İç savaş nedeniyle milyonlarca insanın yerinden edildiği Suriye’de Beşar Esad rejiminin kontrolü altındaki bölgelerde halk 250 sandalyeli parlamentoyu seçmek için sandık başına gitti. Esad, Cumhurbaşkanı Erdoğan’a cevaben yaptığı açıklamaları da seçimlerde oy kullanmasının ardından yaptı.
Suriye yönetiminin kontrolü altındaki 15 seçim bölgesinde kurulan 8.151 sandıkta Suriyeliler Pazartesi sabahı sandığa gitti. 250 sandalyeli Halk Meclisi (Suriye parlamentosu) için hükümetin onayladığı 1.516 aday yarıştı.
Suriye Demokratik Güçleri (SDG) çatısı altındaki en faal ve hakim konumdaki silahlı örgüt Halk Savunma Birlikleri’nin (YPG) ve Suriyeli muhaliflerin kontrolündeki bölgelerde yapılmayan seçimler, belirli noktalarda da boykot ediliyor.
İdlib ve Dera’da seçimler yapılmadı. Şam yönetimi karşıtı protestoların yaklaşık bir yıldır düzenli olarak gerçekleştiği Dürzi yoğunluklu güney kenti Süveyda’da da seçimler boykot edildi. Genel Seçimler bu sebeple sadece Şam, Halep merkez, Lazkiye, Tartus, Hama ve Humus’ta yapılabildi.
Suriye nüfusunun neredeyse yarısı oy kullanamıyor
2011 yılında başlayan iç savaş nedeniyle Suriye’den ayrılmak zorunda kalan milyonlarca vatandaş oy kullanma hakkından mahrum kalırken, Şam yönetimi seçimlerde sandığa gidecek vatandaş sayısına ilişkin veri paylaşmadı.
Ülkede iç savaşın başladığı 2011 yılının Mart ayından beri 4. kez düzenlenen genel seçimlerle oluşacak yeni parlamentonun Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad’ın görev süresini uzatmasına imkan sağlayacak anayasa değişikliğini parlamentodan geçirmesi bekleniyor.
2011 yılında başlayan iç savaşın ardından Suriye’de 2012, 2016 ve 2020 yıllarında 3 kez genel seçim yapıldı.
2020 yılında yapılan parlamento seçimlerinde Beşar Esad başında olduğu Baas Partisi 166 sandalye kazanmıştı. Baas müttefiki partiler 17 sandalyenin sahibi olmuş, 67 bağımsız aday da parlamentoya girmişti.
Uluslararası Göç Örgütü’nün (International Organization for Migration – IOM) verilerine göre, iç savaş nedeniyle 6.8 milyon Suriyeli komşu ülkelere sığınmak durumunda kalırken, 6.6 milyon insanın ülke içinde yerinden edildi.
İran, Suriye’de düzenlenen Halk Meclisi seçimleri yoluyla Suriye’deki kollarını güçlendiriyor. Gözlemciler, Tahran rejiminin Suriye’de birlikte hareket ettiği uyuşturucu ve silah tüccarlarına ‘milletvekili dokunulmazlığı’ kazandırdığı görüşünde.
Deyrizor’a giden ana yol
Suriyeli seçmenler, gözlemcilerin ‘sürprizlerin olmadığını’ söylediği Halk Meclisi seçimlerinde kendilerini temsil edecek milletvekillerini seçmek üzere bugün sandık başına gitti. Güvenlik, askeri ve kültürel nüfuz açısından Suriye’deki ezici bir varlığa ve nüfuza sahip olan İran, çıkarlarını korumak için yumuşak güç işlevi gören bazı Suriyeli isimleri desteklemeye devam ediyor. İran, Suriye’de 2011 yılının mart ayında başlayan halk protestolarından bu yana Suriye’deki krizden faydalanarak ülke üzerindeki hegemonyasını pekiştirmek için stratejik bir süreç yürütüyor.
