170 milyon nüfuslu bu Güney Asya ülkesinde sokak protestoları ilk kez görülmüyor; ancak geçen hafta boyunca devam eden gösteriler, bugüne kadarki en şiddetli sokak olayları olarak hafızalara kazındı.
Ülkenin yüksek mahkemesi, kamu istihdamına ilişkin hükümet planını büyük ölçüde iptal etti.
İptal edilen yasa, ülkede kamu sektöründeki işlerin üçte birini, ülkenin 1971’de Pakistan’dan bağımsızlık için verdiği savaşta gazi olanların akrabaları için ayırıyordu.
Mahkeme, gazi yakınların yüzde beşlik bir kota ayrılabileceğine hükmetti.
Öğrenciler sistemin ayrımcı olduğunu öne sürerek eylemlere başlamış ve liyakat esasına göre personel alımı talebiyle protestolara başlamıştı.
Son bir haftada eylemlerde öldürüldüğü tespit edilenlerin sayısının en az 115, ancak gerçek sayının bunun üzerinde olduğu savunuluyor.
Yüksek Mahkeme’nin kararını olumlu karşılayan protestocularsa öldürülenler için adalet talebiyle eylemlerini sürdüreceklerini söylüyor. Gözaltındakilerin serbest bırakılması, internetin açılması ve bakanların istifası da talepler arasında.
Protestoları koordine edenler polisin barışçıl göstericilere karşı acımasız güç kullandığını ve bu durumun yaygın öfkeyi tetiklediğini söylüyor.
Hükümet, protestolar sırasında bugüne kadar görülmemiş çapta bir internet kesintisi uyguladı ve telefon hizmetleri de sınırlandı.
Olaylarda hükümet binaları ve metro gibi hizmetlere de zarar verildi.
Devam eden sokağa çıkma yasakları nedeniyle protestonun liderleri, eylemlere devam etme konusunda kararsız olduklarını aktarıyor.
18 milyon genç Bangladeşli iş arıyor
Dakka Üniversitesi’nde sosyoloji profesörü Dr. Samina Luthfa, BBC’ye verdiği demeçte, “Artık sadece öğrenciler değil, toplumun her kesiminden insanlar protesto hareketine katılmış gibi görünüyor” dedi.
Protestolar uzun süredir devam ediyor. Luthfa, Bangladeş dünyanın en hızlı büyüyen ekonomilerinden biri olmasına rağmen uzmanlar, büyümenin üniversite mezunları için istihdama dönüşmediğine dikkat çekiyor.
Tahminlere göre yaklaşık 18 milyon genç Bangladeşli iş arıyor.
Üniversite mezunları arasında daha az eğitimli akranlarına göre işsizlik oranları daha yüksek.
Bangladeş hazır giyim ihracatında bir güç merkezi haline geldi. Ülke küresel pazara yaklaşık 40 milyar dolar değerinde giysi ihraç ediyor.
Sektörde çoğu kadın olmak üzere dört milyondan fazla kişi çalışıyor. Ancak fabrikadaki işler gelecek vaadeden genç nesil için yeterli değil.
‘Yolsuzluk uzun süredir cezalandırılmadan devam ediyor’
Başbakan Şeyh Hasina’nın 15 yıllık iktidarı altında Bangladeş büyük bir dönüşüm yaşadı, başkent Dakka’da yeni yollar, köprüler, fabrikalar ve hatta metro hattı yapıldı.
Kişi başına düşen gelir son on yılda üç katına çıktı ve Dünya Bankası, son 20 yılda 25 milyondan fazla insanın yoksulluktan kurtarıldığını tahmin ediyor.
Ancak pek çok kişi bu büyümenin bir kısmının yalnızca Hasina’nın iktidardaki partisi Awami Birliği’ne yakın olanlara yaradığını söylüyor.
Dr. Luthfa, “Çok fazla yolsuzluğa tanık oluyoruz. Özellikle iktidara yakın olanlar arasında. Yolsuzluk uzun süredir cezalandırılmadan devam ediyor”.
