Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Çin ziyaretinde kendisine yöneltilen “Ankara, BRICS’e katılmak ister mi?” sorusuna “Elbette isteriz, neden istemeyelim? AB ile gümrük birliği anlaşmamız var, aynı zamanda BRICS gibi farklı platformlarda, partner ülkelerle iş birlikleri için yeni fırsatlara bakıyoruz” yanıtını vermiş ve Kremlin Sözcüsü Dmitri Peskov, Fidan’ın açıklamasını memnuniyetle karşıladıklarını söylemişti.
Ardından dışişleri bakanları düzeyindeki BRICS toplantısına katılmak üzere Rusya’ya giden Fidan, Kremlin’de Putin’le de görüştü. Putin, görüşme öncesi yaptığı açıklamada “Türkiye’nin BRICS çalışmalarına gösterdiği ilgiyi memnuniyetle karşılıyoruz ve bu birliğe üye ülkelerle birlikte olma arzusunu kesinlikle mümkün olan her şekilde destekleyeceğiz, ortak sorunları çözeceğiz” dedi ve yıllardır söylenti düzeyinde olan Türkiye’nin BRICS üyeliğini ilan etmiş oldu.
İlk olarak 2017’de dönemin Başbakan Yardımcısı Mehmet Şimşek, BRICS tarafından kurulan Yeni Kalkınma Bankası’nın projelerinden yararlanma amacıyla bankaya üye olmayı düşündüklerini söylemiş, ertesi yıl 10. BRICS zirvesine Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan katılmış, “Toplantıda Türkiye’yi BRICS’e dahil etmeleri çağrısında bulundum” demiş ve 2022’deki BRICS zirvesinde Mısır ve Suudi Arabistan’la beraber Türkiye’nin üyeliğinin de tartışılacağı ifade edilmişti. Ancak 2022 zirvesinde Türkiye’yi üyeliğe davet etmeye yönelik bir karar çıkmamış ve 2023’te BRICS’e katılma taleplerini beyan eden 22 devlet arasında Türkiye yer almamıştı.
Peki son günlerde gündemimize giren BRICS nedir?
Adını Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’nın İngilizce baş harflerinden alan birlik, 2006 yılında ekonomik kalkınma, siyasi işbirliği ve uluslararası arenada ortak çıkarların savunulması amacıyla Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin tarafından kuruldu. 2010 yılında Güney Afrika’nın dahil olmasıyla birlik BRICS adını aldı.
Güney Afrika’da düzenlenen 2023 BRICS Zirvesi’nde genişleme kararı alan gruba Mısır, Etiyopya, İran, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri 1 Ocak’ta dahil oldu.
Güney Afrika zirvesinde BRICS’e davet edilen devletlerden birisi de Arjantin’di. 10 Aralık 2023’te görev süresi dolan solcu Başkan Alberto Fernandez BRICS’e olumlu yaklaşmış, fakat anarko-kapitalist yeni Başkan Javier Milei aksi yönde bir tavır alarak Arjantin’in BRICS üyeliğini askıya almıştı.
BRICS üyesi ülkelerin haritası.
Son katılımlarla birlikte BRICS, dünya nüfusunun yüzde 46’sını, dünya ekonomisinin de yüzde 31’ini temsil ediyor.
Neyi amaçlıyor?
Rusya Devlet Başkanı Putin, genişlemenin ele alındığı Güney Afrika’daki 2023 BRICS zirvesinde yaptığı konuşmada, adil ve ulusal kültür çeşitliliğinin korunmasına yardımcı olacak yeni çok kutuplu bir dünya düzeni oluşturmak istediklerini vurgulayarak, “BRICS, kimseyle rekabet etmiyor ve kimseye karşı çıkmıyor ancak yeni bir dünya düzeni yaratma sürecinin, bağımsız gelişme ve nüfuz merkezlerinin kurulmasını engellemeye çalışan muhaliflerinin olduğu da açıktır” demişti.
Putin, Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından Ukrayna’da savaş suçu işlediği iddiasıyla hakkında çıkarılan tutuklama emri nedeniyle zirvesiye video konferansla katılmıştı.
Ekonomik işbirliği ve kalkınmayı hedefleyen BRICS’in bir tüzüğü veya karar alma kurulları yok. Önemli kararlar, her yıl dönüşümlü olarak üye ülkelerin ev sahipliğinde düzenlenen zirvelerde, oy birliğiyle liderler tarafından alınıyor. Birliğin Avrupa Birliği’nde olduğu gibi ortak yasalar ve ortak dış politika gibi hedefleri yok.
