Halil Berktay
Görece gösterişsiz bir yerden, alacakaranlıklardan geliyordu. Doğma büyüme Güney Afrikalıydı; yıldızlar ve gençler kategorilerinden adım adım tırmanmış, buna karşılık ABD’den bir spor bursu kapıp o benzersiz kolej-üniversite yarışları dünyasında pişme olanağı bulamamıştı.
Gene de gizli ve hırslı hazırlıkları vardı. Yönetim bilimleri öğrencisi olarak Kovsies Üniversitesi’ne kaydolduğu 2012 Ekim’in’den bu yana, üniversitenin 25 yıllık atletizm antrenörü, 74’lük “büyük nine” (eski yüksekçi ve sprinter) Anna “Tannie Ans” Botha ile çalışıyordu. Şimdi Ans Botha, heyecandan boğazından yükselen hıçkırıkları bastıra bastıra, bu yarışı üç yıldır nasıl planladıklarını, Van Niekerk’in bütün ailesiyle toplandıklarını ve her şeyi en ince ayrıntısına kadar konuştuklarını anlatıyor. “Çok büyük bir sorumluluk,” diyor, bu kadar büyük bir yeteneğin olanca potansiyelini gerçekleştirmesini sağlamak. “Onu fazla zorlayıp çökertebilecek bir hatâ yapmamaya çok ama çok dikkat etmek zorundayım… En önemlisi, bedeninin bize ne söylediğine kulak vermekti. Bedeni durun dediğinde duruyor veya biraz daha ağırdan alıyorduk.”
Herhalde doğru bir şey yapıyorlardı, çünkü Wayde van Niekerk 2015 Pekin dünya şampiyonasında ansızın ve çok dramatik bir şekilde sahne almış; 43.48’iyle Michael Johnson’ın tâ 1999’da Sevilla’da koştuğu 43.18’lik efsanevî dünya rekoruna çok yaklaşırken kendisinden çok ünlü, çok tecrübeli LaShawn Merritt ile Kirani James’i peşine takmayı başarmıştı. Ardından, sadece uzmanların mim koyduğu başka bir adım geldi: 100 metreyi 9.98, 200’ü 19.94 koştu ve böylece 100’de 10, 200’de 20, 400’de 44 saniyenin altına inen ilk ve şimdilik tek atlet oldu. Buna rağmen, Michael Johnson’ın 17 yıllık 43.18’i erişilmez görünüyordu. Fiziksel sınırına dayanmış gibiydi 400 metre: 1968’de Mexico City’de Lee Evans (ABD) 43.86 koşmuş; bunu Butch Reynolds’ın (ABD) 1988’de Zurich’te 43.29’a indirebilmesi için 20 yıl gerekmiş; gene ancak 11 yıl sonra Michael Johnson 43.18’i bulabilmişti. Bu, net 48 yılda ancak 0.68 ilerleme demekti. Şimdi öğreniyoruz ki inananları varmış sessiz sedasız. Jamaika’da antrenman yaptığı iki hafta sırasında, Usain Bolt yanına gelip “dünya rekorunu kıracaksın” demiş. Her şey olup bittikten sonra da gelip “yapabileceğini söylemiştim” diye eklemiş. Bunları pist kenarındaki bitmek bilmeyen mülâkatları sırasında açıkladı.
