Yalım Eralp

Türkiye bir gün BRICS’e üye olursa ilk kez bir NATO üyesi ülke dünyadaki mevcut sisteme kafa tutan ülkelerle beraber hareket etme iradesini göstermiş olacak. Türkiye Batı’ya birçok alanda kızıyor. Ama bir Batı örgütü olan NATO’ya da bağlıyız. İki yıl sonra toplantı Türkiye’de yapılacak. Altında imzamız olan son NATO zirve bildirisi ile bizim tutumlarımız arasında nüanslar ve zaman zaman ciddi farlılıklar var.

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor’da bu hafta: “Bir yorumcu çok haklı olarak artık 'Fransa'da parlamenter sistem başlıyor' dedi. Doğru. Çünkü Macron, parlamentoyla çalışmak zorunda. Önümüzdeki haftalarda bir uzlaşı Başbakan’ı seçmek durumunda. Dün ortaya eski Cumhurbaşkanı, sosyalist François Hollande’nin ismi atıldı. Mevcut Başbakan Gabriel Attal, 'Macron, seçimleri ilan ederken bana sormadı' dedi. Yani aralarında bir anlaşmazlık var. Fransa halkı Fransız kaldı tabiri caizse.”

Katoliklik ve Ortodoksluk arasındaki fark nedeniyle, Patrik Papa gibi olamaz. Yani Birinci Bartholomeos'un ekümenliği, El-Ezher rektörünün kendini halife ilan etmeye kalkması gibi bir şey. Bakalım bir gün bu korkuları aşabilecek miyiz?

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor’da bu hafta: “Suriye ve Türkiye ilişkilerinde önemli bir adım atılacak gibi. Perdeyi Rusya'nın desteğiyle Esad açtı. Erdoğan “Niye eskisi gibi olmayalım” dedi. Gazze’de Biden bastırıyor veya bastırmıyor olsa da Netanyahu fazla aldırmıyor. Sanki Netanyahu Trump’ın başkanlığını bekliyor gibi.”

Adalar için kara belediyelerinden farklı yasal bir statü gerek. Birçok çağdaş ülke böyle yapıyor. Adalar ile mesela Bala ilçesinin statüleri farklı olmalı. “Adalar sadece yürüyüş içindir” diyenlere cevabım: 85 yaşında bana adada yer yok mu? 24 yıldır adaya kayıtlıyım ben. Protesto edelim; ama resmin tamamını da görelim. 40 yıl önce adalar şöyle idi böyle idi diye hayıflanmak gereksiz.

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor: “Putin Kuzey Kore’deydi. Rusya, bir nevi NATO'ya paralel olarak Rusya, Kuzey Kore ve Çin arasında bir birlik oluşturmak istiyor. Buna bir de Vietnam katılıyor. Ancak Rusya, Batı'da düşünüldüğü gibi tek başına değil. Güney Küre ülkeleri Rusya'ya sempati besliyor. Bu ülkeler arasında Hindistan ve Vietnam var. Tabii İran da büyük bir silah tedarikçisi... Rus ekonomisi, bütün yaptırımlara rağmen sağlam çıktı. Zorlandı, doğru. Ama siyasal alanda da büyük bir yalnızlığa düşmüş değil.”

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor’da bu hafta: “Avrupa'daki aşırı sağ kendini yavaş yavaş törpülemeye başladı. Başka türlü seçim kazanamayacağı kanaatinde. Fransa'da Le Pen'e karşı herkes birleşti. Dikkati çeken başka bir nokta, herkes genç yüzleri öne sürüyor; Gerek Macron tarafı, gerek Le Pen tarafı. "Avrupa Birliği çöküyor, bitti" demek aşırı bir görüş.

1961 yılında Berlin’e giden ABD Başkanı Kennedy Batı’nın taviz vermeyeceğinin altını çizmek için meydanda yaptığı konuşmada “Ich bin ein Berliner” (Ben de Berlinliyim) diyerek Sovyetlere mesaj verdi. Tayvan’ı ve Amerika’yı bekleyen esas tehlike Berlin örneği. Ancak, ABD, Berlin’de olduğu gibi avantajlı durumda değil. ABD Tayvan’ı Çin’in parçası olarak kabul etmiş. Batı Berlin öyle değildi.