Dedolarizasyon hedefi
BRICS’in ana hedeflerinden biri, kur krizlerinden ve yaptırımlardan korunmak amacıyla uluslararası ticarette dolar yerine ülkelerin kendi yerel para birimlerini kullanması. 2023’teki zirvede BRICS için referans para birimi geliştirilmesi konusunda bir çalışma grubu oluşturulmuş, kısa süre önce yapılan 2024 zirvesinde ise uluslararası mali sistemde BRICS’in rolünü artırma. BRICS üyesi ülkelerin bankaları arasındaki işbirliğini ve üye ülkelerin para birimlerinin kullanımını artırma üzerine görüşmeler yapılmıştı.
Geçmişte Beyaz Saray’a danışmanlık yapmış ABD’li ekonomist Joe Sullivan’a göre BRICS’in çıkaracağı ortak para birimi, küresel ticarette Amerikan dolarını hakim rezerv para birimi konumundan indirebilir.
Batı’yla ilişkiler
BRICS’te ortak dış politika hedefi olmadığı için üye ülkelerin Batı ile ilişkileri değişiklik gösteriyor. Örneğin İran, Rusya ve Çin; ABD ve Avrupa ile kötü ilişkilere sahipken diğer üye ülkeler Batı ile iyi ilişkilere sahip. Dolayısıyla BRICS’in, Avrupa Birliği veya G20’nin karşıtı olduğunu söylemek mümkün değil.
Türkiye’den görüşler
Ekonomist Prof. Dr. Aziz Konukman, kurda sık yaşanan dalgalanmalar nedeniyle BRICS’in dedolarizasyonu sağlaması halinde bundan en çok Türkiye’nin yararlanacağını savunuyor: “Bizim dış ticaret hacmimiz dolara bağımlı olduğu için ithal girdilere bağımlı bir ekonomiyiz. Kurda bir liralık bir artış Türkiye ekonomisini allak bullak ediyor. Eğer dedolarizasyon yapılabilir ise en çok bizim işimize yarar.”
ABD’nin Ankara Büyükelçisi Jeff Flake, Türkiye’nin BRICS’e katılmamasını umduğunu ancak böyle bir adımın Batı ile olan uyumunu değiştirmeyeceğini söyledi.
Bağımsız Araştırmacı Dr. Hüseyin Korkmaz: “Rusya, Türkiye’nin olası BRICS üyeliğini memnuniyetle karşılayacağını beyan ederken NATO üyesi bir ülkenin böyle bir hamlesi Batı’da nasıl karşılanır sorusu merak konusu oldu. Türkiye’nin uzun süredir devam ettirdiği çok boyutlu diplomasi Batı’dan bir kopmadan ziyade Batı’ya olan bağımlılığı azaltmaya dönük stratejik bir özerklik inşası olarak okunabilir.”
DEVA Partisi Genel Başkanı Ali Babacan, 2 oturumda konuşma yapmak üzere gittiği St.Petersburg Ekonomi Forumu’nda, Türkiye’nin BRICS ve benzeri oluşumlarla işbirliğinin mevcut işbirlikleriyle çelişki veya çatışma olarak görülmemesi gerektiğini belirterek, “2. Dünya Savaşı sonrası oluşturulan finansal yapı, artık günümüzün ekonomik sorunlarına çözüm üretmiyor. BRICS veya ASEAN gibi organizasyonları, daha gür ses çıkarmak için bir tür kaldıraç olarak kullanmak çok önemli ve gerekli” yorumunu yaptı.
https://x.com/serbestiyetweb/status/1801021712684793886
Prof. Dr. Ragıp Kutay Karaca: “Her iki taraftan bakıldığında, Türkiye’nin BRICS’e dahil edilmesinin önünde bir engel yok. Türkiye’nin bulunduğu coğrafya mal ve enerjinin taşıma koridorlarının üzerinde. Türkiye bu açıdan merkez. Siyasi ve askerî açıdan değerimiz ise Batı ve Doğu dünyasının her ikisine yönelik politika yapmamızı imkân veriyor. Sonuç mu? Türkiye, Doğu-Batı arasında yarattığı denge siyasetini devam ettirerek, kendi yolunu kendisi bulacaktır.”