Alper Görmüş

Zaten yeterince uzun olan başlığı daha fazla uzatmamak için yukarıda okuduğunuz kadarıyla yetindim. Uzatmayı göze alsaydım başlığı şöyle kuracaktım: “Yoldaki işaretler: Erdoğan’ın ‘demokrat’ döneminde (2002-2012) cereyan eden ve bugününe delâlet eden erken göstergeler ile liberal-demokratların zamanında bunlara hak ettiği tepkiyi göstermemeleri hakkında…” Evet, öyle düşünüyorum. Yine, tıpkı ilk dönem gibi liberal-demokratların Erdoğan’ın otoriter dönemindeki tepkileri ve eleştirileri de eksiklikle, yetersizlikle malûldü. İki dönemdeki tepki-eleştiri eksikliğinin farklı nedenleri vardı.

Son yıllarda yaşanan vicdansız ‘adalet’ uygulamalarının son aylarda bir fırtınaya, son günlerde de bir âfete dönüşmesinin sorumlularına duyduğum öfkenin nefrete dönüşmesinden, içimde bu zehirle birlikte yaşamak zorunda kalmaktan korkuyorum. Bir yandan bu zehri kendi psikolojik sağlığım için bedenimin dışına atmaya çalışıyor, bir yandan da bunun zulme uğrayan insanlara ve geleceği çalınmış topluma karşı işlenmiş bir ‘ayıp’ olacağını düşünüyorum.

Otoriterliğin sistemleştiği siyasi koşullarda kalıcı değişimlerin ancak toplumun aktif özne olduğu durumlarda gerçekleşebileceğini düşünenler için sevimsiz bir hakikatle karşı karşıyayız: Toplum bunu yapabilecek güçte değil, dolayısıyla kendine güvenmiyor ve topluma “ama sen de benimle geleceksin” bile demeden öne atılacak bir ‘kurtarıcı’ lider arıyor… Böyle bir lider zuhur etmeden toplum potansiyel gücünün farkına varmayacak ve o güç kuvveden fiile çıkmayacak.

Söylemin algı inşa etme gücü sayesinde ‘gerçek’in artık kendinde bir şey olmaktan çok öznenin yarattığı bir şey (‘alternatif gerçek’) haline geldiği yeni dünyada bir gelişmenin ‘doğal olarak’ şuraya ya da buraya evrileceğini, şu ya da bu sonucu doğuracağını söylemek büyük hesap hatalarına yol açabilir. Kürt barışı demokrasi için büyük bir imkân fakat tıpkı 15 Temmuz’daki gibi otoriterliğin mezesi de olabilir. Bölgedeki hercümerci, iktidarın ‘yeni Türkiye’ hedefini ve muhalefeti baskılamak şeklindeki seçim kazanma stratejisini düşünürsek, ikincinin gerçekleşme ihtimali çok daha yüksek.

Samimiyet, sahicilik ve iyilik elele verip “ete kemiğe büründük, Sırrı diye göründük” diye halay tutsalar yeridir... İhtiyacımız olan şey, Sırrı Süreyya Önder’vari bir samimiyet ve sahicilik... Böyle olunca, düşünce ayrılıkları bâki kalır ama, bunlar göz oyma nedeni olmaz...

Tam 13 yıl geçmiş “PKK’da olmayan şey: Şehâmet” başlıklı yazımın üzerinden… O yazının ilk cümlesi de şöyleymiş: “Bir isyanı başlatmak için ‘celâdet’ yeter, fakat onu tarihsel olarak doğru bir noktada durdurmak için ‘şehâmet’ sahibi olmak gerekir, PKK’da olmayan da bu galiba…” (Celâdet: bahâdırlık, kahramanlık, yiğitlik... Şehâmet: zekâ ve akıllılıkla berâber olan cesâret, yiğitlik –Ferit Devellioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat.) Öcalan aslında doğruluğuna yıllardır inandığı şeyi nihayet uygulamaya koyma fırsatını yakaladı ve çapaksız bir adım attı. Şimdi devletin şehâmetini ölçme vakti.

