük miktarda silah tedariki yapamadı.
Putin şimdilik oldukça vahşi baskı ve tasfiyelere başkanlık ederek otoritesini yeniden tesis etmeye kararlı görünüyor. Ancak er ya da geç, belayı savuşturabilme yeteneği onu terk edecektir. Dünyanın da buna hazır olması gerekecek. Pek çok olası sonuç arasında en korkuncu 4,000’den fazla nükleer savaş başlığına sahip bir ülkede düzenin çökmesi olacaktır. Ancak Sayın Putin yozlaşmış, tek adam yönetimlerinin bir süper gücü yönetmenin yolu olmadığını tüm dünyaya göstermiş oldu. Rusya için düzene ve aklıselime dönüş yolu oldukça zor ve tehlikeli olacak, ancak Putin ‘liderlik’ tacını giydiği ve rejim askerleri Ukrayna üzerinde imparatorluk yönetimi hayal ettiği sürece bu yolculuk asla başlayamayacaktır.
Kaynak: https://www.economist.com/leaders/2023/06/29/the-humbling-of-vladimir-putin
Çeviri: Hasan Ayer