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor’da bu hafta: Avrupa Parlamentosu seçimlerinde sağ ve aşırı sağ partiler zafer kazandı; Modi ise beklenildiği kadar büyük bir zafer elde edemedi. Müttefikleriyle ortak olarak iktidar oluyor ancak beklenen zafer gelmedi. Hintliler, Modi'nin Hindistan'ı Hinduların ülkesi yapma isteğine karşı muhalefete oy verdiler. İsrail'in Adalet Divanı'na gönderdiği hakim Barak istifa etti. Bu istifanın büyük bir önemi var. Saygın bir hukukçu olan hakim, soykırım kararı çıkacağını anladı ve İsrail'i temsilen soykırım değildir demek istemedi. İsrail, dört rehineyi kurtardıktan sonra ateşkes kararını kabul etmesi zorlaştı.

Eski İsrail Başbakanı Menachim Begin, silahlı Irgun örgütünün lideri idi. Arafat’a uzun yıllar terörist dendi. Mandela, ABD’nin terörist listesindeydi. Şimdi milletvekili olan IRA liderlerine de terörist deniyordu. Dünyanın birçok bölgesinde terör örgütleri sonradan siyasetin bir parçası olmuşlardır. Hamas da Filistin devleti kurulduğunda askeri kanadını lağvedeceğini açıkladı.

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyorda bu hafta: Hindistan'da, beklenildiği gibi Modi kazandı. Modi Hindistan'ı Hindu ülkesi yapmak, yani seküler bir Hindistan'dan uzaklaşmak istiyor

Amerika’nın İsrail’e yapamadığı baskıyı uluslararası mahkemeler yapıyor. Uluslararası Divan İsrail’e, Refah’a saldırıyı durdur dedi. Amerika , mahkemelerin kararına içten içe memnun olabilir. Eğer böyle ise o zaman ABD açıklamaları daha dikkatli olmalı. Yoksa kendi kurduğu uluslararası düzeni yıkma konusunda Çin ve Rusya’ya yardım etmiş olur. Düzen bozuldu; tamire ihtiyaç var.

Avrupa’nın ABD’den farklı ama tamamen bağımsız olmayan savunma ve güvenlik arayışı yeni değildir. Daha sonra ölüme terk edilen Batı Avrupa Birliği bunun en somut...

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor’da bu hafta: Yeni Kaledonya'da büyük isyanlar çıktı. İsyanın sebebi yeni seçim kanun taslağında yerli olmayan halka da oy verme hakkı tanınıyor. Dolayısıyla yerlilerin politikada ağırlığı azalıyor. Geçen sene yeni Kaledonya'nın bağımsızlık isteyenleri Bakü'de bir toplantı yapmışlar. Fransa, bu olayların arkasında Azerbaycan'ı görüyor. Azerbaycan nerede? Yeni Kaledonya nerede?

Dış politikayı etkileyen ve değiştirilmesi kolay olmayan bir unsur daha vardır. Çoğu kez dikkate alınmaz. Bu da kültürdür. Kültürden kasıt piyanist veya kemancı teatisi değildir. İlahiyatçı Paul Tillich’egöre kültürün temelinde din yatar. Gerçekten, insanların ve toplumların davranışlarında din ve yarattığı adetler etkili olmaktadır

Yalım Eralp İle Dünya Dönüyor’da bu hafta: “Netanyahu'nun amacı iktidarda kalmak; bu yüzden ateşkes tekliflerini torpiliyor. Biden, seçimler dolayısıyla Trump ile Netanyahu arasında sıkışmış vaziyette. Amerika’ın eleştirileri artıyor. Doğru. Ancak, bunlar oldukça utangaç eleştiriler. Çıkan rapora baktığınızda, “galiba yapmış olabilir veya yapabilir” gibi ifadeler var.”

Amerikan üniversiteleri kaynıyor. Bir ankete göre Demokratların (%77), Bağımsızların (%69) ve Cumhuriyetçilerin (%56) çoğunluğu, seçmenlerin yaklaşık üçte ikisi (%67) ABD'nin Gazze'de kalıcı ateşkes ve şiddetin azaltılması çağrısını destekliyor. Halk ile yönetim arasındaki makas açılmış gibi. Özellikle, ruhu henüz saf gençlerle yönetimler arasında… Devletler kural ve yasalarla yönetilir. Ancak, hukukun temelinde vicdan yatar. Kurallar vicdanları rahatsız ediyorsa halklar buna isyan eder. Mahkeme kararları da sadece hukuk değil vicdana da dayanmalı.