“İktidarın bugün otoriterleşmeye ihtiyacı var mı?” sorusunu salt iktidarın gücüne bakarak cevaplamak ve “yeterince güçlü, o halde otoriterleşmeye ihtiyacı yok” demek mümkün mü? Bence bu son derece yetersiz ve yanıltıcı bir ölçü. Bu bakış açısı Türkiye’de zamana yayılan tedrici bir ihtilalle bir rejimden diğerine geçilmekte olduğu gerçeğini ıskalıyor: Evet, sadece bir anda patlayan ‘gürültülü’ ihtilallerin yürütücüleri değil, zamana yayılmış ‘sessiz’ ihtilallerin yürütücüleri de otoriterliğe ihtiyaç duyar. Hatta bunun mecburiyet halini aldığı durumlar da olabilir. Türkiye’deki soru bu noktaya gelinip gelinmediğidir.

Bizim özgürlük ve hak tartışmamızın öznesini (öznelerini) kendi özgürlük alanlarını daraltmadığı halde başkalarının özgürlük alanını genişleten adımlara ölümüne bir sertlikle karşı çıkan siyaset grupları oluşturuyor. Kendi mutluluğu azalmayacak, fakat bu arada -kendisine benzemeyen- başkalarının mutluluğu çoğalacak… İşte bizim patolojimiz bu: Kendi mutluluğundan duyduğu tatminin daha fazlasını başkalarının mutsuzluğundan duyacak hale gelmiş olmak.

HÜDA PAR’ın geçtiğimiz hafta sonu düzenlediği çalıştayda dile getirilen, gerçekleştiğinde bu ülkede yaşayan Kürtlerin kendilerini iyi hissedeceği, ülkeleriyle bağlarını daha da güçlendireceği bazı hak talepleri dizginsiz bir öfkenin mezesi oldu. Öfkelerini dile getirenlerin başında, maruz kaldıkları hak ihlallerinden haklı olarak şikâyetçi olan ve iktidara geldiklerinde ‘demokrasi’ vaat eden aydınların ve siyasetçilerin olması da işin ironisiydi. Türkiye, kendi tatminiyle bağlantılı olmayan hak taleplerini ‘helal’ saymayan siyasi mevzilerin birlikte yarattığı bir cehennem.

Konyalı emekli matematik öğretmeni Rahim Demirbaş 26 yılda evini barkını satma pahasına 50 bin ağaçlık bir ormanı tek başına var etti. Bu sabah (13 Şubat) 11 Aralık’ta damarında pıhtı attığını, o günden beri yoğun bakımda uyuduğunu öğrendim. 7 Aralık’ta ondan aldığım son mesajda o gün toprağın altına gömdüğü palamut tohumlarını Nisan’da yeryüzüyle buluşturacağını söylemişti. İnşallah Rahim bey de Nisan gelmeden, bugün 63. gününü doldurduğu uykusundan uyanacak ve onları “yüzlerce yıl yaşayacakları” toprağa dikecek.

RTÜK Başkanı’nın “Bazı haberlerin ülkemizde ‘olumlu olaylar’ olmuyormuş gibi kamuoyuna servis edil(mesini)” şikâyet konusu yapıp müeyyide tehdidinde bulunmasıyla bir ülkenin futbol federasyonunun ‘sıkıcı’ olduğu gerekçesiyle teknik direktörlerden savunmayı esas alan bir oyun anlayışından uzak durmalarını, aksi takdirde kendilerine müeyyide uygulanacağını söylemesi arasında hiçbir fark yok. Çünkü ikisinde de düzenleyici kurumların belki ancak tavsiyede bulunabileceği fakat kesinlikle cezaya bağlayamayacağı durumlar söz konusu.

Herkes bu yazının başlığının “arabayı atın önüne koşmak” deyimine nazireyle oluşturulduğunu anlayacaktır. İlk anda pek yerinde bir nazire gibi görünse de aslında ikisi arasında önemli bir fark var: Atın önüne koşulmuş bir araba hiç hareket edemez fakat müzakerenin önüne koşulmuş bir karar yine de işleyebilir. Ön seçimin İmamoğlu lehine karar anlamına geldiği yeterince açık. Ne var ki “önce karar ardından müzakere” yöntemiyle alınmış bir karar, müzakereyle alınmış bir karara kıyasla kötüdür, ya da kötünün iyisidir. Peki, ön seçim kararının ardından ortaya çıkan gelişmeler ve tartışmalar CHP’yi ‘kötünün iyisi’ tercihinden caydırabilir, yarın ve Pazartesi yapılacak toplantılardan ön seçimin ertelenmesi kararı çıkabilir mi? Ben bunu ihtimal dahilinde görüyorum.