Son aylarda Bangladeş’te sosyal medyada, eski bir genelkurmay başkanı, eski bir polis şefi, üst düzey vergi memurları ve devlet memurları da dahil olmak üzere Hasina’nın bazı eski üst düzey yetkililerine yönelik yolsuzluk iddialarına ilişkin tartışmalar yer aldı.
Hasina geçen hafta yolsuzluğa karşı harekete geçtiğini ve bunun uzun süredir devam eden bir sorun olduğunu söyledi.
Dakka’daki aynı basın toplantısında, 34 milyon dolar biriktirdiği iddia edilen bir ev işleri yardımcısına (ya da hizmetçiye) karşı dava açtığını söyledi. Kişinin kimliğini belirtmedi.
Bangladeş medyasının tepkisi, bu kadar paranın ancak hükümet sözleşmeleri, yolsuzluk veya rüşvet için yapılan lobi faaliyetleri yoluyla biriktirilebileceği yönündeydi.
Bangladeş’teki yolsuzlukla mücadele komisyonu, bir zamanlar Hasina’nın yakın müttefiki olarak görülen eski polis şefi Benazir Ahmed hakkında, yasa dışı yollardan milyonlarca dolar biriktirdiği iddiasıyla soruşturma başlattı. Kendisi bu iddiaları reddediyor.
Bu haber, ülkede artan hayat pahalılığıyla mücadele eden sıradan insanların gözünden kaçmadı.
Yolsuzluk iddialarının yanı sıra birçok hak savunucusu, son 15 yılda demokratik faaliyet alanının daraldığına dikkat çekiyor.
BBC’ye konuşan İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün Güney Asya direktörü Meenakshi Ganguly, “Arka arkaya üç seçim boyunca inandırıcı, özgür ve adil bir oylama süreci olmadı.” dedi ve ekledi:
“[Hasina] belki de insanların kendi liderlerini seçme yönündeki en temel demokratik haklardan mahrum bırakılmaları konusundaki memnuniyetsizlik düzeyini hafife aldı.”
Ana muhalefetteki Bangladeş Milliyetçi Partisi (BNP), Hasina döneminde özgür ve adil seçimlerin mümkün olmadığını ve seçimlerin tarafsız bir geçici yönetim altında yapılmasını istediğini söyleyerek 2014 ve 2024 seçimlerini boykot etti.
Hasina bu talebi her zaman reddetti.
Hak grupları ayrıca son 15 yılda çoğu hükümeti eleştiren 80’den fazla kişinin ortadan kaybolduğunu ve ailelerinin onlardan haber alamadığını söylüyor.
Muhalefeti ve medyayı bastırmakla suçlanan hükümet, Hasina’nın yıllar içinde giderek daha otokratik hale geldiği yönündeki daha geniş endişelerle yüzleşiyor. Ancak bakanlar suçlamaları reddediyor.
Dr. Luthfa, “Hükümete ve iktidar partisine karşı uzun süredir birikmiş bir öfke var” diyor ve ekliyor:
“İnsanlar artık öfkelerini gösteriyor. Başvurabilecekleri bir çare kalmadığında protesto ediyorlar.”
Hasina’nın bakanları, “provokatif” olarak tanımladıkları eylemlere rağmen hükümetin aşırı itidal gösterdiğini söylüyor.
Gösterilere siyasi muhalefetin ve şiddeti başlatan İslamcı partilerin sızdığını söylüyorlar.
Adalet Bakanı Anisul Huq, bu hafta başında BBC’ye, hükümetin sorunlarının tartışmaya açık olduğunu söyledi:
“Hükümet, öğrenci protestoculara ulaşıyor. Makul bir argümanları olduğunda dinlemeye hazırız”
Öğrenci protestoları muhtemelen Hasina’nın Ocak 2009’dan bu yana karşılaştığı en büyük siyasi kriz.
Bunların nasıl çözüleceği, tepkilere nasıl yanıt vereceğine ve en önemlisi halkın artan öfkesini nasıl ele aldığına bağlı olacak.