Yalım Eralp’le “Dünya Dönüyor”da bu hafta: “Amerika’da bu sabah ajanslara düşen bir haberde İsrail'e cephane yollamanın durdurulduğu haberi var. Doğru mu, değil mi bilmiyorum. Ama Biden seçimler dolayısıyla öğrenci olaylarından etkileniyor, vicdanı dolayısıyla değil.” “İsrail savaşı kazanabilir ama aslında kaybetti. İmajını bir daha düzeltme imkanı yok."

Türkiye Büyükelçisi olarak görev yaptığım AGİT, 1999 yılında yüzyılın son zirvesini İstanbul’da yaptı. Zirveden önce AGİT Dönem Başkanı Norveç Dışişleri Bakanı son bir danışma için İstanbul’a geldi ve zamanın Dışişleri Bakanı İsmail Cem ile görüştü. Zirveden sonra 11 Aralık’ta yapılacak Avrupa Birliği zirvesinde Türkiye’yi muhtemelen resmen aday ilan edecekler deyince, “kimden bu bilgi” diye sordum. Şimon Peres ve Hollanda Dışişleri Bakanı dedi. O zamanlar İsrail bizim AB’ye girmemiz için ciddi faaliyet gösteriyordu.

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor: ‘Tarihler uymadı, o yüzden ertelendi’ izahatı bana çok inandırıcı gelmedi. ABD’den bir dostum, Reagen’in eski danışmanı, bana şunu söyledi: “Beyaz Saray’daki adam her hareketiyle ‘Ben nasıl görünürüm, bir daha seçilebilir miyim?’ endişesi içerisinde.” ABD’de resmi ziyaretler protokol gereği bir akşam yemeği ile son bulur. Biden yönetimi muhtemelen Beyaz Saray’daki akşam yemeğini iptal etmek istediler ama Sayın Erdoğan bunu kabul etmemiş olabilir haklı olarak.

İran Körfez ülkeleri ile ilişkilerini düzeltiyor. 1980’li yıllardaki “rejim ihracına” çalışmanın ve gene 1980’lerde Irak’la harbin yanlışlığından dersler çıkarmışlar. Çin, İran ve Rusya, Mart ayı başında Umman Körfezi'nde son beş yılda türünün dördüncüsü olan küçük bir ortak deniz tatbikatı başlattı. Kısacası İran’ın bölgede profili yükseldi. İran stratejiktir: adım adım hareket eder. Batılılar gibi aceleci değil. Başını doğrudan belaya sokmadan “vekilleri” yoluyla kaos yaratıyor. ABD, Batı Şeria’daki bir İsrail taburuna yaptırım koyuyor. Onlara ABD menşeli silah verilmeyecekmiş. Sanki sadece o tabur uluslararası kuralları ihlal ediyor. ABD’nin bu açıklaması Adalet Divanı tarafından herhalde bir ölçüde dikkate alınır.

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor’da bu hafta: “Gazze konusunda ABD iki devletli çözümden yana olduğunu söylemekle birlikte Filistin’in BM üyeliğini önledi. İsrail’in bir tugayının insan haklarını ihlal ettiğini söylerken Kongre’den 15-16 milyar dolarlık yardım geçirdi. Bu kadar çelişki ancak ABD’ye nasip olabilirdi.”, “Hindistan’da da seçimler var. Ben Hindistan’da görev yaptım, Modi’yi de tanıdım. Öyle gözüküyor ki bu seçimlerden sonra Hindistan eskisi gibi olmayacak.”

İran, Orta Doğu’da önemli aktörlerden birisidir. Şii dünyasının başta gelen aktörüdür ve Orta Doğu’da birçok sıkıntının arkasında vardır. Oyun kurucu iddiasındaki ABD, İran’ı görmezden gelmemelidir. Hatadır. ABD’nin İran’a yaklaşımında bir ölçüde İsrail etkisi de vardır. Bu alandaki yumuşama içinde bulunduğumuz bölge yönünden çok önemlidir. “Kenara” itilen İran nükleer ülke olabilir.