Ama geniş kamuoyunun ne gördüğü, ne görmediği açısından düşünürsek, hayli temkinli bir şekilde geldi, 2016 yazı boyunca Rio’ya. Sadece, deniz seviyesinden oldukça yüksekte koştuğu 44.11’le, ne kadar formda olabileceğine dair küçük bir sinyal verdi. Seçmeler ve yarı-finallerde hep kendini tuttu: sırasıyla 45.26 ve 44.45. Ama beşinci sırada kaldığı final bambaşkaydı. Olabilecek en kötü pozisyonu çekmişti: en dışta, 8’inci kulvardaydı. Oradan kimseyi göremezsiniz ilk 300’de; son düzlüğe kadar, sırf kendi kendinize, kendi vücudunuzu dinleyerek koşmanız gerekir. Nitekim kimse, ama kimse şimdiye kadar 400’de olimpiyat kazanamamıştı dış kulvardan. Bu kural da altüst oldu. İlk kavis dönülüp de ikinci 100 metre düzlüğüne girildiğinde, (Büyük Britanya’dan) Matthew Hudson-Smith, sağ önündeki James – Merritt – Van Niekerk üçlüsüne yetişeceğin sandığı bir anda, “o da ne öyle” diye geçirdi aklından, çünkü Wayde Van Niekerk’in ansızın vites değiştirip hızlandığını farketmişti. Son dönemeçte, yorulabilir diye düşünülürken, solundan gelen Kirani James ve LaShawn Merritt’i yanına yaklaştırmak şöyle dursun, iyice koptu gitti onlardan. Finişi 43.03’le geçti, 43.03! Kirani James 43.74’le ikinci, LaShawn Merritt 43.85’le üçüncü, 44’ün altına inebileceğini hep söylediğimiz Machel Cedenio 44.01’le dördüncü oldu.
“Tam bir katliamdı” dedi, 400’den iki olimpiyat altını olan eski rekortmen Michael Johnson: “Van Niekerk henüz o kadar genç ki; daha neler yapacak, kim bilir. 43’ün altına inebilir mi? Ben yaparım sanmış ama yapamamıştım. Usain Bolt yakında sporu bırakacak; bir sonraki yıldızımız herhalde bu olacak.”
Ateşli bir Liverpool taraftarı olan Van Niekerk, mütevazi kişiliğine uygun bir şekilde, çok daha hafife aldı muazzam başarısını. Pazar günkü finale, Liverpool-Arsenal (4-3) maçını seyrederek “hazırlandığını” itiraf etti. Kendi kendisiyle dalga da geçti biraz: “Arsenal’i yendiğimize o kadar sevindim ki. Üstelik erkek kardeşim de Arsenal’i tutar. Şimdi hem dünya rekorunu kırdım, hem de Liverpool Arsenal’i yendi. Eh, artık böbürlenecek çok şeyim var sayılır.”
Erkekler 400, dörtlü hesaplaşmaya gidiyor
Tek tur sprint’inin yarı-finalleri sapla samanı ayırıverdi. İlk tur seçmeleri 45-46 saniyede geçilirken sadece 45.9 ve altında koşan 24 kişi yarı-finale kalabilmiş; bu kalabalıktan finale çıkmak hiç olmazsa 44.6 yapmayı gerektirir demiştim (bkz aşağıda, Erkekler 400’de ilk mesajlar, Kirani James ve Machel Cedenio’dan haberi).
Öyle de oldu gerçekten, hem de neredeyse tamı tamına: Bugün (14 Ağustos Pazar) 16:00’da başlaması beklenen finale, Ali Khamis Khamis 44.49’la zar zor sekizinci sırada girebildi. Şunlar ise gitti artık: Rusheen McDonald (Jamaika), Lalonde Gordon (Trinidad), Steven Gardiner (Bahamalar,), Gil Roberts (ABD), Yoandys Lescay (Küba), Baboloki Thebe (Botswana), Luguelin Santos (Dominik Cumhuriyeti), Abdalelah Haroun (Katar), Javon Francis (Jamaika), Isaac Makwala (Botswana), Luka Janezic (Slovenya), Liemarvin Bonevacia (Hollanda) ve Nery Brenes’in (Hırvatistan). Buna karşılık büyük favoriler hep beklendiği gibi koştu: Kirani James (Grenada, 44.02), LaShawn Merritt (ABD, 44.21), Machel Cedenio (Trinidad, 44.39), Wayde van Niekerk (Güney Afrika, 44.45). Kürsünün üç basamağına bu dört atlet aday. Tabloyu Bralon Taplin (Grenada, 44.44), Karabo Subinda (Botswana, 44.47) ve Matthew Hudson-Smith (Büyük Britanya, 44.48) tamamlıyor.
