Henüz kesin tarihi açıklanmadı ama ÇKP’nin 20 Kongresi ekim ya da kasım ayında yapılacak. Bu kongrelerde partinin partinin tepe yönetimi ve genel sekreteri seçiliyor.
Mao’dan sonra ülkenin başına geçen Deng Xiaoping’in en önemli icraatlarından biri olan devlet başkanlığının 10 yılla (2×5) sınırlanması kuralına sonraki iki başkan Jiang Zemin (1993-2003) ve Hu Jintao (2003-2013) uymuştu.
Onların ardından 2012 sonunda liderliği devralan Xi Jinping ise 2018’te yapılan 13. Ulusal Halk Kongresi’nde bu sınırlamayı kaldırdı.
Bu kural yürürlükte olsaydı Xi 20. Kongre’den sonra görevlerini kesinlikle yeni başkana bırakacaktı.[1]
Bir sene öncesine kadar Xi Jinping yeniden başkan “seçileceğine” herkes kesin gözüyle bakıyordu.
Ancak özellikle bu yılın başından itibaren yaşanan gelişmeler kimilerine “acaba” dedirtmeye başladı. Sert karantina tedbirleri nedeniyle büyüme hızı dramatik ölçüde düşmüş, perakende satışlar, sanayi üretimi gerilemiş buna mukabil işsizlik yükselmiş, yetmezmiş gibi gayrimenkul sektöründeki iflaslar ve durgunluk da peşi sıra gelmişti.
Bu tabloya bakarak Xi’nin suyunun ısınmış olabileceği yorumlara yapılmaya başlanmıştı.
Gerçekten mesnedi var mı bunların yoksa hüsnükuruntu mu?
***
Deng Xiaoping’in ardından lider olan Jiang Zemin süresini tamamladıktan sonra başkanlığı bırakmasına bıraktı ama halefi Hu Jintao döneminde perde arkasında belli ölçüde etkili olmaya devam etti.
Bu durum bir anlamda kaosa ve başıbozukluğa da yol açtı. Hu yönetiminin (2002-2012) son yıllarında gemisini yürüten kaptan olmaya başladı denebilir.
Hem Politbüro Yürütme Komitesi üyesi hem de polisten, istihbarata, savcılara kadar bütün güvenlik birimlerini kontrol eden Merkezi Siyasi ve Hukuki İlişkiler Komisyonu (中共中央政法委员会) başkanı olan Zhou Yongkang önemli mevkilere yapılacak tayinleri belirleyecek kadar geniş bir etki alanı oluşturmuştu.
Ordunun personel atamalarından ve operasyonel birimlerinden sorumlu olan iki üst rütbeli general Xu Caihou and Guo Boxiong hem politbüro üyesi hem de Parti Merkezi Askeri Komisyonu (中国共产党中央军事委员会) üyesi olmaktan kaynaklanan güçle ordudaki atamaları kendi tercihlerine göre yapıyorlar, bir anlamda kendilerine bağlı bir ordu yaratıyorlardı.
Hu’nun en yakındaki kurmaylarından biri olan ÇKP Genel Ofisi (中共中央办公厅) başkanı Ling Jihua da kendine yarattığı geniş etki alanını istismar etmekle meşguldü.
2012’de ülkede manzara-i umumiye şöyleydi:
Ling Jihua’nun 23 yaşındaki oğlu Pekin’in ana caddelerinden birinde içinde 2 çıplak kadın da bulunan yaklaşık 800 bin dolar değerindeki Ferrari 458 Spider’ı ile sürat yaparken kaza geçirip ölmüştü. (Mart 2012)
Bizdeki çakarlı arabalar ayarında ayrıcalıklar sağlayan askeri araç plakalarını yaklaşık 45 bin dolar karşılığı almak mümkündü. Bunun için Halk Kurtuluş Ordusu’nda üst düzey bir “tanıdık” bulmak yeterliydi. Askeri araç plakası taşıyan lüks araçlar trafikte hemen hiçbir kurala uymadan, fink atıyor, emniyet şeridini kullanıyor, kırmızı ışıkta geçebiliyor üstelik otoyol geçiş ve park ücreti ödemiyorlardı.
