The Economist’in haberinde şu ifadelere yer verildi:
Osmanlı tarihinin büyük bir kısmı pembe dizi gibidir. 16. yüzyılda Kanuni Sultan Süleyman, iki kayınbiraderi, iki oğlu ve bir avuç torunu da dahil olmak üzere kendisine rakip olmaya çalıştığından şüphelendiği herkesi öldürttü. (Siz de ailenizde sorunlar olduğunu sanıyordunuz.) Süleyman’la ilgili bir dizi olan Muhteşem Yüzyıl ilk kez 2011 yılında yayınlandı ve Türk dizilerinin dünyaya açılan ilk dalgasının bir parçası oldu. Dizinin hayranları arasında Amerikalı rapçi Cardi B de bulunuyordu.
Bugün, popüler Türk dizileri çoğaldıkça, Süleyman tahtı diğer dizilerle paylaşmak zorunda kalıyor. Sonuncusu, savaştan dönen ve ailesini korumak için tetikçi olmak zorunda kalan bir askeri konu alan “Gaddar”. Türkiye şu anda Amerika ve İngiltere’nin ardından dünyanın en büyük üçüncü dizi ihracatçısı konumunda. Bir veri firması olan Parrot Analytics’e göre, 2020 ile 2023 yılları arasında Türk dizilerine yönelik küresel talep %184 artarken, bu oran Kore dizileri için %73 oldu.
Türk dizileri sadece Orta Doğu’da değil, Avrupa ve Latin Amerika’da da popüler. Geçen yıl yeni Türk dizilerinin en büyük üç ithalatçısı İspanya, Suudi Arabistan ve Mısır oldu. İstanbul Ticaret Odası, Türkiye’nin televizyon ihracatının 2022 yılında 600 milyon dolar kazandığını tahmin ediyor; bazı analistler satışların yakında milyarları bulacağını öngörüyor.
Dizileri bu kadar izlenmeye değer kılan ne? Birincisi, göze hitap etmeleri. Göz alıcı manzaraları, lüks kostümleri ve yakışıklı oyuncularıyla övünüyorlar. Dağıtımcı Madd Entertainment’ın satış müdürü Özlem Özsümbül, dizilerin çoğunun aşk hikayesi olduğunu, bilim-kurgu dizilerinin nadiren yapıldığını söylüyor. Aralarında hukuk ve dönem dramalarının da bulunduğu diziler romantizm ve intikamı harmanlıyor. Birbirlerine aşık olan rakip avukatları konu alan “Yargı” 2023 yılında en iyi telenovela dalında uluslararası Emmy ödülü kazandı.
Arap izleyiciler, Türk dizilerinin Müslümanları Hollywood’un sıklıkla yaptığı gibi terörist ya da taksi şoförü olarak değil kahraman olarak tasvir etmesini takdir ediyor. Diziler aynı zamanda tevazu beklentilerine de boyun eğiyor. Türk medya gözlemcileri alkol şişelerini bulanıklaştırıyor, seks sahnelerini yasaklıyor ve karakterlerin öpüşmesine ceza kesiyor.
Sansür, yönetmenleri yaratıcı olmaya zorluyor
Sansür, yönetmenleri yaratıcı olmaya zorluyor ve hatta izleyiciler için cinsel gerilimi artırabiliyor. Özlem dolu bakışlar ve uzun parmaklar, gereksiz sevişme sahnelerinin yerini alıyor. Örneğin, “Erkenci Kuş” filminde kadın kahraman parfümünü patronunun boynuna sürerken aşk karakterleri neredeyse dudak dudağa geliyor.
Amerikalı aşk romanları yazarları da Türkiye’yi örnek alıyor. New York Times’ın çok satan romanı “Yours Truly “nin yazarı Abby Jimenez, erkek kahramanını, bir çiftin nişanlıymış gibi davrandıktan sonra aşık olduğu bir düşman-aşık hikayesi olan “Sen Çal Kapımı “ndaki bir kahramana dayandırdı.
TV veri firması Glance’e göre, 2023’ün ilk yarısında İspanya’da en popüler diziler Türk dizileriydi. İspanyollar ve Latin Amerikalılar telenovelas (pembe dizi) izleme geçmişine sahipler, bu nedenle Türk programlarının aşırı duygusallık ve zaman bağlılığına alışkınlar. Bazı izleyiciler de Batı televizyonlarının seks ve vahşetinden uzaklaşmayı hoş karşılıyor gibi görünüyor.
İspanyolca konuşan izleyiciler Türk dizilerinin yüksek prodüksiyon değerine ilgi duyuyor. Bir dizi tedarikçisi, Latin Amerika’daki telenovelaların karşılaştırıldığında “ucuz göründüğünü” söylüyor. Georgia Üniversitesi’nden Carolina Acosta-Alzuru, Türkiye ve Latin Amerika’daki insanların “duygularını utanmadan ifade ettiklerini” söylüyor: “Bu yüzden melodram her iki kültürde de işe yarıyor.”
