Ukrayna’nın liman kenti Odessa’daki Yahudi cemaatinin başkan yardımcısı Haham Refael Kruskal, birçok kişi bir Rus işgaline ihtimal vermese de, Holokost’tan kurtulan bir babanın oğlu olarak yaklaşan savaşın ipuçlarını manşetlerden değil, Yahudi tarihinden almıştı.
“Kamyonlarda yedek malzemelerim vardı. Jeneratörleri hazırlattım. Benzin istasyonlarında yoğunluk olacak dedim, yolda otobüslere yedek benzini de hazır ettirdim”
Gerçekten de günün sonunda, her bir galonuna ihtiyaç duydular.
Kruskal, yaklaşık 1000 kişiyi ağırlayan Yahudi okulu, yetimhanesi ve halk bakım merkezi ağı olarak bilinen “Tikva Odessa’yı yönetiyor. Geçen Perşembe gecesi Rus bombalarından biri Tikva’nın kız evinin yakınına düşünce, Kruskal ve ekibi ayrılma zamanının geldiğine kanaat getirdi. Cuma günü saat 7’de çağrı yapıldı. Sabah 10:30’da, o ve ekibi, yüzlerce yetimle birlikte Karpat Dağları’nın ötesinde önceden ayarlanmış barınağa doğru yola çıkmışlardı. Topluluğun bir kısmı da sınıra yöneldi ve Moldova’ya geçti.
“İkinci Dünya Savaşı sırasında olayın ciddiyetini kavrayamayanlar vardı, topluca yok oldular. Tedbirli olmayı ve cemaatimizin güvenliğini tercih ediyoruz.”
Konvoy yola çıkmadan önce Kruskal, Odessa’daki boşaltılan merkezi sinagogdan kısa bir video yayınladı, izleyenlerden kendileri için dua etmelerini istedi.
Normalde Şabat’ta, Cuma’dan Cumartesi gecesine kadar seyahat edilmez, elektrik kullanılmaz.
Ancak Yahudi şeriatı , “insan yaşamının korunması” anlamına gelen “pikuach nefessh” için Sebt gününün bozulmasına müsaade ediyor. Ve böylece cemaat Şabat boyunca yollardaydı. Şarabın geleneksel kutsaması olan kiddush ayinini yapmak için bir benzin istasyonunda durdular.
Kruskal, ” Ukrayna’da soğuk bir benzin istasyonunun ortasında, sorumluluğunuzdaki yüzlerce çocuk ağlarken, onlar için kiddush yaptığınızı düşünün. Kahrediciydi.” Diyor. Cuma sabahı Twitter’da, önümüzdeki zorlu Sebt gününü tahmin ederek İbranice şunları yazdı : “Bu gece, Odessa’dan birçok Yahudi daha güvenli bir yere gitmek için yola çıkmak zorunda kalacak. Şabat’a uymayan İsrail’deki kardeşlerimizin bu Şabat’ı bizim için tutmalarını istiyorum.”
Zor bir yolculuk oldu. Kruskal her 70 kilometrede bir, Rus tanklarının ilerleyememesi için Ukraynalılar tarafından hangi yolların mayınlandığını, Rusların hangi yolları bombalandığını, nerenin güvenli olduğunu anlamak için durduklarını söyledi
İlk otobüsün, dağların hemen ötesindeki kamp alanına varması 27 saat sürdü. Son otobüs 33 saat sonra geldi. Barınak, Yahudi çocukların gelip gelmediğinden emin olmadığı için, yerlerin 90’ını mültecilere vermişti. Kruskal, çocuklar için yatak temin etti ve o ve başka bir görevli, geceyi revir odasında geçirdi.
Çocukların çevrelerine uyum sağladığını görmek Kruskal’ı biraz olsun rahatlatmıştı. “Geldikten yaklaşık iki saat sonra bitkin harap bir haldeyken (sürekli telefondaydım vs.) iki çocuk bana gelip ‘Sahibinden futbol sahasını açmasını isteyebilir misiniz?” diye sordu. Travmatize bir haldelerdi ama bir o kadar normal şeyler söylüyorlar.”
Ama aynı zamanda korkuyu da gördü. Revirdeki ilk geceden sonra, Kruskal’ın uyumak için yeni bir yer bulması gerekiyordu. Ayrıldığını gören çocuklar hemen endişeyle etrafına üşüştü. Ayrılmadığını söyleyip teskin etti: “Kesinlikle burada çok fazla travma, çok fazla belirsizlik var” dedi. “İnsanların ne olup bittiğinden haberi yok.”
Hemen hemen hiç belli etmese de, bu tahliye asıl onun için zor olmuştu.
Kruskal’ın Yahudi cemaatinin daveti üzerine 1999’da geldiği Odessa, bir zamanlar Yahudi medeniyetinin beşiğiydi. Dünya üzerinde üçüncü en büyük Yahudi nüfusuna ev sahipliği yapıyordu, Yahudi siyasi aktivizmi ve edebiyatının yuvasıydı. Şehirdeki Yahudi popülasyonu, nüfusun yarısına kadar ulaşmıştı. Ancak pogromlar, Holokost ve Stalin’in tasfiyelerinden sonra bu oran yüzde 6’ya düştü. Kruskal, 22 yılını yeniden inşa için burada harcadı. Sonra da aniden belirsiz bir geleceğe ilerlemek üzere geride bıraktı.
Vladimir Putin defalarca Ukrayna’da “denazifikasyon yaptığını” iddia etti. Artık bu, medyada ve internet ortamında rus apolojizmi yapanların sürekli ısıtıp koyduğu tutarsız bir bahane. Bu masumların göçü, Putin’in harekatının gerçek yüzü.
Kruskal, “Bir kızın yanından geçiyordum. Annesi büyükannesiyle birlikte Kharkiv’deymiş ve şehir bombalanıyor. Ve o kenarda ağlıyor” dedi ve ekledi “Tek bir adamın bunlara sebep olması inanılmaz.”
Tikva, web sitesinde bir acil durum bağış kampanyası yürütüyor . Şu an yardıma ihtiyacı olanlar bile diğerlerine yardıma koşuyor. Şehri terk eden Tikva, Odessa’daki binalarını ihtiyaç sahiplerine açtı. Bu da Yahudi tecrübesinden çıkarılmış bir ders. Kruskal, “Birlikte kalmalı ve bu iş bitene kadar birbirimize bakmalıyız” diyor. “Bu çok ama çok önemli çünkü İkinci Dünya Savaşı sırasında diğer insanların bize nasıl yardım ettiğini biliyoruz. Aynısını şimdi biz yapmalıyız. Biz sadece kendimize bakmak için değil, yardıma ihtiyacı olan herkese göz kulak olmak için buradayız.”
Tüm bu kaosa ve yıkıma rağmen Kruskal’ın pes etmeye hiç niyeti yok. Odessa sinagogundan çektiği duygusal veda videosunda, dindar Yahudilerin Talmud risalesini bitirirken okudukları şu sözlerle başladı:
” Hadran alach, ve-hadrach alan”
“Size geri döneceğiz, siz de bize…”
Kaynak: The Atlantic, Yair Rosenberg, What Putin’s “Denazification” of Ukraine Really Looks Like, March 01, 2022