Etyen Mahçupyan

Batının gelişmiş ülkelerini gereksiz yüceltmenin de anlamı yok. Ama onlarla aramızda apaçık bir fark var… Onların çapası toplum ve demokratik teamüller… Bizdeki çapa devlet ve otokratik teamüller. O nedenle OHAL oralarda hasar bırakmıyor, bizde ise sistemi tümüyle laçka hale getirebiliyor.

Devletle Erdoğan arasındaki ilişki açısından bakıldığında birçok kişi seçimlerden sonra Erdoğan’ın kazanması halinde çok daha güçlenip her şeye hakim olacağı değerlendirmesini yapıyor. Oysa devlet kanadı Erdoğan’ın cumhurbaşkanlığını kazanmasına muhtaç… Dolayısıyla öncesinde pazarlık güçleri zayıf… Oysa seçim sonrasında mesele yönetmeye geldiğinde zaten olay, konu ve kurum bazında bir pazarlık alanına giriliyor ve burada bürokrasinin eli çok daha güçlü.

Bu iki ülkenin kaderini küresel piyasalardan ayrıştıran ortak özellikler bulunabilir. Ama herhalde Türkiye’nin de onlarla aynı kabın içinde yer alması ve olumsuz yönde savrulması fazlasıyla umut kırıcı bir durum. Ne var ki Türkiye’ye ilişkin beklentiler o denli bozulmuş durumda ki, Merkez Bankası’nın ‘radikal’ bir hamle yapmaması halinde, ekonominin dengeleri piyasanın insafına kalmış gözüküyor.

"Toplumun çoğunluğu, zaten meşru yönetimi desteklemektedir. Darbe teşebbüsüyle ortaya çıkan tehdit, bu desteğin gücüyle belki biraz geç ama mutlaka bertaraf edilebilir. Bu nedenle halk tarafından engellenen bir darbenin ardından yaşananların ‘başarılı’ olmuş bir darbe sonrasında yaşananlardan farklı olması gerekir.”

Eğer cemaatçiliği aşan bir toplumsal normalleşmeyi olumlu algılıyorsak, dindar cenahtaki bu basiretli yaklaşımın kıymetini bilmekte yarar var. Bu topraklarda en az bulunan hasletlerden biri nesnellik çünkü... Ne tarihe bakarken, ne diğer kimliklere yaklaşırken, ne de kendi özelliklerimizi irdelerken nesnel olabiliyor, çünkü gerçeklerden korkuyoruz.

Türkiye güçlü potansiyelleri olan ama zayıf bir ülke… Öte yandan bu zayıflıkla yüzleşebildiği takdirde, onu alt edebilecek esneklik ve birikime de sahip. Ne var ki siyaset alanının toplumsal dinamikleri iğdiş etme gücü devam ederken, bugün o siyaset alanının bizatihi yozlaşması ve kurumsal yapının iflası tehlikesi ile karşı karşıyayız.

Erdoğan’ın dünyasında 2019 bu ülkenin ve milletin yeniden doğuş anını simgeliyor. Bu an tarihsel bir boşlukta yer almıyor… Herkes ‘bizim kim olduğumuzu… nereden gelip nereye gittiğimizi anlayacak’ derken ezeli ve ebedi bir tarihsel özneye atıfta bulunuyor. Sanki Türkler efsunlanmış, uyutulmuş şekilde yüzyıllarca kaldıktan sonra, şimdi Erdoğan ve onun vizyonu sayesinde ‘dirilip’ tarih ve siyaset sahnesindeki ‘gerçek’ hüviyetlerini cümle aleme kanıtlamanın eşiğindeler.

