Yalım Eralp

Kazakistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Kırgızistan'ın Kıbrıs Rum Kesimi’nde, Avrupa Birliği etkisi ile büyükelçilik açacak olması haberi Türkiye’de tepki ile karşılandı. Bu ülkelerin Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü’ne (AGİT) üye olmalarını biz sağladık. Toplantılarına gelmeleri için uçak biletlerini ve yevmiyelerini biz verdik. Ben teşkilat nezdinde daimi temsilci sıfatı ile olayları çok ama çok yakından biliyorum.

Amerika’nın Orta Doğu’ya çökmesi İsrail hariç kimsenin çıkarına değildir. Zaten karışık olan bölge Amerika’nın bölgeye “çökmesiyle” daha da karmaşık hale gelir. Burada İran’ı büyük görev bekliyor. ABD’nin bölgeye gelmemesini istiyorlarsa İran, Arap ülkeleri ile ilişkilerini mutlaka geliştirmeli ve güven vererek özellikle Körfez ülkelerinin ABD himayesinden kurtulmalarını sağlamalı. Arap ülkeleri de İsrail’i memnun edecek tutumlarını bir ölçüde değiştirmeli. Ayrıca ellerindeki petrol kozunu iyi kullanmalı.

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor’da bu hafta: Macaristan Netanyahu’yu ağırladı. Oysa Macaristan, Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin yetkisini kabul etmişti. Şimdi ise bu mahkemeden ayrılıyormuş. Ama bir hukuki durum var gibime geliyor. O da şu: Avrupa Birliği’ne üye olmak için UCM’nin yetkisini kabul etme şartı vardı. Şimdi bu şarttan tamamen vazgeçiliyor. Ortada hukuki bir statü eşitliği mi yapılıyor, ne yapıldığı tam belli değil. Ama AB ülkeleri, Macaristan’ı uyarabilir.

ABD Temsilciler Meclisinden bir yalaka Trump’ı Nobel Barış Ödülü’ne aday göstermek istiyor. Trump’ın yanına Netenyahu ve Putin olursa çekişme olur. Benim adayım Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Portekizli diplomat ve siyasetçi António Manuel de Oliveira Guterres’dir.

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor’da bu hafta: Bence Putin, Trump’ı oyalıyor, zaman kazanıyor. Varılması istenen ateşkes anlaşması ise enerji kaynaklarına saldırı olmasın diye şekilleniyor. Böyle bir ateşkes tutmaz. Trump da yavaş yavaş anlıyor ki Putin’e yaltaklanarak bu işi bitirmek mümkün değil. Rus lider tecrübeli, dişe diş müzakere etmek gerekiyor. Oysa Trump işe fazla yumuşak başladı, Rusya’yı sevdiğini söyleyerek. Putin’i överek başladı ama bu, onu yumuşatmaz.

Kuzeyde küresel ısınma o bölgeleri tarıma daha elverişli hale getirecektir. Bundan en fazla yararlanacak ülkeler herhalde Kanada ve Rusya olacaktır. Buzulların çözülmesi uluslararası ulaşım konusunda yeni olanaklar ve rotalar yaratacaktır. Kanada’nın 2080 yılına kadar 1.6 milyon metre kare daha ekilebilir arazı elde edeceği öngörülüyor. Nordik ülkeler ve ABD’nin Alaska eyaleti de benzer şanslı durumda olacaklardır.

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor’da bu hafta: Dünya genelinde Trump’a yönelik ciddi bir tepki var. Putin bile aslında Trump’ı tam olarak desteklemiyor, sadece idare etmeye çalışıyor. Almanya’nın müstakbel başbakanı açıkça “Artık Amerika müttefikimiz değildir” dedi. Fransa ve İngiltere durumu dengelemeye çalışsa da, küresel çapta anti-Amerikan hissiyatın yükseldiği görülüyor. Trump’ın Güney Afrika’ya yönelik sert tavrının ise asıl nedeni, Güney Afrika’nın İsrail aleyhine Uluslararası Adalet Divanı’nda soykırım davası açmış olması.

