Söz konusu görüşmede — o sırada geniş biçimde kamuoyuna duyurulmuştu — Trump, eylülde Beyaz Saray’daki bir görüşmenin ardından İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nu telefona vererek, Katar’ın başkenti Doha’da Hamas’ın siyasi liderlerinin bulunduğu bir konut kompleksini hedef alan İsrail saldırısı için Katar başbakanından özür diletti.
Trump’ın Katar’daki bombardımanı ele alış biçimi — aralarında başmüzakereci Halil el-Hayya’nın da bulunduğu hedef Hamas yetkililerini öldürmeyi başaramayan saldırı — iki yetkilinin aktardığına göre, grubun Netanyahu’ya karşı durabilecek ve Gazze’deki savaşı bitirme konusunda ciddi olabilecek bir lider olarak Trump’a daha fazla güven duymasını sağladı.
Şimdi, Çarşamba günü Trump arabuluculuğunda sağlanan ateşkesi kabul ettikten sonra, militan örgüt, bu yılın başında Filistinlilerin Gazze’den sürülmesini ve bölgenin ABD kontrolünde bir sahil beldesi olarak yeniden inşasını önermiş olan bir adamın sözüne daha da fazla itimat etmiş oldu.
Cuma günü yürürlüğe giren anlaşma kapsamında Hamas, İsrail’in tam çekilmesine dair bir mutabakat olmaksızın rehineleri bırakmayı kabul etti. Hamas’tan iki Filistinli yetkili, bunun, ABD başkanının anlaşmaya o denli angaje olmasına bel bağlayan riskli bir kumar olduğunu kabul etti.
Hamas liderleri, kumarlarının geri tepebileceğinin gayet farkında, dedi yetkililerden biri. Ocak ayında — Trump’ın ekibinin yakından dahil olduğu — bir ateşkesten sonra yaşandığı gibi, rehineler serbest bırakıldıktan sonra İsrail’in askeri kampanyayı yeniden başlatmasından endişe ediyorlar.
Buna rağmen, Kızıldeniz kıyısındaki Şarm el-Şeyh’te bir konferans merkezinde İsrail’le dolaylı görüşmeler için bir araya gelen Hamas, Trump’ın en yakın güvenilir isimlerinin ve bölgenin ağır toplarının varlığından yeterince güven duydu ve Filistin devletine yönelik adımlar gibi örgütün temel taleplerinin çoğunu çözümsüz bırakan ateşkese imza attı.
Hamas yetkililerinden biri Reuters’a, Trump’ın hevesinin konferans merkezinde “ağır” biçimde hissedildiğini söyledi. Kıdemli bir ABD’li yetkiliye göre Trump, maraton oturum boyunca üç kez bizzat aradı; damadı Jared Kushner ve özel temsilci Steve Witkoff ise İsrailli ve Katarlı müzakereciler arasında mekik dokudular.
Sonraki aşamalar için garanti yok
Bu durum savaşı bitirmenin yolunu açabilecek olsa da, Trump’ın Gazze için 20 maddelik planında öngörülen sonraki aşamaların hayata geçeceğine dair bir kesinlik bulunmuyor.
Ancak Katar’daki saldırıları ve İsrail ile İran arasındaki 12 günlük savaşı sonlandıran ateşkesi ele alış biçimi, Hamas müzakerecilerine, rehineler serbest bırakılır bırakılmaz İsrail’in çatışmalara geri dönmesine müsaade etmeyeceğine dair güven verdi, dedi iki Filistinli yetkili ve görüşmeler hakkında bilgilendirilen bir başka kaynak.
Bu haber için üçü Hamas’tan olmak üzere beş Filistinli yetkili; ayrıca iki kıdemli ABD’li yetkili ve görüşmeler hakkında bilgisi olan beş başka kaynakla konuşuldu.
Trump’ın yardımcıları, Washington’da konuyu bilen bir kaynağa göre, Katar’daki saldırı nedeniyle Netanyahu’ya duyduğu öfkeyi, İsrail liderini Gazze savaşını bitirecek bir çerçeveyi kabul etmeye zorlamak için bir fırsat olarak gördü.
