Sean Mathews’in Middle East Eye’daki haberinin çevirisini aktarıyoruz.
Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Perşembe günü “dostum” dediği ABD Başkanı Donald Trump ile görüşme öncesinde moral kazanmış durumda. Ancak İsrail, Rus gazı ve inatçı bir Kongre, aksi halde dostane görünen bir yolda hâlâ engeller çıkarabilir.
Bu, en açık şekilde Suriye’de kendini gösteriyor. Trump hızla yaptırımları kaldırdı ve ABD askerlerini geri çekmeye çalışıyor; Türkiye ve Körfez Arap devletleri devreye giriyor.
Erdoğan’ın Suriye’deki ortağı, Devlet Başkanı Ahmed el-Şaraa, bu hafta New York’taki BM Genel Kurulu sırasında düşünce kuruluşlarının ve eski CIA başkanının ev sahipliği yaptığı şatafatlı konferanslarda iyi karşılandı.
Ankara’nın Suriye’deki artan nüfuzunun bir işareti olarak Türkiye, bu ayın başlarında orada güvenlik güçlerini eğitmeye başladı. Suudi Arabistan ve Katar’ın enerji ve maaşlar için sağladığı nakit, Türk insan gücüyle birlikte çalışıyor.
ABD’nin SDG Desteği Sona Eriyor mu?
ABD’nin Kürtlerin öncülüğündeki Suriye Demokratik Güçleri’ne (SDG) desteği, ABD-Türkiye ilişkilerinde uzun süredir bir diken. Ankara bu grubu PKK’nın bir uzantısı olarak görüyor. Trump’ın bitirmeye çalıştığı ABD’nin Suriye’deki varlığının temeli bu desteğe dayanıyordu.
ABD, SDG’nin IŞİD’e karşı savaşta kazandığı özerklikten vazgeçmesini ve Suriye ordusuna entegre olmasını istiyor.
Şaraa, Hristiyanlara yönelik şiddete tepki göstermemesi nedeniyle eleştirilirken; Kürtlerin, Şaraa’ya bağlı güçlerin Alevilere ve Dürzilere karşı işlediği vahşet nedeniyle Şam’a boyun eğmekte isteksizliği pekişmiş durumda.
Ancak uzmanlara göre ABD rotasını değiştirmiyor.
“Suriye’de çok az ayrışma var”
Bu ayın başlarında MEE, İstanbul’daki kıdemli ABD dış hizmet görevlilerinin SDG’ye fazla hoşgörülü görülmeleri nedeniyle Washington’a geri çağrıldığını bildirdi.
“ABD ve Türkiye Suriye’de çok yakından uyumlu,” dedi, Trump döneminde eski Suriye Özel Temsilcisi ve şimdi Washington Institute’ta görev yapan James Jeffrey.
“ABD, Türkiye ve Şam arasında çok az ayrışma var. Entegrasyonun yakında başlaması gerekiyor,” diye ekledi.
Trump’ın Türkiye’ye yönelik Suriye politikasının bayraktarı, milyarder emlakçı ve Trump’ın yakın dostu olan, Türkiye Büyükelçisi ve fiilen Levant bölgesi özel temsilcisi Tom Barrack. Barrack, uzun basın toplantılarında sık sık Osmanlı İmparatorluğu’ndan övgüyle söz ediyor.
Ancak bazı uzmanlar, Ankara açısından bakıldığında Trump yönetiminin Suriye’de çok konuştuğunu ama somut adım atmadığını söylüyor.
Türkiye’nin Suriye’deki en büyük baş ağrısı ise kuzeyden değil, güneyden geliyor. Trump, İsrail Suriye’yi istediği gibi bombalarken sessiz kaldı; üstelik Şam, İsrail ile benzeri görülmemiş doğrudan ABD aracılı güvenlik görüşmelerine girmiş durumda.
Mevcut ve eski ABD yetkilileri, bir güvenlik anlaşmasının parçası olarak İsrail’in Golan Tepeleri’nden Şam’ın eteklerine kadar uzanan geniş bir nüfuz alanı istediğini MEE’ye doğruladı.
İsrail’in Suriye’deki askeri konuşlanmaları dikte etmesi, Türkiye ve güçlü Körfez ülkelerini öfkelendirdi. İsrail halihazırda stratejik Hermon Dağı’nı işgal ediyor ve Reuters’a göre Şam, burada Dürzi savaşçılarını silahlandırıyor ve eğitiyor.
ABD, bu yıl İsrail ve Türkiye’yi Suriye’de çatışmasızlık görüşmelerine itti, ancak uzmanlara göre Trump, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’yu sınırlamak için çok az şey yaptı.
Erdoğan, BM Genel Kurulu’nda Netanyahu’ya olan öfkesini saklamadı; açlıktan ölmekte olan Filistinlilerin fotoğraflarını gösterdi ve İsrail’i Gazze’deki soykırım nedeniyle sert şekilde eleştirdi.
