Diyarbakır’daki bir caddeye Şeyh Said adının verilmesiyle başlayan tartışmalar, siyasette kırılmalara yol açtı.
CHP lideri Özgür Özel’in “Şeyh Said ayaklanmasının bastırılması sırasında oluşmuş acılar, bugün bazı torunların kalbini acıtıyorsa o acıya saygılı olmak gerekir” açıklaması, Özel’in Kemal Kılıçdaroğlu sonrası partiyi “özüne döndürmesini” bekleyenler için düş kırıklığı yarattı.
İYİ Parti’deki tartışmalar ise, “Şeyh Said’e yönelik ithamları şiddetle reddediyorum” açıklaması sonrası Disiplin’e sevk edilen İstanbul Milletvekili Salim Ensarioğlu’nun, ardından da İYİ Parti Diyarbakır il başkanı olan oğlu Vecdin Ensarioğlu ile il yönetimi ve ilçe teşkilatlarının da istifasıyla partinin Diyarbakır’da tabela indirmesiyle sonuçlandı.
Özdağ: “Şeyh Said’i teslim alan birliğin komutanı dedem yüzbaşı Mikail” demişti
Tartışmalar sırasında kamuoyunda daha önce de gündeme gelmiş bir konuyla ilgili gelen gizli “güncelleme” ise gözden kaçtı.
Zafer Partisi Genel Başkanı Ümit Özdağ, daha önce birçok kez çeşitli vesilelerle Şeyh Said’i teslim alan ve idam edilmek üzere Diyarbakır’a götüren birliğin komutanının dedesi “Yüzbaşı Mikail” olduğunu söylemişti.
Özdağ, 30 Haziran 2022 tarihinde attığı bir tweette, “Rahmetli dedem süvari yüzbaşı Mikail bey Şeyh Sait’i birliği ile teslim alıp Diyarbakır’a getirdi” ifadelerine yer vermişti.
Bundan 1,5 ay sonra aynı konuyla ilgili yeni bir tweet atan Özdağ, bu sefer dedesinden, Şeyh Said’i teslim aldığı kısmına girmeyerek “asılmak üzere Diyarbakır’a götürdü” diye bahsetti. Bu seferki tweette öncekinden farklı olan bir bilgi de Özdağ’ın dedesinin yükselen rütbesiydi. Özdağ, daha önce “Yüzbaşı Mikail” diye bahsettiği dedesi için bu defa “Binbaşı Mikail” diye yazmıştı.
2021’de katıldığı bir Youtube yayınında da “Şeyh Said’i yakalandığı Abdurrahman Paşa Köprüsü’nden alıp Diyarbakır’a mahkemeye yargılanmak üzere getiren askeri birliğin komutanıdır rahmetli dedem” demişti.
Özdağ’dan güncelleme: “Şeyh Sait isyanını bastırmaya giden birliklerden birisinin komutanı dedem Yüzbaşı Mikail”
Özdağ, Şeyh Said’le ilgili başlayan son tartışmada ise dedesi için “Şeyh Sait isyanını bastırmaya giden birliklerden birisinin komutanı olan dedem Yüzbaşı Mikail” diye bahsetti.
Anlatımın son halinde “Yüzbaşı Mikail”in ne Şeyh Said’i teslim alan birliğin komutanı olduğu ne de Şeyh Said’i idam edilmek üzere Diyarbakır’a götüren birliğin komutanı olduğu iddiaları vardı.
Özdağ, Şeyh Said tartışmasıyla ilgili Twitter hesabından yaptığı video paylaşımlarında ise dedesinden hiç bahsetmedi.
Şeyh Said’i Diyarbakır’a götüren komutan kim?
Özdağ’ın dedesiyle ilgili geçen yıl gündeme getirdiği iddialarının sosyal medyada çok tartışılması üzerine Serbestiyet, “Şeyh Said’i Diyarbakır’a götüren birliğin komutanı Ümit Özdağ’ın dedesi mi?” başlıklı bir özel haber yayımlamıştı.
Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Kurucu Müdürü Prof. Dr. Ergün Aybars “İstiklal Mahkemeleri” adlı kitabına göre; Şeyh Said’i Diyarbakır İstiklal Mahkemesi’nde yargılanmak üzere Diyarbakır’a götüren birliğin komutanı Yarbay Ali Rıza (Artunkal) Bey.
Kitapta ilgili bölüm şöyle geçiyor:
“16 Nisan’da yakalanan Şeyh Said yargılanmak üzere 6 Mayıs’ta 38 kişi ile birlikte Diyarbakır’a getirildi. Tutukluları Yarbay Ali Rıza Bey (General Ali Rıza Artunkal) komutasında bir birlik getirdi.”
(Ergun Aybars, İstiklal Mahkemeleri, cilt I-II, İleri Kitabevi, İzmir, 1995, s. 303).
O tarihte yarbay rütbesinde bulunan Ali Rıza Artunkal 1941’de korgeneral olarak emekliye ayrıldıktan sonra 1941-1946 arasında Millî Savunma Bakanlığı yapmıştı.
Şeyh Said’i Abdurrahman Paşa Köprüsü’nde teslim alan komutan kim?
Araştırmacı-yazar Mahmut Akyürekli’nin “Binbaşı Kasım’ın hatıraları” kitabında, Şeyh Said’in bacanağı olan ve Abdurrahman Paşa köprüsünde kendisini enterne ederek kolluk kuvvetlerine teslim eden Binbaşı Kasım’ın hatıratına dayanarak Şeyh Said’i teslim alan müfreze komutanının Yüzbaşı Abdullah Bey olduğu bilgisi yer alıyor.
Binbaşı Kasım, hatıratında kardeşi Reşid ile birlikte Şeyh Said’in silahını alarak dönemin 12. Tümen Komutanı Osman Nuri (Koptagel) Paşa’ya bir müfreze gönderilmesini talep ettiğini belirttikten sonra şöyle devam ediyor:
“Fırka kumandanı istediğim müfrezeyi Harekât Şubesi Müdürü Yüzbaşı Abdullah Bey kumandasında göndermiş, köprüye gelmişler, oradan da Çarbühür’e geldiler. Paşanın bana hitaben sitayişkâr yazdığı uzun mektubu verdi ve telefonla da Paşa ile görüşdükten sonra Varto’ya götürüldük.”
Şeyh Said’in Varto’dan Çapakçur’a, oradan da Diyarbakır’a nakli
Şeyh Said’in teslim alınması sonrasında yaşananlar, Şerif Fırat’ın Milli Eğitim Yayınları’ndan çıkan “Doğu illeri ve Varto tarihi” kitabında şöyle anlatılıyor:
“Osman Paşa yakaladığı Şeyh Said ve bütün asi başlarını 10/5/1925 günü Varto’dan alıp bir alay askerle Çapakçur’a götürmüş, burada bu irticaciler tamamen birleştirilip Kaymakam Sayim Bey’in kumandası altında Diyarbakır İstiklal Mahkemesi’ne sevk edilmişlerdi.”
Şeyh Said, teslim alınıp Varto’ya getirildiği 16 Nisan 1925 tarihinden yaklaşık bir ay sonra dönemin 12. Tümen Komutanı Osman Paşa (Osman Nuri Koptagel) tarafından o tarihteki adıyla Çapakçur olan Bingöl’e gönderiliyor.
Bingöl’den Diyarbakır’a naklini ise dönemin Çapakçur Kaymakamı Saim Bey organize ediyor.
Uğur Mumcu’nun “Kürt İslam Ayaklanması” kitabında Şeyh Said’in Çapakçur’dan Diyarbakır’a gönderilişiyle ilgili şu bilgi yer alıyor:
“Teslim olanlarla yakalananlar Osman Paşa tarafından Çapakçur Kaymakamı Saim Bey’e teslim edilmişlerdir. Saim Bey de sanıkları geniş güvenlik önlemleri altında Diyarbakır’a göndermiştir.”