Yarım asır aradan sonra darbe söylentileriyle çalkalanan Brezilya’da geçtiğimiz hafta Rio de Janeiro’nun meşhur Copacabana semti, tam 57 sene önceki askeri darbeyi kutlayan aşırı sağcılarla doldu. Sao Paulo’da da yüzlerce insanın askeri kıyafetler giyerek katıldığı gösterilerde bazı vatandaşlar askeri noktaların önünde dua edip orduyu Bolsonaro yanlısı darbe yapmaya davet etti.
31 Mart 1964’te Cumhurbaşkanı Goulart Çin ziyaretindeyken gerçekleşen, Bolsonaro’nun her fırsatta övdüğü Amerika destekli ordu darbesinin yıldönümü kutlamaları 2019’da büyük çalkantıya sebep olmuş, mahkeme “demokratik geçiş sürecinin ruhuna uygun olmadığı” gerekçesiyle kutlamaların kongre iznine tâbi tutulması gerektiğine hükmetmişti.
Fakat bu sene, 450’den fazla kişinin öldüğü ve binlerce tutuklunun işkence gördüğü 1964 darbesi hükümet düzeyinde kutlandı.
Geçtiğimiz hafta başında Savunma Bakanının görevden alınması ülkede darbe söylentilerine sebep oldu.
Bolsonaro’nun eski dostu, otoriterlik yanlısı Savunma Bakanı Azevedo Da Silva, “silahlı kuvvetlerin anayasaya bağlı olduğunu ve Bolsonaro’nun şahsi tasarrufunda olmadığını” bildirdi. Asker kökenli bakan sadece iki dakika süren bu görüşme sonunda kovuldu. Estadao de Sao Paulo gazetesi’ndeki editoryal yazıda, “Bolsonaro hükümetin orduya daha çok müdahil olmasını arzuluyordu. Komutanlardan ve bakandan hükümete açık bir şekilde destek çıkmalarını istedi, Azevedo Da Silva ise buna direndi” cümleleri yer aldı.
General Azevedo Da Silva istifa mektubunda, “silahlı kuvvetleri devletin bir kurumu olarak korumaya çalıştığı”nı ifade ederek Bolsonaro’nun silahlı kuvvetleri siyasallaştırmaya çalıştığını ima etmişti.
Görevden alınan Savunma Bakanı Azevedo Da Silva.
Brezilya silahlı kuvvetlerinde üç kuvvet komutanının, ülkenin yeni savunma bakanıyla yaptıkları toplantı sonrasında istifa etmesi ise ülkeyi son 30 yılın en büyük siyasi krizine sürükledi. Brezilya medyası üç üst düzey generalin ortaklaşa istifalarını sunmak için yeni savunma bakanıyla kısa süren bir görüşme yaptığını yazdı.
Askeri kanatta çok kısa sürede gerçekleşen bu değişiklikler, Bolsonaro’nun orduyu kendi lehine dizayn etmeye kalkıştığı endişelerine sebep olmuştu.
Nitekim bu endişelere hak verdirecek gelişmeler ortaya çıkmaya başladı. Ülkenin yeni savunma bakanı General Walter Braga Netto, darbenin yıldönümünün resmi olarak kutlanması gerektiğini söyledi. 31 Mart günü kameraların karşısında yeni komutanlarıyla yemin ederken darbe ismini ağzına almadan yıldönümünü “tarihi bir gün” olarak nitelendirdi: “Ordu geçmişte kendini saklamadı ve ülkesi ona ihtiyaç duyduğunda da kendini saklamayacak.”
Temsilciler Meclisi’ndeki muhalefet partisinin lideri Alessandro Molon, Perşembe günü Devlet Başkanı Jair Bolsonaro’yu orduyu arkasına alarak açıkça bir darbe girişimi düzenlemekle suçladı.
Bolsonaro, Ocak 2019’da göreve başladığından bu yana devlet kurumlarında asker kökenli figürleri çok önemli pozisyonlara getirmişti. Birçok uzmana göre bu isimlerin çoğu makam ve itibarlarını Bolsonaro’ya borçlu. Genel aşılama oranının yüzde 3’ün altında olduğu Latin ülkesinde hükümetin koronavirüsle mücadeledeki beceriksizliği başta olmak üzere birçok başarısızlığı, Bolsonaro’nun asker kökenli kurmay ve bürokratlarının kabiliyetsizliğine bağlanıyor.
Ulusal medyadan Guardian, New York Times gibi gazetelere yansıyan yorumlarda hâkim görüş, 2019’da göreve gelen Bolsonaro’nun ordunun üst kademelerinde destek görmediği, fakat ordudaki alt rütbeliler, Polícia Militar (Askeri Polis) ve Polícia Federal (Federal Polis) kademelerinde azımsanmayacak derecede popüler olduğu yönünde.
Pazartesi günkü kabine değişiklikleri, Brezilya’nın en önemli ticaret ortağı ve Sinovac’ın ana tedarikçisi olan Çin ile diplomatik gerginliğin başrolündeki aşırı sağcı dışişleri bakanı Ernesto Araújo’nun görevden alınmasını da kapsıyordu. Araújo muhalefet tarafından ülkenin Covid-19 aşısına erişimini güvence altına alamaması üzerinden eleştiriliyordu. Bolsonaro ayrıca Adalet Bakanını da görevden aldı.
2022’de sandığa gidecek olan Brezilya’da Bolsonaro’nun karşısına çıkması beklenen adaylar arasında, geçtiğimiz ay Yüksek Mahkeme tarafından sürpriz bir şekilde aklanan eski solcu devlet başkanı Lula Da Silva da bulunuyor. Bolsonaro’nun yeniden seçilme umudu, Lula’nın hakkındaki yolsuzluk suçlamalarından aklanarak yeniden siyaset sahnesine dönmesiyle ağır bir yara almış görünüyor.