Bu hafta Kazakistan’da meydana gelen ölümcül uçak kazasında hayatını kaybeden Azerbaycan Havayolları’na ait Embraer 190 uçağının mürettebatı için 29 Aralık 2024 Pazar günü Azerbaycan’ın başkenti Bakü’deki II Onur Sokağı’nda düzenlenen cenaze töreninde uçuş görevlisi HokumeAliyeva’nın mezarı başında yas tutuldu.
Azerbaycan bu hafta Noel günü 38 kişinin hayatını kaybettiği uçak kazasının yasını tutarken, siyaset bilimci FarhadMammadov’un aklı Kasım 2020’ye gitti.
Ardından, Azerbaycan ve Ermenistan arasında Dağlık Karabağ bölgesi nedeniyle yaşanan savaşın son gününde Azerbaycan, Ermenistan hava sahasındayken sınırına yakın bir Rus helikopterini düşürmüştü.
Bakü merkezli Güney Kafkasya Araştırmaları Merkezi’nin direktörü olan Mammadov, “Azerbaycan Cumhurbaşkanı hemen Rusya Cumhurbaşkanı’nı aradı, suçu kendisi ve ülkesi adına üstlendi, özür diledi ve ardından suçlular cezalandırıldı ve tazminat ödendi”
Dört yıl sonra roller neredeyse tersine döndü.
25 Aralık’ta Azerbaycan Havayolları’nın 8243 sefer sayılı uçağı 67 yolcu ve mürettebatıyla Bakü’den Çeçenistan’ın Grozni kentine gitmek üzere havalandı. Uçak Rus hava sahasında Grozni’ye yaklaşırken yerden ateş açıldığı anlaşıldı ve rotasını doğuya çevirerek Kazakistan’ın batısındaki Aktauyakınlarında düştü. Sadece 29 kişi hayatta kaldı.
Rus yetkililer ilk başta uçağın bir kuş sürüsüne çarptığını ya da uçaktaki bir oksijen tankının patladığını düşünse de,hasarın Rus hava savunması tarafından kullanılan karadan havaya füzelerden kaynaklandığı anlaşıldı. Cumartesi günü Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin “trajik olay” için özür diledi ancak Ukrayna’ya ait insansız hava araçlarının bölgede olduğunu iddia ederek Rusya adına sorumluluğu doğrudan üstlenmedi.
Ancak Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in Rusya’dan sorumluluğu resmen kabul etmesini ve hayatta kalanlara tazminat ödemesini talep etmesi, Azerbaycan’da Moskova’nın felaketi ele alış biçimine duyulan öfkeyi ve Putin’den yaşananlar konusunda 2020’de Aliyev’in yaptığı gibi açık sözlü olması beklentisini yansıtıyor.
Mammadov, “Azerbaycan şimdi de aynısını bekliyor ve biz bunu henüz görmedik. Ve eğer Rus tarafı kısmi özür yolunu seçtiyse, o zaman devam eden davayla ilgili soruşturmanın sonraki aşamalarında müteakip özürler, cezalar ve tazminatlar bekleyeceğiz” diyor.
Azerbaycan’daki pek çok kişi için mesele sadece uçağa neyin çarptığı değil, Rusya’nın acil duruma nasıl tepki verdiği.
Bakü’de yaşayan Leyla Al Jazeera’ye yaptığı açıklamada, “Bu durumu daha da dehşet verici kılan şey, uçağın düşürülmesinden sonra yaşananlar. Rus topraklarına iniş izni verilmedi. Bu olayın en korkunç kısmı ve insanların affedemeyeceği bir şey.”
Azerbaycanlı yetkililer pilotların Rusya’ya acil iniş izni alamadıklarını ve rotalarını Hazar Denizi’nin karşısındaki Aktau’ya çevirmek zorunda kaldıklarını iddia ettiler.