Uluslararası gözlemcilere göre şeffaf ve gerçekçi olmayan parlamento seçimleri, İran rejimi tarafından desteklenen adaylar üzerinden Suriye’deki İran nüfuzunu derinleştiriyor. Şam rejiminin Arap Birliği’ne geri kabulü ve Türkiye ile normalleşme sürecinin Cumhurbaşkanları düzeyine kadar ilerlemesi Tahran’ın bölgesel nüfuzu açısından tehdit oluşturuyor. İran yönetimi Irak, Lübnan ve Yemen’de uyguladığı vekalet siyasetini Suriye’de de uygulamak için “yandaş milletvekilleri” ile Suriye rejim içerisindeki konumunu güçlendiriyor.
İran rejiminin çoğunluğunu Afganistanlı Şii Hazaralardan oluşturduğu Fatimiyyun Tugayları üyeleri
Suriye İnsan Hakları Gözlemevi’nin (SOHR) raporuna göre İran’a yakın isimlerin Suriye Halk Meclisi’ne girmesi, Suriye’de alınan resmi kararları ‘anayasaya uygun olarak’ kontrol etmeyi amaçlıyor. İran, Suriye’ye gerçekte Devrim Muhafızları Ordusu (DMO) ve onun yurtdışı kolu Kudüs Gücü komutanları olan ‘danışmanlar’ göndererek nüfuzunu genişletirken Pakistan ve Afganistan’dan gelen Şii milislerle Zeynebiyyun ve Fatımiyyun tugayları oluşturup Şiiler için kutsal olan türbeleri savunma iddiasıyla son 10 yıldır askeri güçleriyle aktif olarak Suriye’de.
SOHR kısa süre önce DMO’ya bağlı ‘Usud el-Ukeydat’ adlı bir grubun lideri olan Haşim el-Mesud es-Satam’ın önde gelen adaylar listesinin başında yer aldığını bildirdi. Mesud es-Satam, Suriye Demokratik Güçleri’nin (SDG) kontrolündeki bölgelerde sahip olduğu nüfuzu, aldığı mali destek ve milis toplama hücrelerini yönetmesiyle tanınıyor. O ve oğlu Bessam es-Satam İran destekli milislerin gruba katılımını organize etmekten ve Siyasi Güvenlik Direktörlüğü’ne bağlı yerel isimlerle koordinasyon sağlamaktan sorumlu. SOHR’a göre Mesud es-Satam, güçlü bir siyasi, sivil ve aşiret varlığına sahip.
Mesud es-Satam’ın yanı sıra, Ulusal Savunma Güçleri (USG) Komutanı Firas el-Ceham da ‘Baas’ın uysallaştırılması’ olarak adlandırılan sürecin başarılı adaylarından biri ve Suriye’nin çeşitli illerindeki Baas Partisi’nin şubeleri tarafından aday gösteriliyor ve destekleniyor. Listeye el-Bakır Tugayı’na bağlı grupların liderleri Fadi el-Afis ve Muhammed el-Beşir’i de ekleyen SOHR’un raporuna göre Ceham, faaliyet gösterdiği illerin sakinleri tarafından bilinen uyuşturucu kaçakçılığı geçmişinin yanı sıra rejimle birlikte onlarca savaş suçu işlemekle suçlanıyor.
Suriye Halk Meclisi
Suriye Anayasası uyarınca, Halk Meclisi genel bütçeyi onaylama, savaş ve barış ilan etme ve yabancı anlaşmaları onaylama yetkisinin yanında hükümet üzerinde gözetim yetkisine sahiptir. Halk Meclisi, hükümetteki bakanlardan birine ya da tamamına güvenoyu verebilir ya da vermeyebilir.
Halk Meclisi Şam rejiminin yasama organı. Fakat ülkenin cumhurbaşkanı kanun hükmünde kararnameler çıkararak yetkilerini Halk Meclisi ile paylaşıyor.
Askeri çöküşlerden yararlanma
Jusoor Araştırmalar Merkezi araştırmacılarından Vael Elvan, “İran, Suriye’deki kaos ve askeri çöküşlerle birlikte rejim lehine doğrudan müdahalesi olmasaydı, bu ülkede nüfuzunu böyle genişletemezdi” değerlendirmesinde bulundu.
İran’ın Suriye’de sivil hükümet ve toplumun çeşitli kesimlerine müdahalesi yıllar önce başladı Bunu güvenlik ve askeri alanlara yönelik kapsamlı müdahaleler izledi.
