Brezilya karnavalının arka planı

Ukrayna’da suların ısındığı, Kırım’ın Kiev’e baş kaldırmaya hazırlandığı, Türkiye’de siyasi gündemin pusulasını şaşırdığı bugünlerde Latin Amerika’nın devi Brezilya’da uzun karnaval haftası başlamış bulunuyor.Karnaval, dönemsel mevsim değişikliklerine bağlı olarak kutlanan ve yeni yılla birlikte yeni bir başlangıcı simgeleyen geleneksel bir bayram. Hıristiyanlıkta Büyük Perhiz’den (Carême) bir gün önceki salı gününe (mardi gras) denk düşer. Geleneksel olarak 40 günlük Büyük Perhiz süresince et, süt, yağ ve şeker gibi besin değeri yüksek yiyecekler yenilmez. İnançlı Hıristiyanlar İsa’nın çölde geçirdiği günlere tekabül eden bu dönem boyunca kendini Tanrı’ya ve dine adar. Büyük Perhiz’den önce her türlü yiyeceğin serbest olduğu dönemse “Karnaval” dönemi olarak biliniyor. 6 Ocak “Epifani” yortusuyla başlıyor ve söz konusu kutsal salı günü sona eriyor.Büyük Perhiz, bilindiği gibi, İsa’nın kutsal cuma günü çarmıha gerildikten üç gün sonra yeniden dirilişini (résurrection) simgeleyen “Paskalya” yortusuyla sona eriyor. O bakımdan karnaval her yıl Paskalya yortusuna göre, 47 gün geriye giderek hesaplanıyor. Paskalya hep pazara denk gelen ilkbahar dolunayında (21 Mart ve ertesi) kutlandığı için Karnaval tarihi de bir yıldan ötekine değişiklik gösteriyor. Bu yıl kutsal salı 4 Mart’a denk geldiğinden Karnaval da önceki yıllara oranlara oranla daha geç kutlanıyor.Karnaval (carnaval) kelimesi etimolojik olarak İtalyanca “carnevalo” sözcüğünden geliyor. Latince karşılığı “carnelevare” kelimesi, “carne” (et) ve “levare” (kaldırmak) sözcüklerinden oluşuyor ve “ete paydos” anlamına geliyor. Karnaval kutlamalarında tüm yasak yiyecekleri yemekle yetinilmiyor; her türlü çılgınlık da yapılabiliyor. Bu çılgınlıklarda geleneksel olarak doğaüstü yaratıkları simgeleyen maskeler kullanılıyor. Karnaval nihayet “Karnaval Kral” denilen bir maketin yakılmasıyla son buluyor. Böylece karnaval boyunca bozulmuş olan evrenin zamanı ve düzeni yeniden işlemeye başlıyor.Brezilya’da karnaval Halkının Tanrı’nın da kendileri gibi “brasileiro” olduğuna inandığı yaklaşık 200 milyon nüfuslu Brezilya, karnavalı sadece bir gün kutlamakla yetinmiyor, kutsal salıdan önceki haftaya yayıyor. Resmen bir önceki cuma günü başlıyor ve salı dâhil tam beş gün sürüyor. Ayrıca ülkede karnavaldan bir ay kadar öncesine kadar hazırlık niteliğinde etkinlikler de yapılıyor.Karnaval deyince akla Brezilya ve öncelikle Río de Janeiro karnavalı geliyor kuşkusuz. Eski başkentte karnaval haftalar öncesinden sokaklarda düzenlenen balo ve “bloco” denilen yarı örgütlenmiş gönüllülerin oluşturduğu defileyle başlıyor. Bloco’lar vurmalı çalgılarla icra edilen ve “batucada”  adı verilen bir tür samba eşliğinde sokaklardan geçiş yapıyor. Genelde bir mahallenin sakinlerinden oluşuyor ve o mahalle sokaklarında tur atıyor.Sokak karnavalı halkın katılımı bakımından önemli bir etkinlik ama Río karnavalını dünyaya duyuran daha çok samba okullarının (escolas de samba) kortej halinde defilesi. Kentte ilk kez 1928’de oluşan bloco’lar ertesi yıldan itibaren düzenlenen yarışmaların getirdiği rekabetle birkaç yıl içinde samba okullarına dönüşüyor. Bu okullardan, Río de Janeiro’nun yanı sıra ülkenin en kalabalık kenti ve önemli finans merkezi olan São Paulo’da da var.Samba okullarının dev ekonomisi  1932 yılında Brezilya’nın ünlü gazeteci ve yazarlarından Mário Rodrigues Filho’nun sahibi olduğu Mundo Sportivo gazetesi Río de Janeiro’nun Praça Onze semtinde yapılan samba okulları yarışmasını finanse ettiğini açıklıyor ve yarışmaya katılım ölçütlerini belirliyor. Bu ölçütleri karşılayan 19 okul yarışmaya katılıyor. Yarışmayı kazanan Estação Primeira de Mangueira ile en büyük rakibi Deixa Falar Brezilya’nın en eski samba okullarının başında geliyor.Bugün