Erkekler 400’de ilk mesajlar,
Kirani James ve Machel Cedenio’dan
Rio’da yerel zaman itibariyle 12 Ağustos akşamı, İstanbul saatiyle 13 Ağustos sabahı koşulan 400 seçmeleri, artık alışılmış bir tabloyu: Amerika’nın geleneksel varlığının yanısıra Karayipler ve Afrika’nın yükselişi sürerken, Avrupa’nın düşüşünü yansıttı. Altıncı seride koşan Kirani James (Grenada, 44.93) ve ilk seriden Machel Cedenio (Trinidad, 44.98) hiç zorlanmadan 45’in altına inerken rakiplerine hafiften bir mesaj gönderdiler. Onları, hepsi serilerinde ilk üçe giren …
Ali Khamis Khamis (Brunei, 45.12), Bralon Taplin (Grenada, 45.15), Rusheen McDonald (Jamaika, 45.22), Lalonde Gordon (Trinidad, 45.24), Steven Gardiner (Bahamalar, 45.24), Wayde Van Niekerk (Güney Afrika, 45.26), Gil Roberts (ABD, 45.27), LaShawn Merritt (ABD, 45.28), Yoandys Lescay (Küba, 45.36), Baboloki Thebe (Botswana, 45.41), Karabo Sibanda (Botswana, 45.56), Luguelin Santos (Dominik Cumhuriyeti, 45.61), Abdalelah Haroun (Katar, 45.76), Javon Francis (Jamaika, 45.88) ve Isaac Makwala (Botswana, 45.91) izledi. Eski Dünya’dan ise aralarına sadece şu dört isim girebildi: Matthew Hudson-Smith (Büyük Britanya, 45.26), Luka Janezic (Sloventa, 45.33), Liemarvin Bonevacia (Hollanda, 45.49) ve Nery Brenes (Hırvatistan, 45.53). Buna karşılık Belçika’nın ünlü Kevin ve Jonathan Borlee kardeşleri ile İngiltere’den Martyn Rooney, yarı-finalde kendilerine yer bulamadı.
Toplam 24 atletle üç seri üzerinden, İstanbul saatiyle Pazar sabah 02:30 dolayında koşulacak yarı-final turunda, finale kalmak için ya her seride ilk ikiye girmek, ya da en hızlı 7. ve 8. olmak şart. Bu da mutlaka 45’in altında, belki 44 – 44.6 aralığında koşmayı gerektirecek. Öte yandan, üç Botswanalısı, iki Amerikalısı, iki Trinidadlısı, iki Grenadalısı ve iki Jamaikalısı ile yukarıdaki liste, 4 x 400’ün nasıl geçebileceği konusunda da önemli ipuçlarını içeriyor.
Erkekler 400 metre muhteşem geçmeye aday
Sprintlerin en uzunu ve en zoru, en tüketicisi. Hele son düzlüğü, insanın kendi bedeniyle mücadelesinin doruğu sayılır. Elemeler bugün başlıyor; final 14 Ağustos Pazar günü koşulacak.
2015’te Çin’in başkentinde yapılan dünya şampiyonası, ilk defa aynı yarışta üç kişinin birden 44 saniyenin altına inmesine tanık olmuştu. Hepsi şimdi de son derece formda ve iddialı. Pekin’de 43.48’le Afrika rekoru kırarak birinci gelen ve bütün zamanların dünya sıralamasında dördüncü sıraya fırlayan Wayde Van Niekerk (Güney Afrika Cumhuriyeti) 2016’da deniz seviyesinden hayli yüksekte 44.11 koştu. Pekin’in 43.65’le gümüş madalyalı ismi, yılların eskitemediği LaShawn Merritt (ABD), bu yılın Rio öncesi en iyi derecesini yaptı (43.97). 2012 Londra birincisi, sonra 43.78’lik Pekin üçüncüsü Kirani James (Grenada), 2016’nın ilk yedi ayında 44.08’le diğer iki rakibinin arasına oturmayı başardı. 14 Ağustos’taki finalde kürsünün altın-gümüş-bronz basamaklarına gene bu üç dev çıkarsa kimse şaşırmayacak. Sürpriz için, 2014’ün U20 (yirmi yaş altı) dünya şampiyonu Machel Cedenio (Trinidad ve Tobago, 44.34) ve henüz 19 yaşındaki Baboloki Thebe’ye de (Botswana, 44.22) özel dikkat.