Peki Katar, oyuncular ve taraftarlar için konforlu bir ortamı çevreye zarar vermeden nasıl sağlayacak?
Katar çok sıcak ve nemli bir ülke. Ülke kıyıları boyunca denizden ılık rüzgarlar esiyor.
Yaşanacak ilk zorluk, sıcak havayı dışarıda tutabilmek. Al Janoub Stadyumu’nun çatısı, stadyumun etrafındaki hava akımlarını yönlendirmek için tasarlandı. Çatının açık renkte olmasının nedeni güneş ışığını yansıtmak.
Ancak sahayı ve tribünleri serin tutmak, başka yaratıcı çözümleri de gerektiriyor. Gelin stadın içine bakalım.
Maç günleri, her biri ısı ve nem kaynağı 40 bin kişi tribünleri dolduracak.
Katar’da etkili bir soğutma sistemi gerek. Zira hava sıcaklığı stadyum içerisindeki sıcaklıkla birleşiyor.
Tribündeki taraftarlar, koltukların altındaki havalandırma sistemiyle serinletilecek.
Duş başlığı gibi hareket eden küçük püskürtücüler, havanın dağılmasına ve izleyicilere ulaşmasına olanak tanıyor.
Bu hava akımı, insan vücudunda uçaktaki klimaların sağladığı hava akımı kadar hissedilmiyor.
Bu taraftarlar için faydalı bir sistem. Peki ya oyuncular?
Futbolcular artık müsabaka boyunca 10 kilometreden fazla koşabiliyor ve üç litre ter atabiliyor. Bu nedenle serin bir ortamda susuz kalmamaya ihtiyaç duyuyorlar.
Katar’ın nemli havası terin buharlaşmasını zorlaştırıyor. Bununla beraber vücut da aşırı ısınabilir, bu da hipertermi yani sıcak çarpması riski yaratabilir.
Bu yüzden Katar’da Dünya Kupası sırasında stadyumların üzerinde serin hava tabakası oluşturmak için, soğuk hava püskürtülecek.
Sistemin yaratıcılarından iklimlendirme uzmanı Dr. Saud Abdul Ghani, havalandırmaların açısının ve soğuk havanın nerede ve nasıl kalacağının hesaplandığını ve oyuncuların esinti hissetmeyeceklerini söylüyor.
Sonuçta ise gökyüzüne soğuk hava püskürtmek yerine; stadyumun içinde, yerden ve tribünlerden, iki metreden daha yüksek olmayan 18-24C arasında bir soğuk hava baloncuğu çıkacak. Peki sonra ne olacak?
Tekrar ısınacak soğuk hava da orta düzey aspiratör fanlar vasıtasıyla dışarı atılacak.
Daha sonra bu hava filtrelenecek, yeniden soğutulacak ve tekrar stadyuma pompalanacak. Böylece döngü tamamlanacak.
Peki, stadyumu konforlu hale getirecek hava nasıl soğutulacak? Daha geniş bir açıdan bakalım.
Sıcak hava, stadyumun her köşesindeki ısı eşanjörlerinde (ısı değiştiriciler) soğutulmuş su ile doldurulmuş borulardan geçirilerek soğutulur.
Soğuk su ısıyı emdikten sonra, 3 km uzaklıktaki 40 bin litrelik devasa bir depolama tankına pompalanır, burada yeniden soğutulur ve bir sonraki günün maçına hazır hale gelir.
Dr. Cool
Sistemi tasarlayan, Dr. Saud Abdul Ghani BBC’ye yaptığı açıklamada, turnuva sonrasında da futbol dünyasına bir miras bırakmak istediklerini söyledi.
Dr. Ghani, “termal konfor” diye tanımladığı sistem için yıllarca kapsamlı araştırmalar yapıldığını söylüyor. 2019 yılında Katar’da düzenlenen Dünya Atletizm Şampiyonası’nda sporcular ve izleyicilerin görüşleri bu araştırmalara katkı sağladı. Hedef, turnuvayı izleyecek taraftarlara azami fayda sağlamak.
Oyuncular nasıl bakıyor?