ABD eski Dışişleri Bakanı James Baker’ın “Ruslara “NATO, bir inch dahi doğuya genişlemeyecek” sözü o devirde benim gibi NATO işlerinden sorumlu herkesin hatırındadır. Bütün bu geçmiş ve verilen sözler Rusya’nın saldırısını hiçbir şekilde haklı göstermez. Batılıların geçmişte Rusya’nın değiştiğini düşünerek verdikleri sözlere rağmen sonradan Rus topraklarına NATO’nun komşu olması Putin’in gözünde ülkesinin NATO tarafından sarıldığı ve tehdit edildiği endişesini yaratmıştır.

Acaba Trump, Avrupa’ya bir iyilik mı yaptı? Zaman bir tür Avrupa NATO’sunu ortaya koyma zamanıdır.Türkiye kendini Avrupa’nın parçası olarak görmeli ve öyle hareket etmelidir. Avrupa da güçlü savunma gücü ve önemli coğrafi konumu dolayısıyla Türkiye’yi ihmal etmemelidir. Avrupa ve onun parçası Türkiye şimdi de uyanmazsa çok geç olur.

Avrupa’lı aşırı sağcılar Trump ve yardımcılarının kendilerini desteklemesinden memnunlar. Şunu anlamıyorlar. ABD yönetiminin kendilerini desteklemesi Avrupa Birliği’ni bölmek arzusundan geliyor. Trump yönetimi Avrupa’nın bir blok halinde olmasını istemiyor. Devletleri tek tek zorlaması daha kolay. Onun için aşırı sağcıları destekliyor. Onları entelektüel partner olarak görmesinden değil.

Suriye’de yeni bir devlet değil ama rejim kurmak hiç de kolay değil. Yeni bir anayasa yapılacak ve sonra seçimler… Büyük iç konulara ek olarak dış sorunlar da var. Görüleceği gibi, iç ve dış sorunlar çetrefilli. İşin içine Trump karışırsa içinden çıkılmaz bir durum ortaya çıkar !

Hollanda Netenyahu hakkındaki kararı uygulamayacağını açıkladı. Hollanda’da argüman olarak Netenyahu’nun Başbakan sıfatıyla muafiyeti olduğu ileri sürülüyor. Bir kısım da İsrail’in Roma statüsüne taraf olmadığı ileri sürüyor. Ama suçun işlendiği yer Filistin ve bu ülke statüye taraf. Rusya da Roma statüsüne taraf değil. Ancak, suçun işlendiği ülke Ukrayna taraf. Mahkeme Putin hakkında da benzer bir karar aldı. ABD ve AB alkışladı. Putin de devlet başkanı. Onun başı kel mi! Şimdi bu devletlerin Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin aldığı karar konusunda yalpalayanların başkalarına ders verme hakkı yoktur. Batı kendi kurduğu düzeni yıkmakla meşgul.

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor’da bu hafta: Netanyahu, Washington’a gitti. Giderken çok ilginç ve bence tehlikeli bir şey söyledi: Trump’la Orta Doğu haritasını yeniden şekillendireceğiz. Benim görebildiğim kadarıyla İsrail, Batı Şeria’yı ilhak etmek istiyor.Bu arada Trump, kendi ülkesinde mültecileri sınır dışı etmeye çalışırken, Mısır ve Ürdün’ün Filistinlileri kabul etmesini önerdi. Arap dünyası ise bu teklifi topluca reddetti. Gerçekten inanılmaz bir durum. Bunun nasıl söylenebildiğini bile anlamak zor, ama Trump söylüyor. Benim görebildiğim kadarıyla, Orta Doğu’daki mevcut tablo, Türkiye’yi hem Filistin hem de Suriye meselelerinden mümkün olduğunca uzak tutma çabası içeriyor.

Nüfus azalması bizde de görülüyormuş . İstanbul’da kadın başına 1.2 doğum oranı Berlin’den daha düşükmüş.Avrupa’da ise nüfus düşüşü zaten bir süredir devam ediyordu. Rusya’nın durumu alarm veriyor.Batılı ülkeler içinde en iyi durumda Amerika Birleşik Devletleri. Bütün açlık ve iç savaşlara rağmen bazı Afrika ülkelerinde nüfus artışı pek hız kesmemiş. Bugün mülteci istemeyen Avrupa ülkeleri önümüzdeki yıllarda ülkelerine çekmek için mülteci avına çıkmak zorunda kalabilir! Almanya zaten Hintli bilgisayarcılara kapılarını açmış durumda…

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor’da bu hafta: “Dünya bir Broadway şova sahne oldu: Trump hükümeti; Cumhurbaşkanı kadına tacizden mahkûm, Savunma Bakanı kadına tacizi kabul edip 50 bin dolar sus payı vermiş. Etrafa emirler yağdırılıyor: "Faizleri indirin", "Petrol fiyatlarını indirin" diye; kendisi mültecileri reddediyor ama, Mısır’la Ürdün Gazzelileri mülteci olarak alsın diyor. Biden, oğlunu ve yakınlarını affetti; Trump, Kongre’yi basmaya çalışanları affetti. Amerika tekrar büyüyebilir ama manevi olarak İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki Amerikan miti bitmiştir.”