Geniş diplomatik ve ekonomik politikaları açısından önemli körfez ülkeleriyle bağlarını geliştiren Trump, bir kıdemli Beyaz Saray yetkilisinin söylediğine göre, Katarlı emirle dost olduğunu düşünüyor ve saldırı görüntülerini televizyonda görmekten hoşnut değildi; yetkili, saldırıyı Arap dünyasını birleştiren “önemli bir dönüm noktası” olarak nitelendirdi.
Trump’ın, İsrail’in Katar’a karşı benzer saldırılar düzenlemeyeceğine dair kamuoyu önünde verdiği söz, Hamas ve diğer bölgesel aktörlerin gözünde ona güvenilirlik kazandırdı, dedi müzakereler ve arabuluculuk çabaları hakkında bilgilendirilen Gazze’deki bir Filistinli yetkili.
İsrail’de Bar-İlan Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölümü’nden Jonathan Reinhold ise, “Katar’a, İsrail’in bir daha saldırmayacağına dair verdiği güvenlik garantisi, Hamas’ın ateşkesin yürürlükte kalacağına dair güvenini artırdı” dedi.
Hamas ayrıca, Trump’ın İran ve İsrail’e düşmanlıkları durdurmaları yönündeki kamuoyu önündeki buyruğunu da not etti; Gazze’deki Filistinli yetkili, Trump’ın, iki taraf arasında Haziran’da yaşanan 12 günlük savaşta ateşkesi ilan etmesinden saatler sonra, planlanan bir bombardıman için havalanan İsrail uçaklarına “geri dönün ve üslerinize inin” diye Truth Social’da yaptığı çağrıyı özellikle vurguladı.
“Gösterişli olsa da, söylediğini yapıyor,” diyen yetkili, bunun Trump’ın İsrail’i bir ateşkese uymaya zorlamaya hazır olduğunu gösterdiğini belirtti.
Görüşmeler Salı günü tıkanmıştı
Trump, genel planını 29 Eylül’de Netanyahu’nun Beyaz Saray ziyareti sırasında açıkladı; Hamas dört gün sonra koşullu onay verdi ve ABD başkanı bunu yeşil ışık olarak yorumladı.
Daha geçen salı günü, planın nasıl uygulanacağına dair görüşmeler tıkanmış görünüyordu; İsrail birliklerinin Gazze’de ne kadar hızlı ve ne ölçüde geri çekileceği ve bunun Hamas’ın rehineleri toplamasına ve serbest bırakmasına nasıl imkân tanıyacağı gibi konularda anlaşmazlık vardı, diye anlattı görüşmelere aşina bir yetkili. Katar, Mısır ve Türkiye’den arabulucular süreci ilerletemedi, dedi aynı kaynak.
Çıkmazı aşmak için Katar Başbakanı Şeyh Muhammed bin Abdülrahman Al Sani’nin salı günü Şarm el-Şeyh’e gitmesi gerektiğine karar verdiği, Witkoff ile Kushner’in çarşamba sabahı uçup geldikleri ve görüşmelerin öğle saatlerinde başladığı belirtildi.
NATO üyesi Türkiye’nin istihbarat şefi İbrahim Kalın’ın varlığı da önemliydi; zira Ankara’nın Hamas’la güçlü bağları bulunuyor ve Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın Trump’la yaptığı son görüşmeden sonra, Trump’ın Hamas’ı planı kabul etmeye ikna etmesi için kendisinden yardım istediğini söylediği aktarılmıştı.
İki yıldır Hamas, rehineleri yalnızca İsrail’in tamamen çekilmesi ve çatışmanın nihai olarak sona ermesi karşılığında bırakacağını söylüyordu. İsrail ise tüm rehineler iade edilip Hamas yok edilene kadar savaşın durmayacağını ifade ediyordu.
