Avrupa Komisyonu, İran ile ticaret yapan Avrupalı firmaları ABD’nin yaptırımlarından korumak için 1996 yılında kabul edilen Blocking Statute (Engelleme Mevzuatı) adlı yasayı bugün tekrar etkin hale getirdi. Avrupa Komisyonu Başkanı Jean-Claude Juncker Sofya'daki AB zirvesinde yaptığı açıklamada "AB Komisyonu olarak Avrupalı firmaları korumak görevimiz. Tekrar engelleme statüsü düzenlemesine dönüş sürecini başlattık" diye konuştu. Dört soruda Engelleme Mevzuatı…
1. Eski yasa neden şimdi gündeme geldi?
ABD Başkanı Donald Trump’ın İran ile 2015 yılında imzalanan nükleer anlaşmadan çekilme kararı, eski yasanın gündeme gelmesine neden oldu. İran'ın nükleer programına ilişkin anlaşma Viyana'da Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin 5 daimi üyesi (ABD, İngiltere, Fransa, Rusya, Çin) ve Almanya ile Tahran arasında imzalanmıştı. Anlaşma, Tahran'ın nükleer programını enerji üretimiyle kısıtlı tutmasına karşılık İran'a uygulanan uluslararası yaptırımların kaldırılmasını öngörüyor. Trump 8 Mayıs tarihinde ABD’nin anlaşmadan çekileceğini açıkladı. ABD Hazine Bakanlığı, 6 Ağustos tarihinde İran'a yönelik ilk yaptırım paketini devreye sokacak. Yaptırımlar İran ile iş yapan ancak ABD menşeli olmayan şirketleri de kapsayacak. İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ise ekonomik avantajlarını yitirmemeleri halinde anlaşmaya bağlı kalacaklarını söyledi. Ancak Tahran bunun için AB'nin 60 gün içinde güvence vermesini istiyor. Nükleer anlaşmanın devam etmesini arzu eden 28 Avrupa ülkesinin bu talebe verdiği ilk pratik yanıt, eski yasanın devreye sokulması oldu.
2. Engelleme Mevzuatı'nın kapsamı ne?
Yasa, Avrupalı şirketleri ABD’nin İran anlaşmasından çekilmesi sonrasında devreye girecek yaptırımlara bağımlı olmaktan kurtarıyor. Düzenlemeye göre ABD yaptırımlarının hayata geçirilmesini öngören mahkeme kararları tanınmayacak. Yasa, Avrupalı şirketler açısından ortaya çıkabilecek masraf ve zararların tazminatını da düzenliyor ve teorik olarak ABD yaptırımlarına uyan Avrupalı şirketlerin cezalandırılmasını öngörüyor. Yasanın bu yönüyle nasıl devreye gireceği konusunda ise birçok belirsizlik bulunuyor.
3. Yasa ne zaman kabul edilmişti?
Avrupa Birliği, ABD'nin 1996 yılında Küba, İran ve Libya ile ticaret yapan yabancı firmaları cezalandırmak istemesi üzerine söz konusu yasayı kabul etmişti. Dönemin ABD Başkanı Bill Clinton bunun üzerine yaptırımların uygulanmasından vazgeçmişti. Engelleme Mevzuatı da o nedenle hiç uygulanmadı. Birçok Avrupa hükümeti düzenlemeyi, son derece belirsiz ve uygulanması zor olduğu gerekçesiyle daha ziyade siyasi bir silah olarak değerlendiriyor. ABD mali sisteminin uluslararası erişimi ve birçok Avrupalı şirketin ABD’de varlığı olması nedeniyle yasanın etkinliği konusunda birçok soru işareti bulunuyor.
4. ABD'nin karara ilk tepkisi ne oldu?
ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Heather Nauert Avrupa Birliği’nin kararıyla ilgili detaylı bir açıklama yapmaktan kaçındı. Bazı firmaların ABD yaptırımlarından muaf tutulabilmesinin imkan dahilinde olabileceğini vurgulayan Nauert, "Firmaların (İran ile) yaptıkları ticareti sona erdirmek için zamanı var" diye konuştu. Nauert İran’ın faaliyetlerinin Suriye ve Yemen başta olmak üzere tüm bölge açısından istikrarsızlaştırıcı olduğunu ifade etti.