Türkiye’de haftada bir ve üç saate varabilen bölümler yabancı ülkelerde parçalara bölünerek günlük olarak yayınlanabiliyor
Yayıncılar da şovların hayranı. Türkiye’de programlar haftada bir kez yayınlanıyor ve üç saate kadar çıkabiliyor, ancak yabancı ülkelere satıldıklarında parçalara ayrılıyor ve daha sık, bazen günlük olarak yayınlanıyor. TV kanalları dizileri yüzlerce bölüme yayabiliyor. Bir televizyon dağıtımcısı olan İzzet Pinto, Kore dizilerinin iyi olduğunu ancak sadece 13 reklam saati sürdüğünü söylüyor. Türk dizileri ise yaklaşık 200 saate kadar uzayabiliyor.
Bazı hayranlar kendi dillerinde yeterince içerik bulamadıklarından yakınıyor. Programları İspanyolca dublaj yapmak hiç de zor değil çünkü tek bir versiyon İspanya ve Latin Amerika’nın büyük bölümüne dağıtılabiliyor. Lehçe ya da Yunanca gibi daha az konuşanı olan diller için TV kanalları altyazı gibi daha ucuz çözümlere başvuruyor. Katar’daki Northwestern Üniversitesi’nden Yasemin Çelikkol, bazı izleyicilerin dublajlı versiyonların çıkmasını beklemek zorunda kalmadan dizileri izleyebilmek için biraz Türkçe öğrenmeye çalıştıklarını söylüyor. Kendini diziye adamış süper hayranlar sosyal medyada birbirleri için dublaj yapıyor.
Diziler Osmanlı ve Türkiye’nin imajına olumlu katkı sağlıyor
Diziler, özellikle eski Osmanlı topraklarında Türkiye’nin imajını güçlendirmeye yardımcı oldu. Bulgaristan’da Türklerin “kötü, barbar ve korkunç” olduğunu duyarak büyüyen Çelikkol, Türk dizilerinin bu algının değişmesine yardımcı olduğunu düşünüyor. Bulgarların eskiden Yunanistan’da tatil yaptıklarını ama artık Türkiye’ye daha sık gittiklerini söylüyor.
Ve devlet de dizi furyasına dahil olur…
Devlet de olaya dahil oldu. 2012 yılında Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Muhteşem Yüzyıl’ı saray entrikalarına çok fazla zaman ayırdığı ve Süleyman’ın fetihlerine yeterince yer vermediği için eleştirdi. Bunun üzerine bir Türk devlet kanalı kendi tarihi dizisi olan “Diriliş: Ertuğrul” adlı, 13. yüzyılda yaşamış bir Türk savaşçısını konu alan tarihi bir dizi yaptı. Parrot Analytics’e göre, dünya nüfusunun çoğunun covid-19 nedeniyle tecritte olduğu Mayıs 2020’de, dizi küresel olarak en çok talep gören dördüncü TV dizisiydi. O yıl Pakistan’ın o zamanki başbakanı İmran Han, programı “İslami değerleri” nedeniyle övdü ve Lahor’da Ertuğrul’un bir heykeli dikildi. Pilot bölümün Urduca dublajı YouTube’da 153 milyon izlenme sayısına ulaştı.
Yayın hizmetleri daha cesur programlar yaratıyor. Hayranlar yayıncıların yapabildikleri karşısında şaşkınlığa uğruyor. Netflix’in “Kulüp” adlı dizisi, hapishanede geçirdiği yılların ardından kızıyla yeniden bir araya gelen eski bir mahkumu konu alıyor. Dizi, 1950’lerde İstanbul’da azınlıklara yönelik pogromları anlatıyor – en hafif tabirle siyasi açıdan hassas bir konu. Yayıncıların dramaları daha kısa olma eğiliminde: “Muhteşem Yüzyıl”ın 139 bölümüne karşılık “Kulüp”ün şu ana kadar 20 bölümü var. Tacizci yaşlı kocasını aldatan bir kadın hakkında bir film olan Amazon’un “Bihter “ini izleyenler, çıplak kalça içeren seks sahnelerini bile izleyebilirler.
Ekranlarda nelerin görünebileceğinin rahatlatılması, Türkiye’nin, dublajlı ya da altyazılı dizilere diğer pek çok ülkedekinden daha dirençli olan İngilizce konuşan izleyicilere ulaşma şansını artırabilir. İspanya (“Money Heist” ile) ya da Güney Kore’nin (“Squid Game”) aksine, Türkiye’nin Amerika ya da İngiltere’de büyük bir başarısı olmadı. Örneğin “Kara Para Aşk”, Miami’de oynayan Arjantinli futbolcu Lionel Messi ve Amerikalı şarkıcı Barbra Streisand’ı hayranları arasında saymasına rağmen Amerika’da pek sevilmedi.
Ancak dünya büyük ve Türkiye’nin şovlarının izlenmeye değer olması için İngiltere ve Amerika’yı fethetmesi gerekmiyor. Kuzey Afrika ve Avrupa’nın bir kısmını Osmanlı İmparatorluğu’na katan Sultan Süleyman bile o kadar ileri gidemedi.