Çince kriz sözcüğünün fırsat anlamına geldiği iddiası sık sık gündemde gelen efsanalerden biri. İddiaya göre, Çince kriz anlamına gelen “weiji” kelimesi, tek başına “tehlike” anlamına gelen “wei” ve “fırsat” anlamına gelen “ji” kelimelerinden oluşuyor.
İnterneti taradığımızda bu iddiaya dair ilk Türkçe paylaşımların 2008 yılından olduğunu görüyoruz. Blog ve köşe yazılarında yer alan iddia, sosyal medyanın hayatımıza girmesiyle yaygınlığını artırıyor.
Çince’de kriz sözcüğü hangi anlama geliyor?
Kulağa her ne kadar romantik tınlasa da, bu durum gerçeği yansıtmıyor.
“Çince kriz kelimesi, tehlike ve fırsat” anahtar kelimleriyle İngilizce arama yaptığımızda iddianın ilk olarak ABD’nin Eski Başkanı John F. Kennedy tarafından dile getirildiğine dair bir ipucu buluyoruz.
Buradan hareketle yeni bir Google araması yaptığımızda ise Kennedy’nin 12 Nisan 1959’daki bir konuşmasında bu cümleye yer verdiğini görüyoruz:
“Çince yazıldığında ‘kriz’ kelimesi iki karakterden oluşur biri tehlikeyi, diğeri fırsatı temsil eder. Tehlike işaretleri etrafımızda. Üretken kapasitemizin yarısından daha azına sahip olan Sovyetler Birliği, askeri bilim ve teknolojinin bazı önemli alanlarında en azından bize eşit oldu. İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana harap olmuş bir Rusya, fabrikalarını yeniden inşa etti, nehirlerini dizginledi ve insan gücünü, uzun süredir üstün olduğumuz birçok bilim ve teknoloji alanında bize meydan okuyacak şekilde düzenledi. Sputnik, Rus halkının acil ihtiyaçları pahasına, bilimsel eğitim ve gelişime Sovyet yoğunlaşmasının sembolü olan bir semboldür.”
Google aramasına devam ettiğimizde, Pennsylvania Üniversitesi Çin Dili ve Edebiyatı Profesörü Victor H. Mair’in konuyla ilgili bir yazısına ulaşıyoruz. Mair, çoğu Mandarin kelimesinde olduğu gibi, “kriz” ( wēijī ) için kullanılan sözcüğün, wēi (危) ve jī (機/机) olmak üzere iki ayrı karakterle yazılmış iki heceden oluştuğunu ifade ediyor.
Mair, Çince kriz kelimesinin tehlike ve fırsatı ifade eden iki bileşenden oluştuğu iddiasının, kısmen hüsnükuruntudan, ancak esasen Mandarin dilinde ve diğer sinitik dillerde terimlerin nasıl oluştuğuna dair temel bir yanlış anlamadan kaynaklandığını belirtiyor.
Mair’in anlatımına göre, kriz kelimesiyle ilgili yanılgıya kapılanlar, Çince kelimeyi tek bir grafik olarak ele alıyor.
Mair, değindiği diğer bir önemli nokta ise tek başına ji kelimesinin anlamı:
“Aslında wēijī’nin jī’si ‘başlangıç anı, kritik nokta (bir şey başladığında veya değiştiğinde)’ anlamı taşıyor. Bu nedenle, bir weijī gerçekten de gerçek bir kriz, tehlikeli bir an, işlerin ters gitmeye başladığı bir zamandır. Bir weijī, kişinin özellikle dikkatli olması gereken tehlikeli bir duruma işaret eder. Biri avantaj ve fayda aramaya gittiğinde bir bağlantı noktası değildir.”
Yani kelime iki farklı anlamı bir arada içermiyor.
Çince “kriz kelimesinin etimolojisi” kelimeleriyle araştırmaya devam ettiğimizde, Çin’in en çok kullanılan arama motoru Baidu üzerinden kriz (危机 [wēi jī]) kelimesinin incelendiği sayfaya ulaşıyoruz. Kelimenin tüm anlamların yer aldığı ve bu anlamların cümle içinde kullanıldığı sayfada, kriz kelimesinin fırsat anlamı taşıdığına dair herhangi bir bulguya rastlanmıyor.