17 Aralık 2010 günü Tunus’un Sidi Bouzid şehrinde, el arabasıyla meyve satan 26 yaşındaki Muhammed Bouazizi’nin, tezgâhına sürekli müdahale eden zabıtaların baskılarından bunalıp kendisini yakarak Arap Baharı’nı başlatmasının üzerinden 10 yıl geçti.
Bouazizi’ye yapılanların bardağı taşırdığı Tunus’ta, diktatör Zeynel Abidin Bin Ali’ye karşı başlayan gösterilerin ve Bin Ali’nin ülkeden kaçmak zorunda kalmasının cesaretlendirdiği Arap halkları, kendi diktatörlerine karşı sokaklara döküldü. Arap Baharı adı verilen protestolarda, aşağıdaki meşhur fotoğraf karesinde yan yana duran ve bir zamanlar hiç yıkılmayacak gibi görünen diktatörler tek tek devrildi.
2011 yılında Tunus’ta Zeynel Abidin bin Ali’nin ardından Mısır’da Mübarek, Libya’da Kaddafi, 2012’de Yemen’de Ali Abdullah Salih alaşağı edildi. Arap Baharı bitti denilirken 2019 yılında Lübnan, Irak ve Sudan’da yeni bir protesto dalgası başladı; 2019 yılında Sudan’ın savaş suçlusu diktatörü Ömer Eş Beşir görevi bırakmak zorunda kaldı.
Sonrasında Arap Baharı, Mısır’da Sisi darbesi ile yeni bir diktatörlüğe; Suriye, Libya ve Yemen’de ise yüz binlerce insanın öldüğü, milyonlarca insanın evsiz kaldığı ya da göçmen durumuna düştüğü iç savaşlara dönüştü. Arap Baharı’nın şimdilik tek başarılı örnekleri, göreli birer demokrasiye geçen Tunus ve Sudan.
Peki, 10 yılın sonunda Arap halkları Arap Baharı hakkında ne düşünüyor?
İngiliz Guardian gazetesi ve YouGov anket şirketi, olayların 10. yıldönümünde dokuz ülkede 5275 denekle bir anket düzenledi.
Anket sonuçlarının bazıları şaşırtıcı.
En ilginci, “Arap Baharı protestolarından pişman mısınız” sorusuna verilen yanıtlar.
Buna göre Sudan, Tunus, Cezayir, Irak ve Mısır’da halkın yüzde 55-60’ı Arap Baharı protestoları için pişmanlık duymuyor. Protestoların iç savaşa ve yıkıma dönüştüğü Suriye, Libya ve Yemen’de ise halk yüzde 65 ile 75 arasında değişen oranlarda Arap Baharı’ndan pişman; keşke olmasaydı diyor.
“Arap Baharı’ndan sonraki hayatınız daha mı iyi daha mı kötü” sorusuna verilen cevaplarda ise, daha iyi diyenler azınlıkta. Suriyelilerin yüzde 75’i, Yemenlilerin yüzde 73’ü, Libyalıların yüzde 60’ı, Tunus ve Iraklıların yüzden 50’si, Cezayirlilerin ise yüzde 40’ı daha kötü demiş.
“Daha iyi” diyenler içinde en yüksek oran yüzde 28’le Tunus, yüzde 24-25’le Cezayir ve Mısır’da. Mısır, Irak ve Cezayirlilerin yüzde 40’a yakını ise “hiçbiri” yani “değişen bir şey olmadı” cevabını vermiş.
Arap Baharı’nın başarı hikâyesi olarak gösterilen Tunus’ta ankete katılanların yüzde 86’sı, eskisine göre hükümeti eleştirmekte kendilerini daha özgür hissettiklerini söylemiş; yüzde 50’si ise yine on yıl öncesine göre haksız bir şekilde tutuklamaya maruz bırakılmalarının daha düşük bir olasılık olduğunu düşünüyor.