Londra merkezli Şarku’l Avsat gazetesine konuşan Suriyeli araştırmacı Elvan’a göre İran, yürütme ve yargı kurumlarında çok sayıda çalışanı ve nüfuzlu kişiyi bünyesine katmayı başardı. Bu kişiler, sivil toplum örgütleri ve dini kurumlar da dahil olmak üzere birçok alanda mülklerin devredilmesine ve İran’ın çıkarlarının korunmasına katkıda bulundular ve eğitim müfredatına müdahale ettiler.
İran’ın Suriye’deki hegemonyasını sürdürmek ve çıkarlarını garanti altına almak için yasama organı içinde kendisinin doğrudan yönlendirdiği ve finanse ettiği yandaşlar yaratmaya çalıştığını söyleyen Elvan, İran’ın şimdi de seçim yasasının değiştirilmesi ve Halk Meclisi’nin parlamentoya katılmasının ardından nüfuzunu genişletme sürecinde olduğunu belirtti. Elvan’a göre İran’ın ayrıca yerel yönetimlerde hem belediye hem de il yönetimlerinde kendisine bağlı adayları desteklemesi ve finanse etmesi bekleniyor.
Şansı en yüksek olan isimler
Deyri Zor merkezli ‘eş-Şark’ adlı haber sitesinin Genel Yayın Yönetmeni Firas Allavi, bölgedeki İran destekli milislerin liderlerinden olan adayların Halk Meclisi’ne girme olasılığının çok yüksek olduğunu düşünüyor. Allavi’ye göre finansman faktörü ve bölgede nüfuz sahibi İran destekli milislerin verdiği destek bunun başlıca nedenleri arasında yer alıyor.
Milletvekili dokunulmazlığı
Allavi, (özellikle) Deyrizor’un 2018 yılı sonlarında İran’ın kontrolüne geçmesinden bu yana İran’ın nüfuz alanı olduğunu belirtti. Suriye’nin doğusunda Irak sınırına komşu olan ve İran destekli milislerin Suriye’ye giriş yaptığı bu bölge İran’ın projesi için önemli bir stratejik alan. Bu nedenle İran burayı çeşitli siyasi, ekonomik ve sosyal açılardan kontrol etmeye çalışıyor.
Allavi sözlerini şöyle sürdürdü:
“İran kendisi için yerel kollar meydana getirdi. Bunların çoğunu silahlı grupların ve milislerin liderleri ile silah ve uyuşturucu kaçakçıları oluşturuyor.
Allavi, Şarku’l Avsat’a yaptığı açıklamada, İran’ın Deyrizor ilinin kontrolünü ele geçirmesinden bu yana Halk Meclisi seçimlerinde vekillerini desteklediğini, çünkü böylece ‘daha özgürce hareket etmelerini sağlayan bir varlığa ve dokunulmazlığa sahip olduklarını’ söyledi.
Allavi, İran’ın bölgedeki en önemli adaylarıyla ilgili olarak ise şunları söyledi:
İran’a yakın isimler listesinde ‘sorunlu bir kişilik’ olarak görülen Medlul el-Aziz de var. Geçtiğimiz yıllarda birçok tarafta yer aldı. DEAŞ ve SDG’de liderlik rolleri oynadı. Daha sonra yeniden rejimin saflarına döndü. Şimdiyse İran’ın mali kollarından biri. Önceki dönemde Halk Meclisi üyesiydi. El-Futuvva Spor Kulübü Başkanı olan Aziz, yolsuzlukla suçlanmasına rağmen milletvekilliği için yeniden aday oldu.
Usud el-Ukeydat lideri Haşim el-Mesud es-Satam, İran’a yakın bir isim ve Suriyeli unsurların İran destekli milislere katılmasında rol oynuyor.
İran’ın adamı ve ekonomik paravanı olan Ferhan el-Mersumi’nin kardeşi Halife Muhammed Hamad el-Mersumi, Deyri Zor’dan milletvekili adayı oldu. Firas Allavi’ye göre Halife Muhammed Hamad el-Mersumi, Ferhan el-Mersumi’nin paravan şirketleri çatısı altında aracılar ve emlak şirketleri aracılığıyla özellikle Şam’ın batı kırsalında İran destekli milisler için gayrimenkul ve mülk satın almaya çalışıyor ve kardeşiyle birlikte silah ve sigara kaçakçılığı yapıyor.