Bizdeki bu ‘başarı’ açlığının ama başarıyı ille de başkalarına haddini bildirme olarak duyumsamamızın nedenleri ne olabilir? Her imparatorluk gibi yükselen ve sonrasında gelen yeni dünyaya adapte olamayarak dağılan Osmanlı’yı niçin nesnel bir bakışla ele alamıyoruz? Belki de bunun altında Osmanlı devletini ‘gerçekte’ hiçbir zaman kendimize ait hissetmememize karşın, kayıplarından doğrudan etkilenmiş olmamız yatıyor. Belki de ‘bizim’ olduğu söylenen ama hiçbir zaman ‘bizim’ olmayan devletin, nihayet bu sefer bize ait olduğuna inanma ihtiyacıdır bu…

Nihayet bütün bu retorik “biz Corc’un ağzına bakarak hareket etmeyiz” cümlesi ile tamamlanıyor. Böylece ekonomi biliminin kökü dışarıda, gayrı milli bir nitelik arz ettiğini anlıyoruz. Yabancıların ürettiği bilim enflasyonu faizin nedeni olarak öne sürerken, meğerse bizim içimize ‘kötülük’ sokulmak istenirmiş… Bize de milliyetçi davranıp bilimi değiştirmek düşermiş…

Ülke ekonomisinin ‘röntgenini’ ortaya koyan birçok gösterge var… Büyüme, işsizlik, gelir dağılımı, enflasyon, faiz hadleri, döviz kuru hadleri, bütçe açığı, cari açık gibi… Bunlara güven ve istikrar algısını, nihayet geleceğe dönük beklentileri de eklemeniz gerekiyor. Sağlıklı ve iyi bir ekonomi bütün bu unsurların kendi içinde ve gözetilen hedefler uyarınca ‘birlikte’ yönetilmesini gerektiriyor. Bu faktörlerden birini seçip onu istediğiniz rakama getirmek çok kolay… Buna ‘başarı’ denmesi ancak kendimizi kandırmak olur. ‘Başarı’ bu faktörler arasında öncelikli gördüklerinizi ‘aynı anda’ istenilen seviyeye getirirken, diğerlerinin de istenmeyen düzeylere gelmemesini sağlamak.

Cumhurbaşkanlığı Sistemi uzun vadeli ve kalıcı bir değişim için yapılmıyor. Yani uzun uzadıya düşünmelerine ve çekinmelerine gerek yok. Aksine çok daha değerli olan ‘anlık ve geçici’ bir ihtiyaç nedeniyle hayata geçiriliyor. İhtiyaç ise belli: Bürokrasi, yasama ve yargı engeline takılmayan, hızlı davranabilen ve denetlenemeyen bir yürütme. Şimdi bazı münafıklar ‘niçin böyle bir sistem isteniyor’ diye sorabilirler ama elinizi vicdanınıza koyun… Kim istemez?

İslam’ın gündelik detaya inen öğretisi dindarın yüzeyselliğine mahkum düşebiliyor. Detaycılığın kutsanması eğilimi ile birlikte bazen bunun bağnazlığa kadar gidebildiğini görüyoruz… Müslümanların kendi inançlarına sahip çıkmaları, bu konuları açık yüreklilikle ama derinliğine konuşabilmelerine muhtaç… Dini otorite üzerinden meseleyi halletmek hızlı ve cazip bir çözüm yolu gibi gözükse de, söz konusu konuşmayı engellediği oranda yüzeyselleşmeyi artıracaktır. Bu yüzeyselleşmeye siyasi meşruiyet sağlama çabası ise fırsatçılığı ve bağnazlaşmayı davet eder.

Ne var ki dış yükümlülüklerin dış varlıkların iki misli oranda arttığı bir ekonomide döviz kurlarını tutmanız pek kolay değil. Nedeni ise niçin yatırım yapılmıyor sorusu ile aynı… Vatandaş ülkesine güvenini kaybetmiş gözüküyor. Yoksa her alım fırsatında döviz mevduatları daha da büyümezdi. Bu güvensizlik irrasyonel addedilemez, çünkü yurt dışı finansmanın faizinde de Türkiye giderek kendi muadili ülkelerden olumsuz ayrışıyor.

Siyasete girdiği andan itibaren Ergenekonculardan Gülencilere çok sayıda aktör AK Parti’ye zarar vermek için uğraşmış ama becerememişti. Görünen o ki şimdi bunu bizzat AK Parti ‘başarıyor’… Aynen laik kesimin bu ülkeyi yönetme fırsatını kötü kullanması gibi, bugün İslami muhafazakarlar da tarihin bahşettiği şansı boşa harcıyor, kendi geleceklerini karartacak şekilde israf ediyorlar.