Trump, “America First” derken ABD tarihindeki toprak genişlemesi olan “Manifest Destiny”i de (Kaçınılmaz Kader) kastediyor. Dünya değişirken Trump diplomasiyi de değiştirdi. Bu sözleri Trump değil de başka bir ABD Başkanı söylese idi belki tepkiler farklı olurdu. Sefirler geri çekilir ilişkiler bozulurdu. Devletlerin çoğu” o Trump’dır ne derse yeridir” diye düşünüyor olmalı.

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor’da bu hafta: Herkesin dikkati Grönland, Kanada ve Panama kanalı üzerindeyken ben dikkati başka bir yere çekmek istiyorum. Trump adeta Avrupa ile kavga etmeye geliyor. Trump’ın danışmanı İngiltere kralına ‘yeniden seçime gidin diyor’, Avrupalı liderle görüşüyor. Çünkü 2026’ya kadar birlikte bir Avrupa görmek istemiyor.

”The Coming Caesers” (Gelmekte Olan Sezarlar): Kitabın adı bu. 1950’li yıllarda yazılmış. Dikkatimi çeken çok yer var. Ama biri özellikle önemli: “Bundan sonraki Sezar (otokrat) Paris, Londra ve Berlin’den değil Washington’dan çıkacak…” Amaury de Riencourt, Trump’ı adeta 1950’li yıllarda görmüş! Kehanet…

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor’da bu hafta: Tarih, 1 Haziran 1978. NATO Zirvesi Washington'da yapılıyor. Ecevit de tesadüfen o dönemin başbakanı. Yani televizyonda açılış konuşmasını Ecevit yapacak. Bildirinin bir paragrafında gayrisafi milli hasılanın belirli ölçüde yükseltilmesini öngören bir madde vardı. Ecevit, bu maddeyi veto etti. Veto edince Carter hemen söz aldı: "Washington'a dönünce ambargoyu kaldıracağım," dedi. Bunun üzerine Luns, Ecevit ve Carter bir odaya geçtiler. O paragrafı yeniden yazdılar. Ecevit, Carter'ın hayret dolu bakışları arasında çıktı, bana kağıdı gösterdi: "Uygun mudur?" dedi. Carter şaşkına döndü. "Uygundur efendim," dedim.

1950’li yıllar Soğuk Savaşın artarak devam ettiği yıllardı. Sovyetleri “çevreleme-sınırlandırma” politikası Batının ve aslında ABD’nin ana hedefi ,   politikası olmuştu. Türkiye sadece Boğazlara hakimiyeti ile...

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor’da bu hafta: “Geçtiğimiz yıl epey sarsıntılı ve hareketli geçti. Ben, 2025'in daha da hareketli olacağını düşünüyorum. Şimdi, sömürgecilik dünya genelinde sona ermiş gibi görünse de ulusal planda hâlâ bitmiş değil. Ulusal düzeyde büyük bir sömürgecilik devam ediyor.”

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor’da bu hafta: “Suriye meselesi, Türkiye'yi dünya politikasında ön plana çıkardı. Türkiye, Katar'la birlikte hareket ediyor. Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan ise biraz daha Batılılar gibi, HTŞ'nin nasıl bir pozisyon alacağını ve neye dönüşeceğini bekliyorlar. Suriye'nin işi kolay değil. Yani biz heyecana kapılıp "oldu bitti" demeyelim. Kaybedenler belli: Rusya ile İran. İsrail'in tutumu ise net değil. İsrail, toprak tırtıklamaya çalışıyor ve bir de Kuzey Suriye'deki Kürt varlığının devam etmesini istiyor…”

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor’da bu hafta: “Türkiye, istenirse Suriye’ye askeri yardım verebileceğini söyledi. Peki, bu yardım kime karşı verilecek? Kolluk kuvveti olarak mı görev yapacak? Zaten orada bir askeri varlığımız söz konusu. Başka ülkeler de askeri yardım gönderebileceklerini söylerlerse işler iyice karmaşık bir hâl alır. Bu sorunun Suriyeliler tarafından kendi aralarında çözülmesi gerekiyor.”

