Sırbistan’ın batısındaki Lozniçe (Loznica) kentinde İngiltere-Avustralya merkezli uluslararası madencilik devi Rio Tinto tarafından keşfedilen lityum rezervlerinin çıkarılmasına karşı yıllardır süren protestolar yeniden başladı.
2022 yılında haftalarca süren sokak olaylarından sonra Sırbistan hükümeti tarafından yapılan ruhsat iptalinin kanunlara ve anayasaya aykırı olduğuna ilişkin mahkeme kararı çevrecileri harekete geçirdi.
Protestocular, madenin, yatağın bulunduğu Sırbistan’daki Jadar Vadisi’nde geri döndürülemez çevresel tahribata yol açacağını savunuyor.
Çevreyi koruma derneklerinin Sırbistan hükümetine lityum ve bor madenlerinin aranması ile çıkarılmasına yönelik bir yasak kararı alması için tanıdığı 40 günlük sürenin sona ermesiyle birlikte başkent Belgrad’da dev bir gösteri düzenlendi.
Sırbistan İçişleri Bakanlığı, protestoya 27 bin kişinin katıldığını söyledi. Gösteriler bugün (11 Ağustos) de devam edecek.
Sırbistan’ın dört bir yanından göstericilerin destek verdiği protestoda “Kazmayacaksınız” yazılı tişört giyen katılımcılar, “Maden olmayacak”, “Sırp köylü isyanı”, “Yeterince yalan dinledik”, “Artık hapse atılma zamanınız geldi” yazılı pankartlar taşıdı.
Göstericiler Belgrad’daki tren istasyonunu, otobüs terminalini ve Budapeşte’den Selanik’e giden uluslararası otoyolun geçtiği köprüyü kapattılar.
2004’te keşfedilen lityum madeni rezervlerinin, dünyadaki lityum rezervlerinin yüzde onunu oluşturduğu öne sürülüyor.
Sırbistan hükümeti, lityum madeninin ekonomik kalkınma sağlayacağını sağlayacağını savunurken, muhalefet ise çevre kaygılarını öne sürerek protestoları destekliyor.
Darbe girişimi iddiası
Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic dün yaptığı açıklamada, Moskova’dan Sırbistan hükümeti aleyhinde bir darbe girişimine ilişkin istihbarat aldıklarını ve darbe girişiminin lityum madeni aleyhindeki protesto gösterileriyle bağlantılı olduğunu söyledi. Vucic, Rus kaynaklardan aldıkları istihbarata göre hükümeti devirmeye yönelik şiddetli kitlesel ayaklanma hazırlığı yapıldığını duyurdu.
Sırbistan Cumhurbaşkanı Vucic, haziran ayında yaptığı açıklamada Rio Tinto şirketi ve Avrupa Birliği’nin (AB) projenin çevresel standartlara bağlı kalacağı konusunda yeni garantiler sağladığını açıklamıştı. Vucic, tüm gerekli adımların atılması halinde madenin 2028’da çalışmaya başlayabileceğini ve bunun Sırbistan’ın yanı sıra tüm bölgenin dönüşümüne katkı sağlayacağını söylemişti. Sırbistan hükümeti, 19 Temmuz’da Avrupa Birliği ile bu ülkedeki madenlerden çıkarılan sürdürülebilir hammaddelerin kullanımına ilişkin bir stratejik ortaklık anlaşması imzalamıştı.
Lityum neden önemli?
Elektrikli araçların, dünya çapında yayılmaya başlamasının ardından bu araçların pilleri için hayati öneme sahip lityum başta olmak üzere nikel, kobalt ve manganez gibi madenler son dönemlerin en önemli yer altı kaynakları olarak öne çıkıyor.
Uluslararası Enerji Ajansı (UEA), 2040 itibarıyla lityuma talebin 2020’ye göre 40 kat artabileceği öngörüsünde bulunurken, bu madenin yeryüzündeki miktar ve konumları da giderek ilgili çeken araştırma konuları arasında yer alıyor.
Elektrikli araçlar, uzmanlar tarafından “yeşil enerjiye ” geçişte kritik bir dönüm noktası olarak görülüyor.
Lityum, nikel, kobalt ve manganez gibi elektrikli araç üretiminde gerekli madenlerin çıkarılma süreçleri ise çevreye ve insanlara zarar veriyor.
Uzmanlar 2030 itibarıyla Çin, Avrupa ve ABD’deki araçların yaklaşık yüzde 60’ı elektrikli olduğunda dünyanın yetersiz lityum arzıyla karşı karşıya kalabileceği uyarısında bulunuyor.
Çin’in lityum işleme fabrikalarını ve pil üterim açısından dünya pazarında baskın durumda olduğu bildirilirken pazarı besleyecek lityum kaynaklarının gün yüzüne çıkarılmaması halinde tedarik zincirinin çökelebileceği uyarıları yapılıyor.