Río de Janeiro’da 70 civarındaki samba okulu var ve bu okullar hiyerarşik olarak altı grupta toplanmış durumda. Bunlardan ilki (özel grup) ile A ve B grupları Marquês de Sapucaí caddesindeki ünlü defile alanında (Sambódromo) yarışıyor. Gruplarında birinci olan okullar bir üst gruba çıkarken, sonuncu olan da bir alt gruba düşüyor. Özel Grupta bu yıl yarışmaya katılacak okullar arasında finanse edilen ilk yarışmayı kazanan Mangueira’nın yanı sıra Beija-Flor, İmperatriz, Salgueiro, Unidos de Tijuca ve Vila İsabel gibi son yıllarda ödül almış uluslararası alanda da tanınan okullar var.Birinci ligde yarışan bu okullarda çok sayıda insan istihdam ediliyor. Ayrıca karnavalda kullanılan maskeler, kostümler küçümsenmeyecek düzeyde istihdam yaratıyor. Okulların yıllık masraflarının yaklaşık 8 milyon doları bulduğu söyleniyor. Bu da okulların finansmanı konusunu gündeme getiriyor. Peki bu kadar masraf nasıl finanse ediliyor?Yakın geçmişte bu okulların finansmanında kara para kullanıldığı iddiaları ülkeyi sarsmıştı. 2007’de Bağımsız Samba Okulları Ligi eski Başkanı Aílton Guimarães ve bahis oyunları sorumlusu Aniz Abraão yerel siyasete yansımaları da olan bir sahtekârlık şebekesinin başı olarak suçlanmıştı. Bu ikilinin yarışlarda hangi okulların birinci geleceği konusunda hile yaptıkları iddia olunmuş, haklarında dava açılmıştı.Samba okullarının yarışlarında, spor müsabakalarında olduğu gibi bahis oynanıyor. Bu yüzden samba okullarının başkan ve yöneticileri de çeşitli dönemlerde benzeri suçlamalarla karşılaşıyor. Okulların bahis oynatanların kara paraları bir yana, uyuşturucu geliriyle finanse edildikleri iddiaları bile zaman zaman yerel basına yansıyor. Böylesine dev bir ekonomi söz konusu olduğunda, bu tür olay ya da iddialarla karşılaşmamak pek mümkün değil elbette.Karnavalın Brezilya’ya getirisi  Karnavalın genelde Brezilya’ya, özelde Río de Janeiro’ya yaptığı ekonomik katkı okulların yarattığı dev ekonomiyi kapsadığı gibi kat, kat da aşıyor elbette. Bir kere, Brezilya ve başta Río olmak üzere, São Paulo ve Salvador gibi karnavalıyla ünlü kentlerin tanıtımını yapıyor ve sonuç olarak bu bölgelere sadece karnaval zamanı değil, ayrıca bütün yıl için de turist çekiyor. İkincisi, genelde karnaval etkinliklerinin, özelde samba okullarının yarışmalarının televizyon kanallarından naklen veya banttan yayını doğrudan gelir sağlıyor. Bu yıl planı ünlü mimar Oscar Niemeyer tarafından çizilmiş Río de Janeiro’daki Sambódromo yarışmalarının 30. yıldönümü kutlanıyor. Bu vesileyle 150 civarında televizyon kanalı buradaki yarışmaları yayımlıyor.Kent merkezi ayrıca yarışmaları tribünlerden izlemek veya sokak etkinliklerine katılmak için gelmiş yerli, yabancı yaklaşık 1.5 milyon turisti barındırıyor. Bu sayı Brezilya geneli hesaba katıldığında birkaç kat daha fazla. Çünkü Río’nun yanı sıra São Paulo ve Salvador de Bahía, karnavalları da büyük ilgi çekiyor. Salvador karnavalının özelliği bu bayramın ticarileşmesine karşıt bir ruhu temsil ediyor olması. Bu anlamıyla Río karnavalından çok farklı belki ama sonuç itibariyle ekonomiye katkısı küçümsenmeyecek kadar önemli.Brezilya’da karnaval haftası cuma günü resmen başladı. Bu yıl düzenlenecek Dünya Kupası nedeniyle karnaval büyük yenilikler içermiyor ama klasik akışını sürdürüyor. Bu yıl Karnaval Kralı seçilen Wilson Neto’nun El Pais’e söylediği gibi, karnaval başlı başına ekonomi demek. Pagan geleneklerle başlamış, dinsel anlam kazanmış olsa da, sonuçta istihdam yaratan, gelir sağlayan ve doğal olarak içinde sahtekârlığı, karaborsayı da barındıran ekonomik bir etkinliğe dönüşmüş durumda. Zenginiyle, yoksuluyla dev bir nüfusun bu etkinlik için yıllık gelirinin bir bölümünü ayırdığı düşünülecek olursa, karnavalın Brezilya için ne anlama geldiği daha iyi anlaşılır kuşkusuz.