Eğer orduda doğru kişileri tanıyorsanız yılda 130 bin dolar karşılığında askeri üniformalı bir şöförü olan, askeri plakalı bir Audi A8 kiralayabiliyordunuz. [2]
Orduda terfiler ücreti karşılığında da yapılabiliyordu. Alt rütbelerde terfi tarifesi 40-50 bin dolarken albaylıktan tuğgeneralliğe terfi söz konusu olduğunda rakam 5 milyon dolara kadar çıkabiliyordu.[3]
Xi’nin en önemli rakibi kabul edilen Politbürü üyesi ve Chongqing eyaleti parti genel sekreteri Bo Xilai ve karısı bir İngiliz işadamını öldürtme suçlamasıyla tutuklandılar. Aralarından alengirli parasal ilişkilerin olduğu ortaya çıktı (Mart 2012)
***
Partinin aklıselim sahibi bütün üst düzey yöneticileri gidişatın kötü olduğunun farkındaydılar. Özellikle ordu konusu vahimdi. Çünkü ÇKP geleneğinde ordu ülkenin ordusu olmaktan daha çok partinin silahlı kanadı gibidir. Bu yüzden ordudaki birliklerde ÇKP bayrağı üzerine yemin törenleri yapılır.
Mao “her komünist, siyasi gücün silahın namlusundan çıktığı gerçeğini kavramalıdır” (枪杆子里面出政权) demişti.[4] Nitekim Parti Merkezi Askeri Komisyonu başkanlığı ÇKP başkanlığından sonra en önemli konumdur. Örneğin Deng Xiaoping partide ve devlette hiçbir resmi unvan almamıştı. Çin Briç Derneği Başkanlığı’nın dışında tek resmi unvanı Parti Merkezi Askeri Komisyonu başkanlığı olmuştur.
Belki de 1989’dan beri en büyük varoluşsal krizini yaşayan partinin bekası için durumu toparlayacak, yolsuzlukların üzerine gidecek dürüst bir lidere ihtiyaç olduğu konusunda bütün parti eliti mutabıktı. Babası partinin eski tüfeklerinden olan mütevazi ve halim selim bir kişilik olan Xi Jinping bu görevi layıkiyle yapabilecek en iyi isim olarak gözüküyordu.
ÇKP’nin teori dergisi Gerçeği Arayış’ta (求是 – Qiúshì) yayınlanan bir resim ve resim altı yazısı: “Partinin ordu üzerindeki mutlak liderliği, halk ordusunun temeli ve güçlü bir ordunun ruhudur. Resim, 29 Haziran 2021’de Hong Kong’da bir savaş gemisinde, subayları ve askerleri parti bayrağı üzerine yemin töreninde gösteriyor.”
Kısacası Xi geniş bir mutabakatla bu göreve geldi.
Ancak iddiasız, mütevazi görünüşünün aksine bu görev için son derece hazırlıklıydı. Partinin ideoloğu ve bir anlamda ruhunu temsil eden, 1990’lardan beri belli başlı politikaların şekillendirilmesine katkıda bulunmuş olan Wang Huning ile birlikte ev ödevlerini gayet yapmışlardı.
Xi o kadar hızlı başladı ki daha göreve gelişinin altıncı gününde ”kaplanlar ve sinekler (老虎 苍 蝇 一 起 打) yolsuzlukla mücadele programını başlatmıştı.
Yolsuzlukla mücadele programlarıyla birden fazla kuş vurmak da mümkün oluyor tabii: Partideki potansiyel muhalifleri de temizleyip iktidarı konsolide etmeyi sağladığı gibi halk nezdinde popülerlik de kazandırıyor.
Altı yıl içinde yukarıda adı geçen yolsuzluğa bulaşmış politbüro üyeleri, generaller de dahil olmak üzere çeşitli kademelerdeki 1,5 milyondan fazla yönetici cezalandırıldı.[5] Tabii Xi bu arada üst düzey kadroları istediği gibi biçimlendirdi.
