Pazartesi günü Batı dünyasındaki önde gelen uluslararası gönüllü bağışçılar Cenevre’de bir araya gelmiş ve Afganistan’a yapılacak insani yardımları görüşmüştü. Gidilecek yol haritasıyla ilgili henüz bir karara varılamadı. Fakat komşu ülkeler Çin ve Pakistan çoktan Afganistan yönetimiyle yardımların koordinasyonuyla ilgili temasa geçmiş durumda.
Uzmanlar, savaşın parçaladığı ülkenin büyük bir ekonomik krizde olduğunu, insani krizin de kapıda olduğunu söylüyorlar.
ABD’nin öncülüğündeki Batılı ülkeler, Taliban’ın kadın haklarını koruyacağına dair bir teminat almadan ülkeye fon ve destek sağlamak istemiyorlar.
Afganistan’ın yurtdışındaki 10 milyar dolarlık yabancı varlığı da dondurulmuş durumda.
BM Genel Sekreterliği Afganistan Özel Temsilcisi Deborah Lyons, BM Konseyi’nde yaptığı konuşmada Afganistan’a sağlanacak fonların Taliban yönetiminin eline geçmemesi gerektiğini belirtti.
“Yine de kaçınılmaz bir şekilde ülkede milyonlarca insan yoksulluğa ve açlığa sürüklenecek, büyük bir mülteci dalgası oluşacak ve Afganistan’ı birkaç kuşak geriye götürecek şiddetli bir ekonomik gerileme olacaktır.”
Bir başka muhtemel senaryoda ise Afganistan komşusu Pakistan ve Çin’e yakınlaşacak gibi görünüyor. Bu iki ülke şimdiden uçak dolusu yardım malzemesini Afganistan’a göndermiş durumda. İlerleyen dönemlerde etkileşimin artacağına dair sinyaller de verilmeye devam ediliyor.
Taliban’ın iktidara gelmesinden bu yana ülkeye ilk dış yardım Çin’in geçen hafta göndereceğini ilan ettiği 31 milyon dolarlık gıda ve sağlık malzemeleri oldu.
Pakistan da geçen hafta Kabil’e gıda ve tıbbi yardım malzemeleri göndermişti. Pakistan Dışişleri Bakanı Kureyşi, uluslararası toplumu Afganistan’a koşulsuz yardım etmeye davet etmişti.
Pakistan’ın Taliban ile bağları oldukça kuvvetli; Pakistan 20 yıldır ABD destekli hükümete karşı savaşan Taliban’ı himaye etmekle suçlanıyor. İslamabad ise bu suçlamaları reddediyor.
Pakistan ile güçlü bir ittifaka sahip olan Çin ise, Taliban’la ilişkilerini güçlendirmeye çalışıyor. Kimi uzmanlar elektrikli araçlar için önemli bir bileşen olan lityum rezervleri başta olmak üzere Afganistan’ın madenlerinin Çin’in iştahını kabarttığını söylüyor.
Ayrıca Çin, Afganistan’daki olası şiddetin sınırın dışına taşmaması için endişelerini Taliban yönetimine bildirdi.
Bölgeyle ilgilenen uzmanlar, insani yardımın ötesinde Çin’in asıl amacı olan devasa Kuşak ve Yol Projesi’nin Afganistan’a uzun vadeli ekonomik canlılık sağlayabileceğini söylüyor.
Bununla ilgili bir olasılık, Kuşak ve Yol Projesi’nin merkez parçası olan Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru’na Afganistan’ın da dahil edilmesidir. Çin bu koridorun inşası için Pakistan’da 60 milyar doların üzerinde yatırım yapmış durumda. Benzer büyüklükteki bir yatırımın Afganistan’a ekonomik anlamda nefes aldıracağı söylenebilir.
Pakistan’ın Afganistan eski büyükelçisi Rustam Shah Mohmand “Taliban bu koridora katılmayı memnuniyetle karşılayacaktır. Çin de böyle bir durumda çok mutlu olacaktır” dedi.
Çin Kuşak ve Yol Projesi hakkında herhangi bir yorumda bulunmasa da Dışişleri Bakanı Wang Yi, Pekin’in Çin-Afganistan hattındaki yük trenlerinin yeniden aktif hale getirilmesiyle dış dünyanın Afganistan’a gönderdiği insani yardım malzemelerine erişimi kolaylaştırmaya hazır olduklarını söyledi.
Pakistan’ın Dışişleri Ofisi ve Taliban sözcülerinden henüz bir yorum gelmiş değil.
Taliban yetkilileri yaptıkları açıklamalarda Çin ile iyi ilişkiler kurmak istediklerini söylediler.
Üst düzey bir Taliban yetkilisi, olası yatırım fırsatlarıyla ilgili Doha’da Çin’le görüşmeler yapıldığını ifade etti. Aynı yetkili Çin’in özellikler madencilikle ilgilendiğini ancak ülkedeki herhangi bir sektördeki faaliyetin ihaleyle verileceğini söyledi. Ardından “Taliban ülkeye faydası olacak yabancı yatırımları memnuniyetle karşılıyor” dedi.
Afganistan ve Pakistan’dan yetkililer, Çin’in Afganistan’ı uzun yıllardır Kuşak ve Yol Projesi’ndeki Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru’na dahil etmek için çaba sarf ettiğini belirttiler. Ancak ABD destekli hükümet bu teklife yanıt vermekten kaçınmıştı.
Taliban ise ekonomik anlamda ülkeye nefes aldırmasının yanı sıra uluslararası arenada resmi olarak tanınma ihtiyacından ötürü bu teklife olumlu bakıyor.
Pakistanlı bir milletvekili ve Çin-Pakistan Enstitüsü Başkanı Mushadid Hussain Sayed “Afganistan’ın ekonomik olarak kalkınması için ileriyle dönük en makul adım, Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru’na katılmayı kabul etmesidir” dediler.
Kabil yönetimi de bu teklife sıcak bakıyor.
Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi Talibanlı yetkili Mullah Abdul Ghani Baradar ile birlikte
Bununla birlikte Afganistan, ekonomik olarak ayağa kalkabilmek için madencilik sektörüne adım atmak isteyen Çin’e göz kırpsa da, ülkedeki belirsiz güvenlik durumlarından ötürü Çin büyük bir risk alıyor.
Çin ve Küreselleşme Merkezi isimli düşünce kuruluşunun başkanı Wang Huiyao “Afganistan’ın güvenlik ve istikrarı Çin’in de güvenlik ve istikrarı demektir” dedi. “Ama Çin’in güvenlik ve istikrarı aynı zamanda Orta Asya’ya, Kuşak ve Yol Projesi’nin uzandığı bölgelere bağlı. Bölgesel istikrar ve refah yolunda Çin’in önünde büyük bir imkân var.”
Çeviren: Enes Özkan