Bu kadar sertlik-yumuşama-sertlik döngüsünden sonra Erdoğan muhalefete dönüp bir kez daha “Dönem, kızgın demiri soğutma dönemidir, hepimiz 82 milyonluk Türkiye gemisinin yolcularıyız” diyerek yeni bir döngüyü deneyebilir mi? “Yok, sertliği bu doza kadar yükselttikten sonra aynı zokanın bir daha yutulmayacağını o da bilir” denebilir mi? Eski döngüleri gözden geçirince bunun pekâlâ mümkün olduğu anlaşılıyor.

İktidarı kendi başına meşru bir amaç olarak tarif eden Makyavel’e göre bu amaç o kadar meşru idi ki, başta ‘korku’ olmak üzere ona ulaşmak ve korumak için baş vurulacak bütün araçlar da otomatik olarak meşru hale geliyordu. Yönetilenler ‘hükümdar’dan korkmalıydı ve bir hükümdar sevilmeyi değil kendinden korkulmasını önemsemeliydi. Makyavel Erdoğan’ın yönetme biçimini görseydi hiç kuşkusuz onu takdir ederdi ama ondan aldığı bir dersi de teorisine eklerdi. O ders, kendinden korkulan hükümdarın arada bir ‘gülümsemesinin’ faydalarına dair olurdu. Bu taktik bugüne kadar işledi fakat artık kullanım değerinin sonuna gelindi gibi.

Sembolik kuruluş tarihi 15 Temmuz 2016 olan yeni rejim başka her şeyin ona tâbi kılındığı bir ‘vizyon’la yola koyuldu: “Make Türkiye Great Again…” Bu, siyasi iktidarla birleşmiş devletin yüz yıldır hayalini kurduğu bir hedefin zamanının geldiğini düşünmesinden kaynaklanan bir ‘vizyon…’ Bu vizyonun sahibi ‘talep’ten hoşlanmıyor, herkesten ‘vizyon’a gönüllü yazılmasını bekliyor, “Seni seviyorum ama benden talepte bulunursan şefkatimi kaybedersin” diyor, tıpkı ataerkil bir baba gibi… Türklere de öyle diyor Kürtlere de öyle diyor.

Çözüm Süreci’nin PKK’dan ve Erdoğan’dan gelen karşılıklı volelerle ekarte edilmesinden bir süre sonra (ki Çözüm Süreci’nin gömülmesi gerek devlet-iktidar gerek PKK için bir kazan-kazan operasyonuydu) PKK Güneydoğu’daki Kürt şehirlerinde alan tutmayı ve orada kalıp devlete karşı direnmeyi hedefleyen Hendek çatışmalarını başlattı. Bu da Kürtlerin silaha ve -silahlı direnişte ısrara ettiği sürece- PKK’ya geri dönüşsüz olarak kırmızı kart göstermesi sonucunu doğurdu.

Türkiye’nin Avrupa Birliği’nden müzakere tarihi aldığı 2004, bu yönüyle PKK’yı telaşlandıran bir yıl oldu. Öcalan’ın yakalanıp Türkiye’ye getirilmesinin (“Komplo Süreci”) başlangıç tarihi olarak kabul edilen 9 Ekim 1998’in yıldönümlerinde PKK’nın düzenlediği kitlesel protesto gösterilerinin 2004’teki sonuncusu sönük geçmiş, bu da önemli ölçüde Türkiye’nin AB ile kurduğu yoğun ilişkilerin Kürtler üzerinde yarattığı “sosyal, ruhsal ve düşünsel farklılıklar”a bağlanmıştı. Silahsız Kürtlerin bu tepkisi silaha ve silahlı Kürtlere gösterilmiş ilk karttı ama rengi henüz kırmızı değildi.