BBC’ye konuşan Katar Kadın Milli Futbol Takımı’nın oyuncusu Hajar Saleh, üst düzey futbolcuların olağanüstü koşullarda nelere ihtiyaç duyduğunu iyi biliyor. 11 yaşından beri futbol oynayan Saleh, nemin en büyük zorluk olduğunu söylüyor.
“Biz sıcağa alışığız. Ama sıcak, nemle birleştiğinde çok daha zor oluyor.”
Saleh, yeni klima sistemlerine sahip iki yeni statta, Khalifa ve Educational City stadyumlarında oynanan maçlarda forma giydi.
Saleh, özellikle Katar’da yılın en sıcak aylarından Haziran’daki maçlarda bunun büyük bir fark yarattığını söylüyor.
Sistem sürdürülebilir mi?
Katar 2022’nin organizatörleri, tüm stadyumları serinletmenin ilave sera gazı emisyonlarına neden olmayacağını söylüyor. Çünkü elektriğin kaynağı yeni kurulan güneş enerji tesisi.
Güneş panelleri, sıfır karbonlu, güneş enerjili soğutma teknolojisinin bir parçası. Katar, Dünya Kupası adaylığını açıklarken bu sistemi vadetmişti.
Turnuvanın karbon nötr olmasını sağlamak, çok daha iddialı bir hedef.
Stadyumlar inşa edilirken atmosfere tahmini 800 bin ton sera gazı salındığı sanılıyor. Bu da stadyumların karbon ayak izinin yüzde 90’ını oluşturuyor. ABD Çevre Koruma Ajansı emisyon hesaplarına göre bu, bir binek otomobilin dünya çevresinde 80 bin kez sürüldüğünde salınan sera gazına eşit.
Taraftarları Katar’a götürmek için yapılan uçuşların da çevreye etkisi var.
2018 Dünya Kupası’na ev sahipliği yapan Rusya, yüz ölçümü bakımından dünyan en büyük ülkesi; Katar ise en küçük ülkelerden biri. FIFA yetkilileri, turnuva sırasında ülke içinde yapılacak seyahatlerden kaynaklanacak emisyonların, dört yıl öncesinde üretilene kıyasla üçte bir oranında daha az olacağını söylüyor.
Katar’ın “Yeşil Dünya Kupası” vaadi, turnuva sırasında atmosfere salınan karbon emisyonuna karşılık, aynı miktarda karbon tasarrufu sağlanmasına dayanıyor.
Şu ana kadar organizatörlerin bunu nasıl başarmayı hedefledikleri çok net değil. FIFA yetkilileri, Dünya Kupası emisyonlarını telafi için enerji verimliliği, atık yönetimi, yenilenebilir enerji ve muhtemelen ağaç dikme gibi farklı teknolojiler kullandıklarını söylüyor. Ancak, bu projelerden hangilerinin onaylandığı henüz bilinmiyor.
Böylesi projelerin karbon yakalamada etkili olması onlarca yıl sürebilir. Yakın tarihli bir BBC araştırmasına göre, karbon denkleştirme için dikilen bazı ormanlar yalnızca kağıt üzerinde var.
Bu nedenle, Katar’ın “yeşil hedeflerine” gerçekten ulaşıp ulaşmadığını veya sürdürülebilirlik iddialarının içinin boş olup olmadığını anlamamız biraz zaman alacak.
Katar’da stadyumların inşası için 30 bin göçmen işçi çalıştı. Çok sayıda işçi öldü ya da ağır yaralandı. Katar’a işçileri zorla ve kötü koşullarda çalıştırma, ücretlerini ödememe ve pasaportlarına el koyma dahil çok sayıda suçlama yöneltildi. Katar ise tüm bu suçlamaları reddediyor.
Katar hükümeti yetkilileri ise 2017’den beri göçmen işçileri aşırı sıcakta çalışmaktan koruduklarını, işçilerin konaklama koşullarını iyileştirmek için önlem aldıklarını söylüyor. Ancak Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) verilerine göre, sadece 2021’de Dünya Kupası ile bağlantılı projelerde 50 işçi öldü, 500’den fazla işçi de yaralandı.
BBC ekibi tarafından özel bir tasarımla hazırlanan haberin görsellerine ulaşmak için:
https://www.bbc.com/turkce/resources/idt-8a2fc374-12d4-4875-8aa6-d3612d93af96