Xi’nin gücünü hızlı bir şekilde konsolide etmesi ve siyasi kontrolü merkezileştirmesi, parti örgütündeki ana krize karşı en doğru çözüm olarak değerlendirildiğinden partinin ağır toplarınca başlangıçta yadırganmadı. Hatta teşvik edildi.
Xi o kadar hazırlıklıydı ki yolsuzlukla mücadele programıyla neredeyse eş zamanlı olarak ideolojik alanda da girişimlerini başlattı, “Çin Rüyası”nı (中国梦) projesini açıkladı.
“Yeni dönenimde Çin karakterli sosyalizmde Xi Jinping Düşüncesi“ (习近平新时代中国特色社会主义思想) 2017’de anayasaya dahil edildi. Bugün okullarda öğretiliyor.
Mao’nun Kızıl Kitabı’nın [6] dijital versiyonu denebilecek bir cep telefonu uygulaması var: “Güçlü Ülkeyi Öğren (学习强国 – Xuéxí qiángguó) adlı bu uygulamanın adı cinaslı aslında. “学习 (Xuéxí) ”öğrenmek olarak okunabileceği gibi “Xi’den öğrenmek” anlamında da okunabilir. Mesajlaşma, ajanda gibi işlevleri de olan uygulamada Xi hakkında haberler, onun kısa video klipleri, konuşmaları yer alıyor. Çeşitli konularda onun görüşleri bulunuyor.
“Felsefeyi kitlelerin elinde keskin bir silaha haline getirelim”. Mao’nun Kızıl Kitabının propaganda afişi
Aralık 2019’da yapılan Politbüro toplantısında Xi’ye daha önce sadece Mao’nun kullandığı “Halkın Lideri (人民领袖)” unvanı verildi.
“Güçlü Ülkeyi Öğren” Çin’de Apple Uygulama Mağazası’ndan en fazla indirilen uygulama.
Kısacası Xi ideoloji alanında da çok yol kat etmiş durumda. Kendinden önceki iki başkan Jiang Zemin ve Hu Jintao tarihten silinmiş gibiler. Çin’in liderleri denilince Mao, Deng Xiaoping ve Xi’nin adları aynı hizada yazılıyor artık.
Hasılı Xi’nin durumu henüz son bir yılda yaşanan ekonomik sorunlarla sarsılmayacak kadar sağlam gözüküyor.
Nitekim yeni başkanın açıklanacağı ÇKP’nin 20. Kongresi’nden daha sonra 15-16 Kasım’da Bali’de yapılacak olan G-20 zirvesine Xi’nin bizzat katılacağı açıklandı.
***
Baştaki soruya dönecek olursak: Xi Jinping başkanlığa devam edecek.
[1] Kongrede aslında ÇKP genel sekreteri seçiliyor. Parti genel sekreteri aynı zamanda Parti Merkezi Askeri Komisyonu başkanlığını (başkomutanlık diye düşünülebilir) ve devlet başkanlığı görevlerini de üstleniyor. Devlet başkanlığı bunlar içinde en az önemli olanı.
[2] China bans military licence plates on luxury cars, South China Morning Post, 29 Nisan 2013
[3] Disgraced China military officer sold ‘hundreds’ of posts: sources, Reuters, 1 N’san 2014
[4] Mao, ÇKP 6.Merkez Komitesi (1928-1945) 6.Oturum kapanış konuşması, 6 Kasım 1938, Selected Works of Mao Tse-tung cilt 2, Foreign Languages Press, Peking, 1965, s.224. https://www.marxists.org/reference/archive/mao/selected-works/volume-2/mswv2_12.htm#bm15
[5] “His death 30 years ago today was the spark for the Tiananmen Square protests”, The Washington Post, 16 Nisan 2019
[6] Mao’nun 33 konu başlığı altında toplanan 427 “özlü sözü”nü içeren Kızıl Kitap ilk kez 1965 yılında basılmış, daha sonra bütün Çinlilerin okuması hedefiyle milyarlarca adet çoğaltılmıştı. Tüm dünyada 6,5 milyar kopya basıldığı tahmin ediliyor.