Başlangıçtan itibaren Kürtlerin (Kürt halkının) silaha ve silahlı Kürtlere (PKK’ya) bakışlarındaki değişimi kronolojik olarak özetlemeye çalışacağım… Silahsız Kürtlerin silaha itiraz etmediği yıllar Diyarbakır Cezaevi’ndeki sınırsız zalimlikle başladı. Cezaevinden çıkanların birçoğu PKK’nın çağrılarına uyarak dağa çıktı. Oradaki uygulamaların böyle bir sonuç vermesi anlaşılabilir… Anlaşılması zor olan şey şu: Zamanın ‘devlet aklı’ hangi sonucu doğuracağını bilmiyor muydu ki Diyarbakır Cezaevi’ni böyle kurguladı?

Son iki yazımda Erdoğan’ın yıllardır ısrarla dile getirdiği “Türkiye’nin Misak-ı Milli meselesi”ni bir kez daha hatırlattım ve özetledim. Bunlar, işin olgusal yanı. Bu son yazıda ise olgulardan yola çıkıp bir iddia öne sürmüş oluyorum. Diyorum ki, 2016’da başlayan Misak-ı Milli kararlılığı çok büyük bir ihtimalle Erdoğan’ın darbe girişiminden sonra devletle kurmak zorunda kaldığı ittifakın bir çıktısı olarak, yeni İttihatçı kadroların ısrarıyla hayatımıza girdi. Böyle olup olmadığını belki ancak ileride ‘anılar’ kaleme alındığında öğrenebileceğiz.

Barışı ‘zafer’ kazandıktan sonra ulaşılan sükût ortamı olarak değil de kavga ettiğinle işbirliği sonucunda ulaşılan bir sükût ortamı olarak tanımlarsak, Türkiye’de şu anda yaşanmakta olan şey nedir? Hiç şüphesiz bir barış girişimidir. İçinde ne yazık ki adalet vaadi yoktur, dolayısıyla eksik bir barış girişimidir fakat yine de değerlidir çünkü barışı savunanların adaleti savunma imkânının önünde açılmış bir yoldur. Silah, adaletsizliğin failinin adalet üzerine konuşmayı bastırmada kullandığı bir araç haline gelmişse, silahların konuşmaya devam etmesi kime yarar?

Suriye ve Suriyeliler için hissettiği mutluluğu, “Türkiye’nin emperyal vizyonu”nu övmeden dile getirenlerin sevinci ‘sahih’ sayılmıyor. “Bize yüz yıl önce dayatılan haksızlığı” izale etmek gerekçesiyle son on yılda yeniden alevlendirilen yeni emperyal vizyonun muhtemel tehlikelerine dikkat çekenler bu ülkenin tarihinden habersiz, ruhundan kopuk sayılıyor. Suriye sahnesine baktığında öncelikle Türkiye’nin şân-ı şükûhunu görenlerin oluşturduğu kalabalık, AK Parti’nin son on yılda İslamilikten milliliğe doğru kat ettiği mesafenin büyüklüğünü de gösteriyor.

Herhangi bir ülkede birbirini izleyen iki dönemde birbirine taban tabana zıt iki siyaset tarzı egemen olabilir; çünkü bir iktidar gider öbürü gelir ve dolayısıyla siyaset de değişir. Fakat böyle bir şeyin aynı siyasi partinin iktidarında vuku bulmasına pek rastlanmaz. Türkiye, AK Parti iktidarında işte böyle bir şey yaşadı. Türkiye’nin imajı ‘2004 süreci’nde de parlaktı, şimdi ‘2024 süreci’nde yine parlak. Türkiye birincide övgülere boğulmuştu, şimdi ikincisinde de övgülere boğuluyor. Fakat ülkede yaşanan hayatlar kıyaslandığında iki övgü türü ve iki parlaklık arasında devasa bir fark ortaya çıkıyor.

Bu yazının başlığını okur okumaz “Bu ne biçim laf, 10 yıl önceki o korkunç tecrübenin tekrar yaşanmaması kimi, neden mutsuz etsin, korkutsun” diye itiraz edenler ilk bakışta haklı gibi görünebilir. Çünkü gerçekten de kavranması çok zor, hastalıklı bir psikolojiyi ima ediyor başlık. Kim kalkıp da “Evet, ben böyle hissediyorum” der? Doğru, kimse demez, fakat zaten ben de insanın bırakın ifade etmeyi kendi kendine bile itiraf etmekten kaçındığı tekinsiz bir psikolojiden söz ediyorum.