Hiçbiri tam olarak istediğini alamadı. İsrail öngörülebilir gelecekte Gazze’nin yaklaşık yarısında kalacak; Hamas ise bir örgüt olarak varlığını sürdürecek ve Trump’ın planında yer alan silahlarını bırakma talebi daha sonraki bir tarihe bırakıldı. Görüşmeler hakkında bilgilendirilen kaynaklardan biri, bu dinamiğin — iki tarafın da daha fazla sonuca ihtiyaç duyması — ilerideki müzakereleri zorlayabileceğini söyledi.
Görüşmeler sırasında önemli bir gelişme de, arabulucuların Hamas’ı rehineleri elde tutmanın artık bir kaldıraç değil, bir yük haline geldiğine ikna etmede başarılı olmasıydı; bunu hem kıdemli bir ABD’li yetkili hem de Gazze’deki Filistinli yetkili dile getirdi.
Filistinli yetkiliye göre Hamas, rehineleri tutmaya devam etmenin Filistinlilere yönelik küresel desteği zayıflattığı ve rehineler olmadan İsrail’in çatışmaları yeniden başlatmak için inandırıcılığının olmayacağı kanaatine vardı.
Bununla birlikte, iki Hamas yetkilisinin söylediğine göre, grup, rehinelerin serbest bırakılması, İsrail’in kısmi geri çekilmesi ve çatışmaların durmasını içeren birinci aşamanın, savaşı sona erdirecek daha geniş kapsamlı bir anlaşmaya ilerleyeceğine ilişkin, belirli yaptırım mekanizmalarıyla desteklenen resmi yazılı güvenceler almadı.
Bunun yerine, ABD ve arabulucular — Mısır, Katar ve Türkiye — tarafından Trump’ın anlaşmayı sonuna kadar götüreceği ve rehineler serbest kaldıktan sonra İsrail’in askeri kampanyayı yeniden başlatmasına izin vermeyeceğine dair sözlü teminatları kabul etti, dedi Hamas kaynakları ve görüşmeler hakkında bilgilendirilen iki başka yetkili.
“Hem bizim açımızdan bu anlaşma savaşı bitiriyor” dedi Hamas yetkililerinden biri.
Kumar geri tepebilir
Aynı yetkili, “Hamas liderleri, kumarlarının geri tepebileceğinin gayet farkında” diye ekledi.
Ocak ayındaki ateşkesin ardından esirlerin kademeli serbest bırakılmasıyla İsrail’in geri çekilmelerini eşleştiren bir anlaşma yapılmasına rağmen, Trump süreç devam ederken Hamas’a tüm esirleri bir kerede bırakmasını, aksi halde anlaşmayı iptal edip “cehennemi koparacağını” ilan etmişti.
Anlaşma haftalar içinde çöktü; savaşın devamı, Gazze sağlık makamlarına göre 16 binden fazla Filistinlinin hayatını kaybetmesiyle sonuçlandı ve İsrail’in uyguladığı yardım ambargosu, küresel açlık gözetim kuruluşunun enklafta kıtlık bulunduğu yönünde tespitine yol açtı.
Bölgesel bir diplomata göre İsrail, özellikle Hamas veya müttefikleri İsrail topraklarına roket saldırıları gibi eylemlere girişirse, fırsat buldukça Hamas’ı hedef almaya devam etmeye meyledebilir.
Bununla birlikte, Hamas yetkililerinden biri, bu kez önceki ateşkese kıyasla hissiyatın farklı olduğunu söyledi. Grubun, İsraillilerin anlaşmaya varma konusunda ciddi geldiğini ve Mısır, Katar, Türkiye ve Amerikalıların iki taraf üzerindeki baskısının sonuç verdiğini hissettiğini belirtti.
Görüşmeler hakkında bilgilendirilen bir kaynak, Trump’ın pazar gününden itibaren Ortadoğu’ya beklenen “zafer turu” ziyaretinin — üzerinde anlaşılması gereken zor detaylar kalsa bile — anlaşmanın sürdürülmesine daha fazla yardımcı olacağını söyledi; Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah es-Sisi’nin davetini “çok akıllı bir hamle” diye nitelendirdi.