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor’da bu hafta: “Anlaşılan Biden çok baskı yaptı, Netanyahu İran’ın bu saldırısına cevap vermeyeceklerini söyledi. Ama konuşulan şu: Bunun karşılığında pazarlıkta ne aldı? Ya para, ya silah ya da Refah’a girme izni aldı. Bunlar konuşuluyor.”, “Yunanistan eski maliye bakanının zoomdan katılacağı Filistin yanlısı bir etkinliği yasakladı. Dünyada ifade hürriyeti diye bağıran Batılılar, konu İsrail’e gelince ifade hürriyetini kısıtlayabiliyorlar.”

Emekli büyükelçi Yalım Eralp: "Suriye'deki İran konsolosluğuna yapılan saldırı devletler hukukuna aykırı. İran buna yani Birleşmiş Milletler yasasının 51. maddesine dayanarak İsrail'e füzeler yolladı.", "Eğer dengeli bir karar isteniyorsa Suriye'deki İran Konsolosluğu'na da saldırının kınanması lazım. Yani iki devletin de beraber kınanması lazım. Aksi takdirde hiçbir Güvenlik Konseyi kararı geçmez."

Emekli Büyükelçi Yalım Eralp anlatıyor: “Hindistan’da görev yaparken itimatname sunmak için Sri Lanka’ya gittim. İndiğimde Hindistan çıkartma yapıyor, top sesleri duyuluyordu. Sri Lanka’da beni karşılayan fahri konsolos bana 200 kadar Türk mültecinin ülkeye geldiğini söyledi. Şaşırdım. Kim Sri Lanka’ya iltica eder dedim. Meğer bir sahtekar ‘sizi Singapur’a götüreceğim’ deyip Sri Lanka’ya getirmiş Türkleri. Fahri konsolos 2 ay boyunca onları yedirdi içirdi, sonra bir gemi aldı götürdü onları…”

Rusya açıklanmış resmi nükleer güç. İsrail ise resmi olmayan nükleer güç. Her iki ülke de kendilerini hukukun üstünde görüyor. İsrail, BM Güvenlik Konseyi’nde ABD destekli. Adeta vetosu var; ABD sayesinde. Rusya ise veto hakkına sahip Güvenlik Konseyinin daimi üyesi olduğundan. İsrail ve Rusya Uluslararası Adalet Divanı kararlarını zorunlu görmüyor.Her iki ülke de soykırım ithamıyla Adalet Divanı önündeler.

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor: “Türkiye’nin askıya aldığı AKKA anlaşması zaten fiiliyatta bitmiş, olmayan bir anlaşma. Ukrayna harbinden sonra yeniden bir AKKA’ya ihtiyaç var.”, “’Türkiye harbe girecek, onun için anlaşmayı askıya aldı’ diyenler var. Bu doğru değil. Türkiye’nin güneydoğusu zaten alan dışı kabul edilmişti.”

AB üyeleri savunma çaba ve sanayilerini daha entegre hale getirmelidir. Sadece daha fazla para sarf etmek yeterli olmaz. Savuma sanayi alanında ciddi işbirliği gerek. Ukrayna’nın da önemli bir savunma sanayi geçmişi ve deneyimi vardır. Bazılarınca NATO üyesi mi değil mi diye sorgulanan Türkiye de Avrupa’nın bu çabalarına dahil edilmelidir. Türkiye stratejik önemine ilaveten gelişen savunma sanayiine sahip oluyor. Önemli bir orduya sahiptir. Böyle bir gelişme, Türkiye’nin lehine olduğuna kadar Avrupa’nın da çıkarınadır.

Yalım Eralp ile Dünya Dönüyor: “Erdoğan’ı yenilmez gören Avrupalılar şimdi onun da yenilebileceğini gördü. Şimdiye kadar Türkiye’ye gelen yabancı devlet adamları ana muhalefet partisini ziyaret etmiyorlardı. Ama bundan böyle CHP ile özellikle Avrupa’daki sosyal demokratlar ile bir bağ kurulacak. Türkiye’ye yatırım yapacaklarsa bunu bu belediyeler üzerinden yapacaklar diye düşünüyorum.”