İsmet İnönü’den Ecevit’e, Celal Bayar’dan Demirel’e, Erdoğan’a, Bahçeli’ye uzanan bir yelpazede kesintisiz bir biçimde dile getirilen “Misak-ı Milli meselemiz” siyasetçilerin ağzından çıktıktan sonra buharlaşmıyor, Türkiye’nin komşuları onları ‘ciddi’ notuyla kayıtlara geçiriyor. Belki de bazı kayıtlarda Çehov’un ünlü metaforu da hatırlatılıyordur: “Eğer ilk sahnede duvarda bir silah asılıysa, oyunun sonunda mutlaka patlar.”

Cumhurbaşkanı Erdoğan “Yeni Türkiye”nin kurulduğu 15 Temmuz’dan hemen sonra, Türkiye’nin “Misak-ı Milli diye bir meselesinin olduğunu” vurgulayan konuşmalar yapmaya başladı. Oysa iktidarının önceki dönemlerinde bunu hiç telaffuz etmemişti. Devlet Bahçeli dün (3 Aralık) çıtayı çok yükseğe taşıdı ve Halep’in bir kez daha el değiştirmesi durumunda Türkiye’nin müdahale edip “coğrafyayı aslına döndüreceğini” ima etti. Bütün bunlar retorik mi siyasi ajanda mı?

Siyasetçiler o kadar içeriksiz, o kadar doldur-boşalt uzun konuşmalar yapıyorlar ki, gazeteciler bunlardan dişe dokunur bir şey çıkmayacağı varsayımıyla konuşmalarda-metinlerde önemli bir şeylerin olup olmadığını arama zahmetine katlanmıyorlar ve bu nedenle bazı büyük balıkları atlıyorlar. AK Parti Sözcüsü Ömer Çelik’in son açıklamalarındaki Hamas detayı buna mükemmel bir örnek teşkil etti.

Müstafi amiral Cihat Yaycı’ya göre devletin PKK’ya silah bıraktırmaya çalışması yanlış. Çünkü PKK’nın silah bırakıp kendini feshettiğini ilan etmesi Türkiye’nin Suriye’de askeri müdahalede bulunmasının meşruiyetini ortadan kaldıracak, bu da “kendi bindiği dalı kesmesi” anlamına gelecek (ben yorumlamıyorum amiral görüşünü bu kelimelerle anlatıyor). Yani Cihat Yaycı’ya ve anlaşılıyor ki devletin bir kesimine göre PKK ve silah Türkiye’nin ihtiyaç duyduğu bir şeydir, üzerine bindiği ‘dal’dır.

Daron Acemoğlu o cümleleri kurarken ya Atatürkçülüğün en muhkem ezberine tosladığının farkında değildi ya da farkındaydı da beklediği saldırı yekûnundan epey bir iskonto ummuştu; ne de olsa ülkeye 3. Nobel ödülünü getirmiş bir bilim insanıydı ve başta Atatürkçüler, Türkiye halkı onu övmelere doyamamıştı.

New York Times’ın etkili yazarı David Brooks ABD seçimlerinden bir gün sonra kaleme aldığı yazısına “Seçmenlerden elitlere: Şimdi beni görüyor musun?” başlığını attı. Elitlerin cevabını biliyor muyuz, “evet, anladım şimdi, görüyorum” diyorlar mıdır? Hiç sanmıyorum. Bunu kendi ülkemizden de biliyoruz, “eğitimsiz, cahil kitleler” karşısında öyle katı bir kibre sahipler ki hiçbir seçim yenilgisi esnetemiyor bu katılığı.

Trump 2016’da neden kazandıysa, 2020’de neden tahminlerin çok üstünde oy aldıysa, 2024 seçimini de aynı nedenlerle kazandı. Hayır, dünden beri dile getirilen göçmenler vb. meselelerden söz etmiyorum. Onlar da var tabii ama asıl mesele başka. Trump tipik bir popülist olarak Amerikalıların bu neviden korkularını sonuna kadar sömürdü ama ben inanıyorum ki bunlar olmasaydı da Trump ‘asıl mesele’ nedeniyle yine kazanacaktı.