Pazartesi günü İspanya’nın tamamını felç eden büyük elektrik kesintisinin ardından Red Eléctrica, sabah saat 6 itibariyle ülkenin elektrik arzının %99’undan fazlasının geri geldiğini ve tüm şebeke trafo merkezlerinin aktif hale geldiğini bildirdi.
En büyük sıkıntı demir yolu ulaşımında yaşanıyor. Yüzlerce insan trene binmek için istasyonlarda geceyi geçiriyor. Ulaştırma Bakanı Óscar Puente, Madrid’den Barselona, Levante, Bask Bölgesi, Malaga ve Granada’ya bağlantılar da dahil olmak üzere işletilecek yüksek hızlı seferleri ayrıntılı olarak açıkladı. Madrid’de banliyö treni yüzde 50 kapasiteyle çalışırken, Katalonya’da elektrik hizmetindeki istikrarsızlık nedeniyle seferler yeniden durduruldu. Madrid metrosu saat 08.00’de bir hat hariç yeniden açılacak, Barselona’da ise üç hat kapalı.
Başbakan Pedro Sánchez, bu sabah Kral VI. Felipe başkanlığında Ulusal Güvenlik Konseyi’nin bir başka toplantısını gerçekleştiriyor. Pazartesi gecesi yaptığı açıklamada, saat 12:33’te elektrik üretiminin “aniden” neden kesildiğine ilişkin bir soruşturma yürütüldüğünü belirtti. “Daha önce hiç böyle bir şey olmamıştı” dedi.
Portekiz de kesintiden etkilendi
Portekiz’in ulusal elektrik şirketi REN, İspanya gibi ülke genelinde elektrik kesintisi yaşanan Portekiz’de, tam normalleşme sağlanmasının bir hafta sürebileceğini duyurdu.
REN tarafından ülkeyi etkileyen elektrik kesintilerine ilişkin açıklama yapıldı. Açıklamada, İspanya ve Portekiz’i geniş çapta etkileyen elektrik kesintisinin sebebinin İspanya’nın elektrik şebekesinden kaynaklandığı savunuldu.
Aşırı sıcaklar nedeniyle elektrik kesintisi yaşandığı belirtilen açıklamada, Portekiz’de tam normalleşmenin bir haftayı bulabileceği tahmini yer aldı.
Neler biliniyor?
Yerel saatle 12:32’de elektrik şebekelerinde “güç akışlarında çok güçlü bir dalgalanma” tespit edildi. Bu dalgalanma, İspanya’da esas olarak nükleer santrallerden, hidroelektrik santrallerinden, birleşik döngülerden ve güneş ve rüzgar çiftliklerinden gelen elektrik üretiminde bir düşüş anlamına gelen üretim kaybından kaynaklanıyordu.
Bu güç kaybı, 15 GW’lık neslin beş saniye boyunca aniden ortadan kalkmasından kaynaklandı. Sorunun boyutu şöyle daha iyi anlaşılabilir: İspanya’daki beş nükleer enerji santralinin toplam kapasitesi 7,4 GW’dır.
Nedenleri hala araştırılan bu çöküşün neden olduğu dalgalanma, İspanyol elektrik sisteminin Fransa ile bir ara bağlantıya dayanan Avrupa şebekesinden kopmasını tetikledi. Red Eléctrica Operasyon Hizmetleri Direktörü Eduardo Prieto’ya göre, bu kopukluk sistemin “çöküşüne” ve ardından yaygın karartmaya yol açtı. Saat 14:30’da ilk basın toplantısı. Daha sonra, saat 19:00’da Prieto bu açıklamayı yineledi ve bunun İspanya’da daha önce hiç görülmemiş bir boyutta “kesinlikle istisnai bir olay” olduğunu vurguladı.
Aşırı sıcaklık kaynaklı değil
Elektrik kesintisinin nedenine ilişkin çeşitli fikirler ortaya atıldı ve bunlardan bazıları çürütüldü.
Reuters, REN’in (Redes Energéticas Nacionais, İspanya’daki Red Eléctrica’nın eşdeğeri) İspanya’daki garip bir meteorolojik durumun kesintinin kaynağı olabileceğini öne sürdüğünü bildirdi. Ancak bu kuruluştan kaynaklar, İspanya’nın iç kesimlerindeki sıcaklık değişimine işaret eden bu bilgiyi yalanladı.
Siber saldırı ihtimali
Büyük elektrik kesintisinin meydana gelmesinden bu yana, kesintinin bir siber saldırıdan kaynaklanmış olabileceğine dair spekülasyonlar yapılıyor. Bu iddiayı ilk ortaya atan Endülüs Başbakanı Juan Manuel Moreno oldu ve bölgesel siber güvenlik merkezinden gelen bilgilere göre “her şey bu büyüklükte bir kesintinin ancak bir siber saldırıdan kaynaklanabileceğine işaret ediyor” dedi. Ancak Moreno, bu sonuca La Moncloa ya da başka bir kurumdan teyit almadan ulaştığını kabul etti. Birkaç saat sonra Avrupa Komisyonu Başkan Yardımcısı Teresa Ribera Brüksel’de yaptığı açıklamada İspanyol ve Portekizli yetkililerle temas halinde olduklarını ve “[kesintinin] kasıtlı olarak yapıldığına dair herhangi bir belirti olmadığını” ifade etti.
