Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV), Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın (UNDP) 2020 yılı İnsani Gelişme Raporunu temel alarak Türkiye’nin 81 ili için bir İnsani Gelişmişlik Endeksi çıkardı. Raporun sonuçlarına göre, beklenenin aksine insani gelişmişlik ile rekabet gücü performansları arasında paralellik bulunmuyor. Rekabet gücü yüksek iller insani gelişmişlikte aynı performansı yakalayamıyor; buna karşılık İnsani Gelişmişlik Endeksi yüksek iller de bunu rekabetçiliğe dönüştüremiyor. İnsani Gelişmişlik Endeksinde ilk sıralarda Ankara, İstanbul, İzmir gibi iller öne çıkarken, bu listeye Tunceli’nin 7’nci sıradan girerek Eskişehir, Bursa, Kayseri gibi illeri geride bırakması dikkat çekti.
TEPAV’ın 2017 yılına ilişkin 81 ile yönelik yürüttüğü İnsani Gelişmişlik Endeksi çalışmasında illerin gelir, sağlık ve eğitim düzeyini temel alan bir sınıflandırma yapıldı. Bu kapsamda, küresel sınıflamaya göre gelişmişlik düzeyi ‘çok yüksek’ grubunda 21 il yer alıyor. Bu iller arasında ilk sırada Ankara gelirken, onu ekonomik gelişmişlik düzeyi yüksek olan İstanbul, Kocaeli, Antalya, İzmir ve Muğla takip ediyor. Ancak listenin 7’nci sırasında çok da tahmin edilmeyen bir il olan Tunceli’nin yer alması dikkat çekiyor. Özellikle okullaşma oranının çok yüksek olduğu bilinen Tunceli, bu sayede ekonomik yönden kendisinden çok daha ilerde olan Eskişehir, Bursa, Kayseri gibi illeri de geride bırakma başarısını gösterdi. 21 ilin yer aldığı ‘çok yüksek’ düzeyde olan iller arasında Karaman da 15’inci sırada bulunuyor. Artvin ve Bilecik ise 17’nci sırayı paylaşıyor.
Orta düzeydeki tek il Ağrı
TEPAV listesinde yüksek gelişmişlik grubunda 59 il bulunuyor. Sadece Ağrı, yüksek gelişmişlik sınırına yakın olmakla birlikte orta gelişmişlik düzeyinde yer alan tek il olarak dikkat çekiyor.
81 ilin tamamı beklenen yaşam süresi açısından ‘çok yüksek gelişmişlik’ düzeyinde
Türkiye’nin 81 ilinin tamamı, doğuşta beklenen yaşam sürelerine göre ‘çok yüksek gelişmişlik’ düzeyine sahip durumda. Buna karşılık ortalama öğrenim süresi kategorisinde aynı başarı yakalanamıyor. Ancak 69 il ‘beklenen öğrenim süresi’ kategorisinde ‘çok yüksek’ performansa sahip ve gelecek yıllarda bu illerde ortalama öğrenim süresinin artacağı öngörülüyor. “Beklenen öğrenim süresi” göstergesinde “düşük gelişmişlik” sınıfında bulunan Gümüşhane’yi; Hakkâri, Muş, Edirne, Ağrı, Bayburt, Şırnak, Çankırı, Çanakkale, Kars, Bitlis ve Van takip ediyor.
Gelişmiş iller cinsiyet eşitliğinde üst sırada
Öte yandan TOBB, Türkiye Sınai Kalkınma Bankası ve TEPAV tarafından hazırlanan, 81 ile yönelik Toplumsal Cinsiyet Eşitliği çalışması ile İnsani Gelişmişlik Endeksi arasında da güçlü bir bağ bulunduğu gözleniyor.
İGE’de çok yüksek gelişmişlik düzeyinde yer alan illerin tamamına yakını toplumsal cinsiyet eşitliği yönünden de Türkiye’nin ortalama performansından daha yukarıda yer alıyor. Bu durum, TEPAV raporunun değerlendirme bölümünde, “Eğitimde toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması, insani gelişmenin de ön şartı gibi yorumlanabilir” şeklinde özetleniyor.
TEPAV’ın 81 ilin mikro istihdam verilerini Harvard ve MIT öğretim üyeleri tarafından geliştirilen Atlas metodolojisine göre analiz ederek hazırladığı Ulusal Rekabet Gücü Endeksi’nde de ilginç veriler yer alıyor. Bu çalışmaya göre insani gelişme ile rekabet gücü arasında pozitif bir ilişki bulunmakla birlikte, Gaziantep, Konya, Manisa ve Düzce illerinin rekabet güçlerindeki performanslarını insani gelişme ekseninde yakalayamadıkları dikkat çekiyor.
Madalyonun diğer yüzünde, Ankara, Antalya ve Muğla gibi iller insani gelişmede üst sıralarda yer almalarına rağmen, bu başarılarını üretimde rekabetçiliğe dönüştüremiyor.
Ayrıca, 81 ilin İGE performanslarının kişi başı gelir performansları ile karşılaştırılmasında, ekonomik yönden gelişmiş illerin bunu eğitim ve sağlık alanlarına çok yansıtamadığı gözleniyor.
Kaynak: Dünya Gazetesi