Milli davalar’ nedeniyle halkın bunlara tepkisi fazla olmayabilirdi ama seçimde kaybetme korkusunun nasıl bir tepki üreteceğini bilemiyoruz. ‘İttifak Yasası’nın getirdiği, oy pusulasının teke indirgenmesi, sandık kurulu başkanlarının merkezi atama ile yapılması, sandık kurulu mührü taşımayan oy pusulaları ve zarflarının geçerli sayılması, seçmen talebiyle kolluk güçlerinin çağrılması gibi ‘yenilikler’ akla hiç de hoş hatıralar getirmiyor.

Türkiye’nin meseleye etnik açıdan bakmadığını da göstermesi gerekiyor. PYD’nin bile etnik bakışı terk ettiği bir ortamda Kürtleri kucaklamayan herhangi bir düzenin çözüm olma ihtimali yok. Ve bu noktada Sünni Arap dünyasındaki ırkçılığa yakın yaklaşımların aşılması hiç de kolay olmayabilir.

Korumacı ortamların en büyük zararını ise Türkiye gibi dünya sahnesinde daha etkili roller üstlenme ve yüksek gelişmişlik düzeylerine ‘sıçrama’ potansiyeli olan ülkeler çekiyor. Örneğin çalışabilir eğitimli nüfus küresel ortamda büyük bir avantaj iken, korumacı atmosferde yüke dönüşebiliyor. Çünkü korumacılık ülkeleri karşılıklı olarak benzer ‘tedbirlere’ yönelttiği ölçüde, yapısal reformların önünü kesiyor.

Gelinen noktada, aynen geçmişteki iktidarlara benzer şekilde, AK Parti’ye de kendi cemaatini toplumun yerine koyan, o cemaate hizmet ve hizmet götürerek seçim kazanmayı hedefleyen, seçimi kazanamamayı milli bir felaket olarak algılayan sağlıksız bir anlayış hakim olmuş gözüküyor. Hakem devleti hayata geçiren bir parti, şimdi ‘taraf devlet’ üretmekle kalmıyor, onun üzerinden toplumu parçalara ayırıyor, makbul vatandaşı yeniden tanımlıyor, dışında kalanı gayrı milli, hatta hain ve suçlu ilan edebiliyor.

Acaba Cargill ile Zarrab davası arasında bir ilişkinin varlığı mı bizi bu özelleştirme noktasına getirdi? Kendi kelimeleriyle “Sarraf ve Cargill, İran’a ilki hayali diğeri gerçek ihracat yaparken, İran’ın Halk Bankası’ndaki aynı hesabında tutulan parayı kullanıyor yani paylaşıyorlardı. Yani rakiplerdi… Cargill’in karı kendi hanesine yazılmayacak herhangi bir yolsuzluğu ya da usulsüzlüğü Türkiye’de çözemeyince ABD’ye götürmüş olması gayet mümkün.”

Bütün bunlar olurken, öne sürülen tezlerin ve ortaya konan performansın inandırıcı olması, eğer hedeflere ulaşılamıyor ise buna bir ‘günah keçisi’, hatta daha iyisi kadim bir düşman bulunması lazım. İşte dış mihraklar, emperyalistler, faiz lobileri vs bu işlevi yerine getiriyor. Bu kanaatlerin yerleşmesi ise tabi ki söylem sürekliliğine ve misyonerce mücadeleye katkı veren bir medyaya muhtaç…

Faizlerin yüksekliğinden ‘faiz lobisi’ kazanıyor dense de, aslında bankalar dahil kimse kazanmıyor, çünkü hem piyasa daralıyor, hem risk artıyor, hem de elde tutulan tahvillerin değeri düşüyor… Öte yandan kaybeden de ‘millet’ değil, başkası… Faiz tartışmasının ardındaki yakıcı soru ise galiba şu: İnşaatın durakladığı bir atmosferde düşük büyüme ve istihdamla seçim kazanılabilir mi?

Söz konusu provokasyon için en büyük aday ise ‘derin’ Gülen yapılanması. Ne var ki iktidar/devlet suçsuz insanların onların eliyle tutuklanıp cinayetle suçlanmasından ve böylece cinayetin faili meçhul kılınmasından hiç rahatsız gözükmediği gibi, her nedense bugün de Ceylanpınar’ı ‘FETÖ ile mücadele’ kapsamında görmüyor…

Şu an için Türkiye’nin ilerlemesi Rusya’nın işine gelirken, her üçü de Türkiye’nin bu topraklarda kalıcı olmayacağına güveniyor. Çünkü muhtemelen ÖSO’nun kendi başına bölgeyi yönetemeyeceğini, bir barış düzeni kuramayacağını ve Rejim ile muhalefet arasında yeniden savaş başlayacağını öngörüyorlar. Bu durumda Türkiye ÖSO’ya yardım edemeyecek ve Rusya/İran kendi tasavvurlarına uygun bir çözümü elde edecektir…

Karamollaoğlu güçlü bir Meclis’e sahip, yürütmenin gerçek anlamda denetlendiği, yargının hükümetin etkisinde olmadığı bir başkanlık sistemini ve siyasetin araçsallaştırılmadığı bir yönetim anlayışını savunuyor. Türkiye öyle bir noktada ki henüz on yıl önce AK Parti’nin yaklaşımını izah eden bu bakış, bugün Karamollaoğlu’yu ‘özgün’ bir siyasi ses haline getirmiş durumda.

Demokrasilerde hukuk da toplumsal değişimi referans alarak ilerler, kamusal alanın özgürlük, bilgilenme ve etkileşme imkanını korumayı ve genişletmeyi amaçlar. Devletin ideolojik/siyasi tercih ve isteklerini kendisine kıble yapan bir hukuk anlayışının demokrasi önünde sadece engel oluşturduğu açıktır...

Otoriter zihniyetten beslenen bir ideoloji olmakla birlikte milliyetçilik, sıradanlığı hazmedemeyen, ille de biricik olmayı tahayyül eden ataerkil toplumlarda da çok yaygın. Bunun altında yatan özgüven eksikliği de kendisini şişirilmiş ego ve hamasetle ortaya koyuyor. Bazen tarihe ve coğrafyaya ‘damga vurma’ öylesine psikolojik bir ihtiyaca dönüşebiliyor ki, sonuçta tarihe olumlu bir örnek olarak geçme ihtimali kalmıyor…

Genç kuşakları önceden tanımlama ve kendine benzetme hevesinin tek sonucu kalitesizleşmedir. Bu nedenle Türkiye’den beyin göçü yaşanıyor ve söz konusu anlayış devam etiği sürece de durmayacak. Geçenlerde Erdoğan üniversitelere çağrıda bulunarak gidenlerin geri gelmelerini sağlamalarını istemişti… Ne var ki AK Parti’nin ilk iki hükümet döneminde bürokrasiye gelmiş olanların da hemen hepsi geri döndü.

Toplumun yüzde 60’ını arkasına alabilecek bir parti şimdi 50’yi geçebilmek için ülkenin iki yılını buna hasrediyor… Tarih bu dönemi muhafazakarların büyük bir potansiyeli nasıl israf ettiğinin hikayesi olarak yazacak gibi gözüküyor.

Bu tablo karşısında Türkiye’nin en akılcı stratejisi ne olurdu? Herhalde PYD’yi siyasi açıdan mahkum edebilmenin koşulu olarak diğer Kürtlerle yakın temas içinde olmak gerekirdi. Ancak Barzani kartı tamamen yanlış kullanıldığı gibi, Suriye’de de ‘PYD ile kim mücadele ederse bize makbul’ noktasına gelindi. Yani hem Kürtler kazanılamadı hem de Esat rejimine razı olundu.

Türkiye’nin sağduyu sahibi olduğunu göstermesi, tehditlerin azalması ile birlikte hak ve özgürlükler üzerindeki baskının hafiflemesi, keyfiliğin bitmesi, kamu kurumsal yapısının kişiliğine kavuşması, devlet yönetiminde ciddiyet ve rasyonalitenin geri gelmesi gerekiyor. Görünen o ki Erdoğan ve hükümet de bunu az çok istiyor. Ama ‘açılmanın’ nereye kadar doğru olacağını öngöremiyorlar…