Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), 8 Nisan’da hükme bağladığı “Vavricka ve Diğerleri v. Çekya” Davası’yla birlikte tarihinde ilk kez çocuklara zorunlu aşı uygulamasına ilişkin bir karar vermiş oldu. Çekya’daki zorunlu aşı uygulamasının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) m. 8’de yer alan özel yaşama saygı hakkının ihlali olmadığı yönünde çıkan karar, 16’ya karşı 1 oyla alındı.
Karar’a esas teşkil eden husus, Çekya’da çocukların daha önceden belirlenmiş 9 adet bulaşıcı hastalığa (tetanos ve hepatit b gibi) karşı zorunlu aşı uygulamasına tabi olması ve aşı olmayan çocukların, fiziksel olarak aşıya zorlanmasalar dahi, anaokullarına kayıt yaptırmasının kamu sağlığını koruma gerekçesiyle engellenmesi, ayrıca ailelerinin para cezasına çarptırılmasıydı.
Zorunlu aşı uygulamasının kişinin fiziksel bütünlüğüne müdahale teşkil etmesinden ötürü, AİHS m. 8 çerçevesinde değerlendirilebileceğini kabul eden Mahkeme, bu uygulamanın hem aşıyı olanın hem de kamunun sağlığını koruma gibi meşru bir amaçla yerine getirilmesi sebebiyle söz konusu müdahalenin bir ihlal olmayacağı kanaatine vardı. Buna ek olarak, Çekya’nın aşı uygulamasının çocukların üstün yararının gözetilmesi ilkesi ile de uyumlu olduğunu vurguladı.
Aşı olmayan çocuklara ve ailelerine karşı devlet tarafından ortaya konan yaptırımların mağdurların uğradığı zarar ile korunan haklar arasındaki orantılılık ilkesiyle uyumlu olduğunu belirten Mahkeme, söz konusu yaptırımların Çekya’nın takdir marjı içerisinde kalan ölçekte ve demokratik bir toplumda gerekli görülebilecek önlemler olduğu değerlendirmesini yaptı.
Zira aşı olmayan çocukların doğrudan fiziksel bütünlüğünü ihlal eder bir şekilde fiilen zorla aşı vurulmamakta, ailelere uygulanan para cezaları aşırı miktarla ulaşmamakta ve anaokullarına kaydolamayan çocuklar okul öncesi eğitimden başka küçük çocukların korunması gerekçeleriyle mahrum kalsa da temel ilköğretim hakkını etkilememektedir.
Söz konusu karar, her ne kadar günümüzde etkili olan COVID-19 salgını ile ilgili olmasa da ileride COVID-19 aşılarına ilişkin ortaya çıkabilecek benzer uyuşmazlıklara ışık tutması bakımından önemli bir emsal teşkil edecek.
*Araştırma Görevlisi, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi.