Azerbaycanlı aktivist Bayram Memmedov’ın cesedi 4 Mayıs’ta Kadıköy’de denizden çıkarıldı. Medya haberini “İstanbul Kadıköy’de Azerbaycanlı aktivist Bayram Mammadov (25), denize düşen terliklerini almak için yüzme bilmediği halde suya atlayınca boğularak hayatını kaybetti” diye verdi.
Fakat Memmedov’un arkadaşları ve ailesi genç aktivistin yüzme bildiğini belirterek buna itiraz ediyor ve ölümünün aydınlatılmasını istiyor.
Bayram, çok genç olmasına rağmen ülkesinde tanınmış biriydi. Azerbaycanlı muhalifler 2011 yılında “Nida Vatandaş Hareketi” ni kurdu. O dönem binlerce üyesi olan bu siyasi hareket, zamanla “Halkın Nida’sı” olarak anılmaya başlandı. Muhalif Nida’nın üyelerinden biri de aktivist Bayram Memmedov’du.
Memmedov’un ismi ilk olarak 2016 yılında kamuoyunun gündemine geldi. Azerbaycan’ın kuruluşundan itibaren her sene ülkenin dört bir tarafında Haydar Aliyev’in doğum günü Gül Bayramı olarak kutlanmaktaydı. O ve aktivist arkadaşı Giyasettin İbrahimov, Gül Bayramı’nda Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’e ait anıta “Qul Bayramınız Mübarek” (Köle Bayramınız Mübarek Olsun) ve “Fuck the System” yazdıkları için gözaltına alınıp tutuklandı.
“Kul Bayramınız Mübarek” olsun yazdı
Ama haklarında hazırlanan iddianamede Memmedov ve İbrahimov’un evlerindeki aramada uyuşturucu bulunduğu iddia edildi, iki genç uyuşturucu ticareti yapmakla suçlandı. Sigara bile içmediklerini söyleseler de 10 yıl hapis cezasına çarptırıldılar. Yaklaşık 3 yıl kadar hapis yatan genç aktivistler 2019 yılında çıkarılan afla birlikte hapisten çıktılar.
Ancak onların eyleminden sonra Haydar Aliyev’in doğum gününü kutlama günü de fiili olarak sonlandırıldı.
Ama artan siyasi baskılar Nida Hareketi’nin zayıflamasına yol açtı. Kurucusu olan 7 kişi çeşitli nedenlerle hapse atıldı. Üyeleri de yavaş yavaş hareketten uzaklaşmaya başladı.
Hareketin o dönemki üyelerinden olan Memmedov, İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden mezun oldu. Bundan birkaç ay evvel İngiltere’de master yapmak için başvuru yaptı. Uluslararası İlişkiler alanında mastera kabul edildi. Eylül ayında oraya gitmeyi planlıyordu. Ancak aniden gelen gizemli ölümü herkesi şaşkına uğrattı.
7 yıldır İstanbul’da yaşayan Nida Hareketi’nin üyesi ve Memmedov’un yakın arkadaşı Ingilab Quliyev, Memmedov’un Türkiye’ye gelme gerekçelerini şöyle anlatıyor:
“Son zamanlarda Azerbaycan’daki siyasi baskılar arttı. Sosyal ve ekonomik durumlar şartlar ağırlaştı. Bu nedenlerle bazı arkadaşlar ülkeden ayrıldı. Bayram geçici bir süreliğine buraya geldi. Bayram’ın yüksek lisans için çalışması gerekiyordu. Orada motive olamaz diye biz burada çalışmasını önerdik. O yüzden buraya geçici bir süreliğine kalmak üzere geldi. Burada sürekli birlikteydik. Benim evimle onun evinin arası iki sokaktır. Her şeyi birlikte yapmıştık. Hiçbir sorun yoktu. O yüzden asla bir intihar vakası olduğunu düşünmüyorum.”
Kafası karışık olsa da arkadaşının ölümüne şüpheyle bakan Quliyev, önlerinde intihar, öldürme ve kaza olmak üzere üç seçenek olduğunu ancak intiharı çoktan elediklerini söylüyor. Çünkü Memmedov’un intihar edecek bir durumu yoktu. Quliyev’e göre diğer iki seçenek için bir şey söylemek şimdilik zor çünkü ellerinde somut bir bilgi yok.
Azerbaycan’da halkın farklı kesimlerinden Memmedov’a destek mesajlarının geldiğini belirten Quliyev, Bayram’ın önemini şu sözlerle anlatıyor:
“Şu an iktidardaki monarşinin halkları nasıl manipüle ettiği ortada. Buna rağmen Azerbaycan’da her kesimden insan Bayram’ı destekledi. Büyük bir mücadele insanıydı. Maalesef yoldaşımızı erken kaybettik. Radikal fikirleri olan büyük bir liderdi. Onun yaptığı bir eylemle ülkenin kuruluşundan beri kutlanan doğum günü etkinliğe bile kutlanmıyor artık”
Türkiye’de master öğrencisi olan Azerbaycanlı Elgiz Kahraman da hayatını kaybeden Bayram Memmedov’un yakın arkadaşlarından biriydi. Onunla birlikte hapis de yatan Kahraman’ın anlattıklarına göre, Memmedov bundan 4-5 ay önce İstanbul’a gelmiş. İki arkadaş en son üç gün önce görüşmüşler:
“Medyada yüzme bilmediği için öldüğü yazılıyor. Bizler arkadaşlarıyız. Biz biliyoruz ki, Bayram tabii ki yüzme biliyordu. Görgü tanıklarının ifadelerine göre de Bayram yüzmüş. Onlar da böyle söylüyor. Yani bayağı bir yüzmüş sonra boğulmuş diyorlar. Ama elimizde hiçbir kamera görüntüsü yok. Görgü tanıklığı yapanların ne kadar doğru şahitlik yaptıklarını da bilmiyoruz. Biz de o yüzden kamera görüntülerini istedik.”
Kahraman, Kadıköy’de tek başına yaşayan Memmedov’un evinde dil sınavına hazırlandığını, bir kaç gün içinde Azerbaycan’a gitmeyi düşündüğünü anlatıyor:
“2016’da hapse girdi. 10 yıl ceza verdiler. Bir süre beraber hapishanedeydik. Bu sene o da İstanbul’a geldi, ben de geldim. Ben burada yüksek lisansa başladım. O ise İngiltere’deki yüksek lisans için hazırlık yapıyordu. Ders çalışıyordu. En son konuştuğumuzda, yani olaydan 3 gün evvel konuştuğumuzda Bakü’ye gitmeyi planladığını söylemişti. Ailesine de aynısını söylemiş. Birkaç güne geleceğini söylemiş. Bu yüzden kesinlikle intihar olduğunu düşünmüyoruz. Ancak biz polisin anlattığı gibi kaza mı yoksa kasıt mı olduğunu bilmiyoruz” diyerek ani ölüm haberinin şokunu atla
Arkadaşına ulaşamayınca polise gittiğini söyleyen Kahraman, “Kayıp olduğu söyledim ancak kayıp ilanı için akraba olmak gerekli dediler. Polisler 2 gün evvel bir ceset bulduklarını söyledi. Fotoğrafı gösterdim. Bana ‘Bu adama benziyordu’ dediler. Yapılan kıyaslama neticesinde maalesef kendisi olduğunu öğrendik. Bayram’la en son 29 Nisan’da yüz yüze görüşmüştüm. Sonra kapanma oldu. 1 Mayıs’ta da internetten görüştük. Bayram’ın son online olma tarihi ise 2 Mayıs zaten. 4 Mayıs’ta aradığımda ulaşamadım. Tedirgin olup aramaya başladık. Sonra da böyle bir durumla karşılaştık” diyor.
Memmedov ailesinin avukatı Oğuzhan Topalkara ise olayın kayıplık sürecinin 2 gün olduğunu ve arkadaşlarının polise gitmesinden sonra da öldüğüne dair bilgi aldıklarını kaydediyor.
Azerbaycan’dan gelen Memmedov’un babası cenazeyi teşhis etmek için dün Adli Tıp’a gitti ve cenazeyi teşhis etti. Henüz adli tıp raporu çıkmadı ancak oradaki doktorların anlattığına göre vücudunda herhangi bir darp ve boğuşma izi yok. Yine avukatın aktardığına göre olayın meydana geldiği yerdeki kamera görüntülerini polis toplamaya başlamış. Bayram Memmedov’un cenazesi ise bugün sabah saatlerinde Bakü’de defnedildi. Polisin tüm engellemelerine rağmen yüzden fazla insan cenazeye katıldı. Mezarın üzeri ise kızılbayrak ile örtüldü.
Azeri Muhalif Toğrul İsaoğlu’na göre ise insanların bu ölümlere şüpheyle yaklaşması normal. Askerlerin yargılandığı 2016’da başlayan ve Azerbaycan’da hala devam eden davadan bahseden İsaoğlu, o davada avukat olarak yer alan Oktay Gülaliyev’in başına gelenleri hatırlatıyor. Gülaliyev yolda karşıya geçerken bir arabanın çarpması sonucu yaralandı. Bir süre komada kalan avukat tedavi için Türkiye’ye getirildi. Ancak felç kaldı.
Muhaliflerin başına zaman zaman bu tarz kazaların ve tuhaf ölümlerin gelmesi nedeniyle insanların şüpheye düştüğünü kaydeden İsaoğlu, son zamanlarda muhaliflere denk gelen bulaşıcı hastalıkların da çok yaygınlaştığını kaydediyor. Kendisi de Nida Hareketi’nin bir üyesi olan ve bir dönem Türkiye’de yaşayan İsaoğlu, Azerbaycanlı muhaliflerin Türkiye’deki hayatlarının giderek zorlaştığını anlatıyor:
“Muhaliflerin çalışma izinleri olmuyor. Bu tarz vakalar çok yaygınlaştı. Elmar Hüseynov vardı. Gazeteciydi. Mesela o da öldürüldü. Bu tarz şeylerin yaygınlaşmasından sonra muhalifler Azerbaycan’da kendini güvende hissetmiyor. Ayrılıyor. Eskiden Türkiye muhalif Azeriler için çok güvenli yerdi. Ama son 5-6 yıldır Türkiye’de Azeri muhaliflerin yaşamları tehlikeli olmaya başladı. Özellikle ‘FETÖ’ gibi soruşturmalar neticesinde herkesi onlarla ilintili şekilde lanse edebiliyorlar. İnsanlar bir anda kendini hedefte bulabiliyor.”
İsaoğlu, Türkiye’de olduğu dönemde bir süre güvende yaşadığını ama sonradan takip edildiğini söylüyor. Nida Hareketi’nin Gezi’ye destek vermesinden sonra kendisini istihbarat görevlisi olarak tanıtan bazı kimseler gelip İsaoğlu görüşmüş. Kendisinden Türkiye’de yaşayan Nidacıların listesi istenmiş. O ise bu talepleri reddetmiş.
İsaoğlu’na göre Türkiye’de Azeri muhaliflere artan baskıyla Aliyev’le başlayan yakınlaşma arasında doğru bir orantı var: “Rafiq Tağı vardı. Azerbaycan onu direk hapse attı. İntikam Aliyev vardı. O da eski bir siyasi mahpus ve avukat ama Türkiye’ye girişine izin verilmedi. Biz Azerbaycan’ın güvenli olmadığını düşünüyoruz. Muhalifler ülke dışına mecburen çıkıyorlar”.
İsaoğlu’na göre Nida Hareketi şimdilik etkili değil ancak eski Nidacılar olarak bilinen bazı isimler halk üzerinde çok etkili. O yüzden rejim çeşitli bahanelerle onlara türlü baskılar yapıyor. Bayram Memmedov, Giyas İbrahimov, İlkin Rüstemzade gibi isimleri örnek veriyor.
Tüm bu olanlardan sonra Bayram Memmedov’un bazı anarşist arkadaşları onun ölümünü protesto etti. Azerbaycan’ın İstanbul’daki konsolosluğu önünde eylem yapan grup, “Bayram’ın katili devlettir” pankartını taşıdı.