Deniz Baran

Yaşları 64 ile 90 arasında değişen 2000 İsviçreli kadının oluşturduğu Swiss Senior Women for Climate Protection adlı çevreci topluluk, yaşları sebebiyle iklim değişikliği kaynaklı sıcak hava dalgalarından daha çok etkilendikleri ve yaşamlarının risk altında olduğu iddiasıyla İsviçre hükümetine karşı 2016 yılında hukuk mücadelesine başladı. İsviçre mahkemeleri peş peşe davaları reddetti. Kadınlar işin peşini bırakmadı ve davayı AİHM’e taşıdı. 29 Mart’ta AİHM’de ilk duruşma yapıldı. Mahkemenin önüne gelen bu ilk iklim davasından çıkacak sonuç bir içtihat oluşturacak.

Geçtiğimiz ay, 16 Mart 2023’te dönem başkanı Rusya, BM Genel Sekreterliği’ne bir mektup sundu. Mektup Rusya’nın sözde özerk cumhuriyeti Kırım Cumhuriyeti’ni temsil eden Kırım Tatarları Konseyi adına yazılmıştı. Mektubun hedefinde “sözde” diye bahsedilen Kırım Ulusal Meclisi’nin liderleri vardı: “Bu sözde liderler Kırım’da dahi yaşamamaktadır. Bir kısmı Türkiye’de ikamet etmektedir. Bu sözde liderlerin ambargolara olan destekleri hainliklerinin delilidir.”

3 Mart 2023’te açık deniz alanlarında biyoçeşitliliği koruma yolunda büyük bir adım atıldı. Neredeyse tüm devletlerden temsilcilerin yer aldığı ve yıllar süren zorlu müzakerelere sahne olan uluslararası konferansın bu yıl yapılan beşinci oturumunun sonunda “Ulusal Deniz Yetki Alanlarının Ötesindeki Alanlardaki Biyolojik Çeşitliliğin Korunması ve Sürdürülebilir Kullanımı” başlıklı bağlayıcı bir uluslararası antlaşma (İngilizce kısaltmasıyla “BBNJ”) metni üzerinde mutabakata varıldı. Peki bu anlaşmanın önemi ne?

Bu yazı için yanınızda bir dünya haritası ve mikroskop bulundurmanız gerekiyor. Çünkü Chagos Takımadaları, standart bir haritada nokta ile bile gösterilemeyecek kadar küçük. Ancak 100 kilometrekare bile olmayan Chagos, uluslararası hukukta geçen hafta güneş batmayan imparatorluk İngiltere’nin yıllardır süren inkâr politikalarına karşı büyük bir zafer kazandı ve böylece sömürgesizleşme (dekolonizasyon) döneminden kalma bir utanç defteri daha gecikmeli de olsa kapandı.

Kaşıkçı kararıyla Türkiye, hukuk sisteminin bağımsızlıktan ne denli uzak olduğunu tüm dünyaya göstermiştir. En azından imaj düzeyinde dahi olsa hukuk sistemimizin koruyabileceği asgari düzeyde bir itibar tamamıyla kaybedilmiş, neyin karşılığında yapıldığı bile belli olmayan bu “fedakârlıkla” Türkiye, tüm devlet ağırlığından vazgeçerek sessizce kenara çekilmiştir. Üstelik bu, Suudi Arabistan’la suçluların iadesi gibi yükümlülükler öngören herhangi bir ikili veya çok taraflı uluslararası antlaşma olmadığı hâlde yapılmıştır.

Sadece kuvvet kullanmaya dair geleneksel uluslararası hukuk kurallarına odaklanıp, uluslararası hukukun insan hakları gibi birey odaklı alanlarda kat ettiği yolu görmeden yabancı devlet birliklerinin bir diğer devletin ülkesine, o devletin hükümetinin daveti üzerine gittiği her vakayı peşinen uluslararası hukuka uygun görüp tartışmamak isabetli olmaz. Kazakistan örneğinde olduğu gibi yabancı kuvveti davet eden ev sahibi yönetim olabilir ama o evin içinde yaşayanların hiç mi söz hakkı yoktur?

Mısır Refah Kapısı’nı açtı, Sağlık Bakanlığı ambulansları Gazze’den yaralıları taşıyor, Sisi fotoğraflı yardım kamyonları Gazze’ye gönderiliyor. Cuma hutbelerinde El Ezher şeyhleri İsrail’e ve sessiz kalan ülkelere lanetler yağdırıyor. Peki, 2013’den bu yana dış politikasında Suudi Arabistan ve BAE ile birlikte hareket eden Kahire, İsrail’e karşı bu ittifaktan neden çıktı?

AİHM, bulaşıcı hastalıklara karşı aşıları yapılmamış çocukları ana okula kaydedilmeyen ailelerin özel yaşama saygı hakkının ihlal edildiği gerekçesiyle Çekya aleyhine yaptığı başvuruda hak ihlali yoktur kararı verdi ve Çekya’yı haklı buldu. AİHM’in zorunlu aşıyla ilgili tarihinde verdiği bu ilk karar Covid-19 aşılarıyla ilgili de emsal teşkil edebilir.