Ulusal İstihbarat Merkezi’ne (CNI) bağlı olarak faaliyet gösteren Ulusal Kriptoloji Merkezi, siber saldırı hipotezini araştırdığını söylemekle yetindi. İspanya, her yıl birkaç yüz siber saldırıyla, ciddiyetleri nedeniyle kritik kabul edilen siber saldırıların en çok hedef aldığı ülkelerden biri haline geldi. Savunma Bakanlığı’na bağlı Ortak Siber Komutanlık da kesintinin olası siber kökenini araştırıyor.
“Siber saldırı hem teoride hem de pratikte mümkün”
Neredeyse iki ülkenin tamamının elektriğini kesen bir siber saldırının hazırlanması ve yürütülmesi çok karmaşıktır. Aynı anda birçok hedefe ulaşan koordineli bir operasyon gerektirir. Bir siber güvenlik uzmanı olan Martín Vigo, “Siber saldırı yoluyla bu ölçekte bir elektrik kesintisi karmaşık olacaktır çünkü çok sayıda bölümlere ayrılmış elektrik şebekesi vardır” dedi. Ve bir kez gerçekleştiğinde, saldırının kaynağını bulmak için ağları analiz etmek de kolay değildir. King’s College London’dan uzman Lukasz Olejnik, “Elektrik şebekelerine siber saldırılar hem teoride hem de pratikte mümkündür çünkü enerji altyapıları çok karmaşık sistemlerdir ve savunmasız noktalarla doludur” dedi. “Örneğin bir saldırı trafoları ya da trafo merkezlerini hedef alabilir ve arızalanmaya başlayana kadar donanıma zarar verebilir. Ancak böylesine büyük ve senkronize bir saldırıyı koordine etmek son derece zor olacaktır.”
Rusya, siber saldırı ile Ukrayna’yı elektriksiz bırakmıştı
İspanya’da daha önce böyle bir şey yaşanmamıştı. Bu ölçekteki tek başarılı saldırı 2015 ve 2016’da Ukrayna’da, Rusya’nın siber saldırısı ile olmuştu. Olejnik, “Diğer vakalar sadece gösteriler, başarısız girişimler ya da söylentilerden ibaretti” dedi. Gerçekten bir saldırı olup olmadığını araştırmakla sorumlu resmi ekipler, bunun gerçekleşip gerçekleşmediğini öğrenmek için gerekli tüm araçlara sahip: Uzman, “Şu anda spekülasyon yapmak çok faydalı değil: elimizde yeterli veri yok” diye ekledi. “Böyle bir kesintinin bir siber saldırıdan kaynaklandığını kesin olarak söylememizi sağlayacak ‘açık bir belirti’ yok. Şu ana kadar gördüğümüz her şey normal, kötü niyetli olmayan nedenlerle de açıklanabilir. Bu yüzden araştırmak ve söylentilere ya da yanlış bilgilere kapılmaktan kaçınmak önemlidir.”
Ulusal Siber Güvenlik Enstitüsü (INCIBE) bir yıl önce “endüstriyel ortamları ve kritik sistemleri etkileyen siber saldırılardaki önemli artış” konusunda uyarıda bulunmuştu. Kurum, 23 Aralık 2015’te Rus bilgisayar korsanları tarafından Ukrayna’nın Ivano-Frankivsk bölgesindeki elektrik dağıtıcılarını sabote etmek için kullanılan ve 1,5 milyon kişiyi etkileyen bir elektrik kesintisine neden olan kötü amaçlı yazılım BlackEnergy’yi örnek olarak gösterdi.
Voltaj dengesizliği ve yangın iddiaları
Portekiz’in elektrik dağıtım operatörü E-Redes, kesintinin Avrupa güç şebekesindeki bir problemden kaynaklanabileceğini belirtti. Fransa’nın Alaric Dağı’ndaki bir yangının yüksek gerilim hatlarına zarar vermesinin de olası nedenler arasında olduğu ifade edildi.
Fransa da elektrik kesintisinden etkilendi
Fransa’nın güneyinde Andorra ve İspanya sınırındaki bölgelerde de elektrik kesintileri yaşandı. Fransız Elektrik İletim Şebekesi (RTE), hizmetin büyük ölçüde geri döndüğünü açıkladı.
Avrupa Birliği’nden destek sözü
AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, İspanya ve Portekiz’deki kesintileri yakından takip ettiklerini ve çözüm için destek vereceklerini açıkladı.
Avrupa’da 2006’da da büyük elektrik kesintisi yaşanmıştı
4 Kasım 2006’da Fransa’dan başlayarak, Almanya, Belçika, İtalya, İspanya ve Portekiz gibi ülkelerde büyük elektrik kesintileri yaşanmıştı.
15 milyondan fazla kişinin etkilendiği olayın yaşandığı ülkelerde ulaşım, sanayi ve günlük yaşamda ciddi aksaklıklar meydana gelmiş, elektrik yaklaşık 2 saat boyunca sağlanamamıştı.
Kesintiler nedeniyle havaalanlarında operasyonlar aksamış, trafik ışıkları çalışmamış ve elektrikle çalışan trenler durmuştu.
Avrupa Konseyinden yapılan açıklamada, elektrik kesintisinin sebepleri arasında güvenlik prosedürlerinin ve teknik araçlarının yetersizliği, diğer Avrupa iletim operatörlerinin bilgilendirilmemesi ve şebeke güvenilirliği ile işletilmesine yönelik yetersiz yatırımlar gösterilmişti.