Şimdi Öcalan çıksa ve terör bitsin dese Kürt sorunu halledilmiş olacak mı ? Hiç sanmıyorum. Üstelik, Suriye’deki gelişmeler ne etki yapar şimdiden öngörmek kolay değil. Suriye’ye hakim olacak gruplar aralarında uzlaşı bulup yönetimde bütünlük sağlayabilecek mi? Belli değil.

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor: Gazze’deki facia hâlâ devam ediyor. UCM, Netanyahu’nun tutuklanmasına karar verdi. Öncelikle, Avrupa ülkelerinden “Bu karara uyarız” açıklamaları geldi. Ancak Hollanda, uymayacağını açıkladı. Bu, Hollanda için oldukça utanç verici bir durum. Çünkü UCM’nin merkezi Lahey’de bulunuyor. Dahası, 16. yüzyılda Hollandalı Hugo Grotius, devletler hukukunun babası olarak kabul ediliyor. Yani Hollanda’nın bu tavrı son derece ayıp.

Çin’in Fransız konyaklarına vergi koyması Fransız üreticilerini kızdırdı. Avrupa Birliği’nin Mercusor (Avrupa Birliği’nin bir tür Latin Amerika kuruluşu) ile imzaladığı ticaret anlaşmasına bu kez Fransız çiftçileri isyan etti. Güney Amerika’dan gelecek et ile rekabet edemeyeceklerini söylüyorlar. Yolları kapadılar. İkinci Dünya Harbinden sonra başta Amerika ve Batılılar ağırlıklarını serbest ticaretten yana koydular. Sistemi ucuz malları ile bilhassa Çin bozdu ve Batıyı şaşırttı. İkinci Dünya Harbinden sonra kurulan sistem çöktü..GYenisi nasıl kurulur veya kurabilir mi !

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor’da bu hafta: " Yavaş yavaş Avrupa Kırım konusunu gündeme almaya başladı. Kırım, Sovyetler Birliği zamanında Ukrayna’ya hediye olarak verilmişti. O dönem Ukrayna, Sovyetler Birliği’nin bir parçasıydı. Ancak "hediyeler geri alınır" misali, Rusya bunu işgal yoluyla gerçekleştirdi. Şu anda çok ciddi bir durumla karşı karşıyayız ve tehlike giderek artıyor. Bu çıkmaz sokaktan bir an önce çıkılması gerekiyor. Avrupalıların da bu savaşa olan tahammülü yavaş yavaş azalıyor.”

Bu büyüklük hastalığımızın nasıl tedavi edileceğini bilmiyorum. Elbette bir tedavisi vardır. Ancak, bu hastalığın bir “eziklik” psikolojisinin eseri olduğunu düşünmek yanlış olmaz. Tedavi böbürlenmek olmaz.

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor’da bu hafta: Suriye ile ilişkilerde artık iyice talepkâr bir hale geldik. Esad’dan bir beyanat yok. Bizden ise iki günde bir, "Efendim, bekliyoruz," diye açıklamalar geliyor. Trump’ın ekibinden Elon Musk, Birleşmiş Milletler’deki İran temsilcisiyle görüşmüş. Belki daha önce gizli görüşmeler olmuştur ama bu açık bir görüşme. Eğer Trump, Ortadoğu’da barış ve sükûnetin İran’dan geçtiğini düşünüyorsa, çok da haksız sayılmaz.

Diplomasinin anavatanı sayılan İngiltere’de, bizdekinin aksine, taviz sözcüğü ayıp sayılmaz. Bu nedenledir ki, İngiliz İmparatorluğu uzun sürmüş ve bu sömürgeci ülke, diğer sömürgecilerin aksine, vuruşarak değil uzlaşarak çıkmıştır. Bu ülkelerde, İngilizce halen hakim dildir ve trafik İngiltere’de olduğu gibi hâlâ soldandır! Evet sömürge sürecini unutmuyorlar. Ama kinle de siyaset yapmıyorlar. Kuran’da da kalplerde kin taşınmaması istenmiyor mu?