Adayların tek başlarına oyların yüzde 50’sinden fazlasını alamadığı seçimde en fazla oy alan iki aday, 5 Temmuz’da ikinci tur seçimlerine girmeye hak kazandı.
Seçimlere günler kala, iki muhafazakar aday, reformcu aday Pezeşkiyan’a karşı muhafazakar cepheyi güçlendirecek fikir birliğine varamadı.
İki üst düzey muhafazakar kaynağa göre, aşırı muhafazakar Said Celili, aday Muhammed Bakır Galibaf’ın önünü açmak için yarıştan çekilmeyi reddetti.
Galibaf, kamuoyunda Hamaney’in tercih ettiği aday olarak görülse de Celili muhafazakar yarışa öncülük etti ve Galibaf 24,5 milyon oydan ancak 3,5 milyonunu alabildi. Sadece bu durum dahi Hamaney’in muhafazakarlar arasında dahi artık son sözü söyleyen gücü olmadığını gösteriyor.
Nükleer müzakerelerde eski baş müzakereci olan Celili, geçen Cuma günü 9,4 milyon oy almayı başarırken, reformist aday Mesut Pezeşkiyan 10,4 milyon oy aldı.
Seçime katılım oranı yüzde 40 “İslam Cumhuriyeti” tarihindeki en düşük oran. Seçime katılımın düşük olması, daha fazla sayıda reformcu ve ılımlı seçmen bekleyen gözlemcileri şaşırtırken, Pezeşkiyan’ın başarısını da beklenmedik kılıyor.
İnsanlar Tahran’daki bir parkta cumhurbaşkanı adaylarının tartışmasını izliyor, 1 Temmuz 2024 (WANA/Reuters)
İran’daki sosyolojik dengeler gereği genelde seçimlere katılım düşük olduğunda, oy vermeyi dini bir görev olarak gören muhafazakar taban her zaman sandık başına gittiği için muhafazakarlar kazanır. Buna karşılık, seküler ve ılımlı dindarlardan oluşan reformist taban, oylarının hedeflenen değişimi getirmeyeceğine inandıklarından genellikle çekimser kalıyorlar.
Bu seçimlerde orta sınıfın çoğunluğu, Hamaney’e bir değişimin gerekli olduğunu ve İslam Cumhuriyeti rejiminin İranlıları temsil etmediğini belirtmek için yarışı boykot etti.
Ancak birinci tur sonuçları reformist aday Pezeşkiyan’ın muhafazakar tabandan da oy aldığını gösterdi. Oy oranları muhafazakarların en azından bir kısmının da rejime karşı güven kaybı yaşadığını ifade ediyor.
Pezeşkiyan aynı zamanda kırsal kesimin ve orta sınıfın küçük bir yüzdesini kendine çekmeyi başardı.
Peki kim şanslı: Pezeşkiyan mı Celili mi?
Adaylar ikinci tur için kampanyalarını sürdürürken, Celili ve muhafazakarların İran genelinde daha fazla destekçi kazanmak için güçlerini seferber etmesi reformistleri endişelendirdi.
Celili’nin seçim kampanyasını yürüten ekip, 2. Tura kadar İlim Havzaları denilen molla yetiştiren Şii Medreseleri harekete geçirmeye çalıştı. Medrese öğrencileri oy vermek için seferber edilmiş durumda.
Reformistler ayrıca, Pezeşkiyan’ın seçmenlerinin yüzde 10 ila 20’sinin çeşitli nedenlerle ikinci tura katılmayabileceğinden endişe duyuyor.
Pezeşkiyan bu seçimde Anayasayı Koruyucular Konseyi’nden onay alan tek reformcu. Eski Cumhurbaşkanları Muhammed Hatemi, Hasan Ruhani ve eski Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif gibi isimlerin desteğini alan Pezeşkiyan, seçim kampanyalarında, ülkedeki Türk, Kürt ve Beluçlara ve Sünnilere ayrımcılık ile zorunlu başörtüsü, internete erişim gibi sorunlara vurgu yapıyor.
Sünni Türk ve Kürt seçmenin birinci turda ağırlıklı olarak Pezeşkiyan’ı desteklediğini gören Celili de Türklüğünü hatırladı. Ehl-i Sünnet’e dair sempatik mesajlar vermeye başladı.
Celili resmi hesabından Osmanlı Türkçesi alfabesi kullanarak şu mesajı yayınladı: “Azizlerim, dinleyin! Bu adamın kalbi sizinle.Kalbi Azerbaycan, Zencan ve Erdebil Türkleriyle. Bu adamın kalbinin saflığına inanalım! Yaşasın Azerbaycan! Yaşasın İran!”
Celili Türklerin oyunu kazanmak için geçtiğimiz hafta Horasan Türkü olan annesinden bir video paylaşmıştı.
Orta sınıf ne yapacak?
Ancak İran medyasında yapılan analizlerde insanların, özellikle de ilk turu boykot eden orta sınıfın Celili iktidarından çekineceğinden “İran’ı ve Pezeşkiyan’ı kurtarmak” için oy kullanabileceklerini de ifade ediliyor.
Reformistler, Celili’nin aşırı muhafazakarlığının ve özellikle başörtüsü dayatması ve internete erişim konusunda kısıtlayıcı sosyal önlemlere verdiği desteği, Taliban’ın Afganistan’da kurduğu rejime benzetiyorlar.
Galibaf, tabanını Celili’yi desteklemeye çağırsa da, bazı destekçileri Pezeşkiyan’ı açıkça destekledi ve son anketler oylarının yaklaşık yüzde 19’unun Pezeşkiyan’a kayabileceğini gösteriyor.
Celili’nin kampanya stratejisi
Gözlemcilere göre, Celili’nin ekibi ülkedeki ekonomik krizi bir kart olarak kullanıyor. Pezeşkiyan kazanırsa ekonominin daha da bozulacağı söylemini kullanan Celili tarafı, bu stratejinin bir parçası olarak, Pezeşkiyan’ın benzin fiyatlarını artırmayı planladığını iddia eden haberleri dolaşıma sokuyor. Böyle bir olasılık, enflasyona ve diğer temel malların fiyatlarında artışa yol açacağından korkan İranlılar için özellikle endişe verici.
Celili’nin ekibi, ekonomik kaygıları körükleyerek kamuoyunu değiştirmeyi ve yaklaşan seçimlerde reformcu adaya seçmen katılımını azaltmayı hedefliyor.
Peki Cuma günü ihtimaller neler?
1. Muhafazakarlar birleşirler seçime katılım oranı benzeri oranlarda kalır ve kazanırlar.
2. Muhafazakarlar içerisinde Pezeşkiyan’a yönelen oylar artar. Sonuçta bu aday da rejimin onayını almış bir isim.
3. Mir Hüseyin Musevi’nin Yeşil Hareketi’nin 2009-2011 sürecinde şiddetle bastırılmasından bu yana rejimin reforme edilmesi umudunu yitiren ve son olarak da Mahsa Amini protestolarında görüldüğü üzere reformistlikten rejim karşıtlığına evrilen kitleler seçimleri mizansen olarak gördüklerinden katılmıyorlar ki bu oran seçmenin %60’ına denk geliyor. Bu protest tavır Pezeşkiyan’ın birinci turdaki başarısı bir motivasyon oluşturabilir. Bu da seçime katılım oranın artmasına ve Pezeşkiyan’ın kazanmasına yol açabilir.
Ancak tüm bu ihtimallerden en güçlü olanı birinci ihtimal yani Muhafazakarların birleşerek seçimi almaları.