“Hata fark edildikten sonra uçağın Rusya’ya inmesine izin verilseydi, belki de o hayatlar kurtarılabilirdi. Bunun yerine uçak, kalpsiz ve beceriksiz kişiler tarafından verilen bir kararla Kazakistan’a gönderildi,” diye ekledi Leyla. “İnsanları en çok öfkelendiren ve yıkıma uğratan şey, bu insanlık ve hesap verebilirlik eksikliğidir.”
Peki 8243 sefer sayılı uçağın akıbeti Rusya’nın Azerbaycan ile ilişkilerine de zarar verebilir mi?
Eski bir Sovyet cumhuriyeti olarak petrol zengini Azerbaycan ile kuzeydeki devasa komşusu arasındaki ilişkiler karmaşık olsa da, örneğin Baltık ülkelerinin aksine tamamen düşmanca değil.
Azerbaycan, Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda Rus İmparatorluğu’nun çöküşünün ardından kısa bir süre bağımsızlığını kazandı. Ancak 1920’de Kızıl Ordu işgal etti ve Azerbaycan sonraki yetmiş yıl boyunca tekrar Moskova’nın kanatları altına girdi.
Azerbaycan’ın 1991’de bağımsızlığını kazanmasından sonraki ilk birkaç yıl, Bakü’deki iki darbe girişiminin Kremlin tarafından desteklenmesi nedeniyle şüpheyle geçti. Rusya aynı zamanda hem Azerbaycan hem de Azerbaycan’ın Sovyet döneminin sonlarından bu yana tartışmalı Dağlık Karabağ bölgesi nedeniyle sert bir çatışma içinde olduğu Ermenistan ile dostane ilişkilerini dengelemeye çalıştı. Moskova her iki tarafa da silah satarken aynı zamanda arabuluculuk yapmayı denedi ve Karabağ’a barış gücü askerleri gönderdi.
Bu barış gücü birlikleri, Azerbaycan güçlerinin geçen yıl Eylül ayında Karabağ’ı hızla ele geçirmesine ve Ermenistan’ın Rusya liderliğindeki NATO benzeri bir ittifak olan Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü’nün (CSTO) diğer bir üyesi olmasına rağmen neredeyse tüm Ermeni nüfusunun kaçmasına neden oldu. Bakü’nün kontrolü sağlamlaştırması üzerine Rus barış gücü askerleri nihayet bu yılın Nisan ayında Karabağ’dan çekildi.
Mammadov, uçak kazası nedeniyle yaşanan gerginlik bir yana, Rusya ile Azerbaycan arasındaki ilişkilerin genel olarak iyi olduğunu söyledi. Azerbaycan, Moskova’nın Ukrayna savaşında taraf tutmadı ve Rusya’nın Güney Kafkaslar’daki en büyük ticaret ortağı ve İran’a gidip gelen mallar için önemli bir ulaşım güzergahını işgal ediyor. Aynı şekilde Moskova da Bakü için ekonomik bir ortak olarak önem taşıyor.
Siyaset bilimci ve milletvekili Rasim Musabeyov, “[Azerbaycan için] ticari ve ekonomik ortak olarak ilk sırada İtalya, ikinci sırada Türkiye ve üçüncü sırada Rusya yer alıyor” dedi.
“Bu anlamda ticari ve ekonomik ilişkiler Azerbaycan ve Rusya için önemli” dedi. “Azerbaycan uçaklarının çoğu Rusya’ya uçuyor, en azından bu olaydan önce. Güney Kafkasya’daki en büyük Rus topluluğu, yaklaşık 120.000 Rus, burada yaşıyor.” Rusya’da yaklaşık bir milyon Azeri yaşadığını da sözlerine ekledi.
Musabeyov, ilişkilerin uçak kazasından aldığı darbeyi atlatmasına yardımcı olmak için doğru olanı yapmanın şimdi Putin’e düştüğüne inanıyor. “Azerbaycan Rusya ile ilişkilerin kötüleşmesiyle ilgilenmiyor”