İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin helikopter kazasında ölümünün ardından, anayasaya göre 50 gün içerisinde cumhurbaşkanlığı seçimleri yapılacak.
İran Cumhurbaşkanı Reisi’nin ölümünün ardından yeni seçim takvimi 28 Haziran olarak ilan edildi. Seçimlerde yarışmaya aday isimler de belli olmaya başladı. Reisi’nin ultra-muhafazakar çizgisini sürdürmeye aday Celili ile rejimin onayını almış reformist Pezeşkiyan ve Sünniler adına aday adayı olan Celalizade ilk isimler arasında.
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin helikopter kazasında ölümünün ardından anayasaya göre 50 gün içerisinde Cumhurbaşkanlığı seçimleri yapılacak.
Seçimlerde yarışacak aday adayları da belirginleşiyor. İran’da Cumhurbaşkanlığı Seçimi’nin 28 Haziran‘da yapılacağının duyurulması ile kulisler hareketlendi.
Reformist aday adayı: Pezeşkiyan
Eski İran Sağlık Bakanı ve halen Tebriz milletvekili olan Mesut Pezeşkiyan’a yakın kaynaklar, cumhurbaşkanı adayı olacağını aktardı.
Pezeşkiyan, Anayasayı Koruma Konseyi’nin (Şûrâyi Nigehbân) filtresinden geçen nadir reformcu politikacılardan biri.
Mesut Pezeşkiyan adaylığı hakkında “İran’a yönelik ulusal ve uluslararası düzeyde halkın sandıklara küstüğü yönünde bir algının olduğu bir ortamda, benim seçimlere katılma niyetim halkın sandıklara katılımını artırmaktır” ifadelerini kullandı.
Reformistlerin siyasi kolu Yeşil Hareket’in 2009 seçimleri sonrası düzenlendiği protesto gösterileri rejim tarafından şiddetle bastırılmış, hareketin liderleri Mir Hüseyin Musevî, Zehra Rahneverd ve Mehdi Kerrubi ev hapsine alınmışlardı. Anayasayı Koruma Konseyi bu süreçten sonra çoğu reformistin milletvekili ve Cumhurbaşkanı adaylığından eledi. %72 katılım oranı ile gerçekleştirilen 2013 seçimlerinde %50,8 oy oranı ile Hasan Ruhani kabinesi bu filtreden geçebilen az sayıda reformiste siyaset yapma olanağı sağladı. Reformistlerin 2021 seçimlerini boykot etmesi sonucu katılım oranı ülke tarihinin en düşük seviyesinde, %48’de kaldı. Seçimlerde Reisi seçildi.
Ultra-Muhafazakâr aday adayı: Celili
Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi (DMTK) Üyesi Said Celili’nin ofisi, Said Celili’nin Cumhurbaşkanlığı Seçiminde aday olmayı düşündüğünü teyit etti. Celili 2021 CB seçimlerinde İbrahimReisi lehine adaylığını geri çekmişti.
Said Celili, İbrahim Reisi’nin vefat haberi geldikten sonra kulislerde ismi geçen ilk kişiydi. Celili’nin seçilmesi durumunda Reisi’nin çizgisini devam ettirmesi bekleniyor.
Celili, halihazırda İran lideri Ayetullah Ali Hamaney’in Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi’ndeki temsilcisi ve Meclis ile Anayasayı Koruyucular Konseyi arasındaki anlaşmazlıkları çözen anayasal bir kurum olan Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyinin üyesi olarak görev yapıyor.
Eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad döneminde 2007-2013 yıllarında Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Genel Sekreterliği görevinde bulunan Celili, aynı dönemde İran’ın nükleer görüşmelerinde Başmüzakereci görevini yürütmüştü.
Sünni aday adayı: Celalizade
İranlı Eski Milletvekili Celal Celalzade, İran Anayasası’nın 115. maddesinin Sünnilerin Cumhurbaşkanlığı Seçimlerinde aday olmalarını engellediğini, bu maddenin dini delillere ve İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’ne aykırı olduğunu, İran ve İslam kimliğinin savunulması adına 28 Haziran’da yapılacak Cumhurbaşkanlığı Seçimine aday olacağını açıkladı. Celalizade 17 milyon İranlı Sünni’nin Cumhurbaşkanlığı hakkının elinde alındığını vurguladı.
İran Anayasası’nın 12. Maddesine göre Tahran rejiminin resmî mezhebini Caferî Şiilik olarak tanımlıyor. Madde değiştirilmesi teklif dahi edilemeyecek anayasa ilkelerinden. Dolayısıyla Celalizade’nin adaylığının onaylanması beklenmiyor. İran’da kadınlar, Sünniler ya da Müslüman olmayanlar Cumhurbaşkanlığına aday olamıyorlar.
Seçim takvimi nasıl işliyor?
Cumhurbaşkanı Reisi’nin 19 Mayıs’ta helikopter kazasında hayatını kaybetmesinden sonra Anayasa’ya göre, İran lideri Ayetullah Ali Hamaney’in onayıyla Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı Muhammed Muhbir vekaleten cumhurbaşkanlığı görevini üstlenmişti.
İran Anayasası’na göre, mevcut cumhurbaşkanının hayatını kaybetmesi durumunda yeni cumhurbaşkanının en fazla 50 gün içinde seçilmesi amacıyla Meclis Başkanı, Yargı Erki Başkanı ve Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı’ndan oluşan kurulun gerekli düzenlemeleri yapması gerekiyor.
Bu doğrultuda yasama, yürütme ve yargı başkanları arasında 20 Mayıs’ta yapılan olağanüstü görüşmede, cumhurbaşkanı seçiminin 28 Haziran’da gerçekleştirilmesi kararı alınmıştı.
Seçimlerde aday olmak isteyenler, 30 Mayıs’ta başlamak üzere 5 gün süreyle İçişleri Bakanlığına adaylık başvurusunda bulunacak.
İran’da cumhurbaşkanları, Anayasayı Koruyucular Konseyinin onayladığı adaylar arasından halk tarafından seçiliyor.