F-35 Çıkmazı
Erdoğan-Trump görüşmesinin en kritik dosyası ise F-35 savaş uçakları. Görüşme öncesinde Türkiye bazı ABD ithalatındaki gümrük vergilerini düşürdüğünü açıkladı ve yüzlerce Boeing yolcu uçağı ile Lockheed Martin savaş uçağı almayı planladığını sızdırdı.
“Erdoğan Trump’ın diplomasi tarzını mükemmel anlıyor. Trump doğru fiyat karşılığında her şeye evet diyebilir,” dedi bir bölge yetkilisi MEE’ye.
Carnegie Europe’tan Sinan Ülgen, “Erdoğan Trump’a bir paketle geliyor. Karşılığında Türkiye’nin F-35 programına dönüşünü istiyor” diye konuştu.
Türkiye hiçbir zaman F-35 kullanmadı, ancak 2019’da Rusya’dan S-400 hava savunma sistemi satın alınca ortak üretimden çıkarıldı. ABD Kongresi, Suriye’ye yönelik harekâtlar ve Yunan hava sahası ihlalleri nedeniyle zaten öfkeli. 2020’de çıkarılan yasa, Türkiye’nin F-35 almasını S-400’lere tamamen son verme şartına bağladı. Ayrıca Ankara, CAATSA yaptırımlarıyla da karşı karşıya kaldı.
“Türkiye’nin F-35’ten çıkarılmasına neden olan hiçbir faktör değişmedi,” diyor Stein.
“Tek gerçekçi yol, S-400 konusunda bir taviz. Türkiye taviz verecek, Trump Kongre’ye gidecek.”
Türkiye, S-400’leri aktive etmeden depoda tutuyor ancak NATO denetçilerine izin vermeyi reddediyor. Üçüncü bir ülkeye gönderme fikrini de kabul etmiyor.
İsrail Başbakanı Netanyahu’nun bu baharda ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio’ya satışa karşı bizzat lobi yaptığı bildirildi. Onlarca Kongre üyesi de Yunanistan’la rekabet gerekçesiyle satışa karşı.
Yunanistan, İsrail’le yakın ilişkiler kurdu, ABD için üs ve LNG terminalleri sağladı ve 20 F-35 için anlaşma imzaladı, 20 tane daha alma opsiyonuna sahip. Türkiye’nin talebi de tam olarak 40 uçak.
“Yunan ve İsrail lobileri bu görüşmeye hazırlıkta çok aktifti,” dedi Stein. “Erdoğan F-35’i neden istiyor? Çünkü Yunanistan’da var.”
Stein, Lockheed Martin’in önümüzdeki yıllarda büyük siparişlere ihtiyaç duyduğunu hatırlattı: “F-35 için en büyük müşteriler Türkiye, BAE ve Suudi Arabistan. Trump’ın en çok istediği şey Türkiye’ye F-35 satmak. İsrail’e rağmen bunu zorlayacağını düşünüyorum. 40 uçak büyük sipariş.”
Eski bir üst düzey ABD yetkilisi ise, F-35 konusunda ilerleme olmasa bile Trump ve Erdoğan’ın savunma işbirliğinde, özellikle drone teknolojisi ihracatında ilerleme kaydedeceğini söyledi.
Rus Gazı ve ABD LNG’si
Türkiye aynı zamanda drone üretiminde öne çıkıyor; Bayraktar TB2’ler Ukrayna’ya satılıyor. Trump, Ukrayna’ya desteğinde gidip gelse de bu hafta NATO ve AB’nin yardımıyla Ukrayna’nın işgal edilen tüm topraklarını geri alabileceğini söyleyerek diplomatları şaşırttı.
Trump ayrıca Rusya’dan enerji alan Avrupa ülkelerini hedef aldı, bu ülkelere yüzde 100 gümrük vergisi çağrısı yaptı. Bu, Türkiye’yi de hedef tahtasına koyabilir.
2024’te Türkiye doğalgazının yüzde 41’ini Rusya’dan aldı. Uygun ödeme koşulları, Türkiye’nin üretimini ayakta tutmasına ve çift haneli enflasyonu dengelemesine yardımcı oldu. TürkAkım boru hattı, yaptırımlara rağmen Rusya’nın Avrupa’ya arka kapısı haline geldi.
ABD yetkilileri, Ukrayna savaşından bu yana Türkiye’ye daha fazla ABD LNG’si satın alması için baskı yapıyor. Türkiye Çarşamba günü 20 yıllık bir LNG anlaşması açıkladı.
İki eski ABD yetkilisine göre Trump, Erdoğan’la nükleer enerji ve maden anlaşmalarını da görüşmeyi planlıyor.
“Türkiye enerji konusunda doğru yönde ilerliyor,” dedi Jeffrey. “Ama gaz alımları boru hattına dayalı, uzun vadeli kontratlar. Türkler bunu bir anda kesemez.”