Almanya’nın Hamburg kentinde görülen bir davada mahkeme, Karl Marks okuma grubuna ilişkin kararın gerekçesinde, Marks’ın öğretilerinin “özgür demokratik temel düzene” aykırı olabileceğini ifade etti.
8 Nisan’da, “Marksist Siyaset ve Kültür Forumu” (Masch), Hamburg İdare Mahkemesi’nde Anayasayı Koruma Dairesi’ne (LfV) karşı açtığı davayı kazandı. Mahkeme, Hamburg merkezli derneğin artık “sol aşırıcı” olarak sınıflandırılamayacağına hükmetti. Masch, 2021 raporuna “aşırıcı” olarak dahil edilmesine ve aynı yıl kâr amacı gütmeyen statüsünün iptaline karşı açtığı davada haklı bulundu.
‘Aktif militan tutum’ eksikliği kurtardı ama…
Ancak taz gazetesinin haberine göre, bu hukuki zafer boomerang gibi geri tepebilir ve Almanya’daki tüm Marks okuma grupları için bir tehdit oluşturabilir.
Bunun nedeni, Hamburg mahkemesinin 10 Temmuz’da yazılı gerekçesinde yer alan ifadeler. Mahkemeler genellikle kararlarını haftalar sonra yazılı olarak ayrıntılı biçimde açıklar; ancak bu kararın içeriği şaşırtıcı bulundu.
Mahkeme, Masch lehine verdiği kararı, derneğin Anayasayı Koruma raporuna dahil edilmesini “hukuka aykırı” bularak onadı. Ancak bunu, üyelerinin anayasaya zarar verecek “aktif militan bir tutum” içinde olmadıkları gerekçesiyle yaptı.
Mahkeme: Marks, ‘özgür demokratik temel düzen’ ile bağdaşmaz
1981’den bu yana faaliyet gösteren Masch, Hamburg’da en çok, Marks’ın Kapital’inin birinci cildi üzerine düzenlenen yıllık okuma gruplarıyla tanınıyor. Ayrıca kitap yayımlıyor ve sık sık Hamburg Üniversitesi’nde tartışma etkinlikleri düzenliyor.
Dernek, kendini işçi eğitim dernekleri ve Marksist işçi okulları geleneğinde görüyor ve kendi anlatımına göre Marksist teoriye “dogmatik olmayan ve eleştirel bir yaklaşım” benimsiyor.
Anayasayı Koruma Dairesi, Masch’ı şüpheli bulmuş; gerekçe olarak derneğin Almanya Komünist Partisi (DKP) tarafından kurulmuş olabileceği ve hâlâ yakın bağlarının sürdüğü iddiasını öne sürmüştü. Mahkeme ise bu iddiayı reddetti ve 26 Masch üyesinden yalnızca birinin hâlen DKP üyesi olduğunu belirtti.
Ancak yazılı gerekçe çok daha ileri gitti: Mahkeme, Marksist teoriyle ilgilenmenin Federal Almanya Cumhuriyeti Anayasası ile temelde bağdaşır olup olmadığını tartıştı.
Mahkeme, “Karl Marks’ın teorilerine odaklanan davacı faaliyetlerinin, özgür demokratik temel düzen ile temelde bağdaşmadığını” belirtti. Derneğin isminden (“Marksist Akşam Okulu”) de anlaşıldığı üzere, Marks’ın eserlerinin ve öğretilerinin Masch’ın faaliyetlerinin merkezinde olduğu vurgulandı.
Sorun, mahkemeye göre şuydu: “Marks’ın ortaya koyduğu toplumsal teori, temel noktalarda özgür demokratik temel düzenin ilkeleriyle bağdaşmayan unsurlar içerebilir.” Bu noktaya mahkeme, Nisan ayındaki sözlü kararında değinmemişti.
Tüm Marks okuma grupları tehlikede
Masch’ı mahkemede temsil eden avukat Ridvan Ciftci, mahkemenin bu ifadelerini “sorumsuzca” buluyor. Ona göre bu karar, Marks okumalarının ağırlıkta olduğu faaliyetlerin temelde anayasaya aykırı olduğu anlamına geliyor. Masch özelinde sorun olmamasının nedeni yalnızca “yeterince önemsiz” olması ve “aktif militan” sayılmaması.
Ciftci, bunun Almanya’daki tüm Marks okuma grupları için tehdit oluşturduğunu vurguluyor: “Ağırlıklı olarak Marks’a atıfta bulunan herhangi bir dernek, dolayısıyla, gözetim altına alınabilir.”
Bu bakımdan, Masch’ın anayasaya aykırı ilan edilmekten kurtulduğu bu karar, aslında hukuki açıdan bir geri adım olabilir.
Diğer mahkemelerden farklı yaklaşım
Son dönemde başka mahkemeler Karl Marks teorisine daha esnek yaklaşmıştı. Örneğin, Junge Welt gazetesi, Anayasayı Koruma Dairesi tarafından izlenmesine karşı açtığı davada, Berlin İdare Mahkemesi, yalnızca Marksist bir yönelime sahip olmanın, özgür demokratik temel düzeni yıkma çabası sayılmayacağını belirtmiş ve devrimin “radikal ama hâlâ anayasal bir toplumsal dönüşüm” olabileceğini ifade etmişti.
Hamburg mahkemesi ise konuyu farklı görüyor. Mahkemeye göre, Masch’ın benimsediği Marksist teori, yalnızca reform değil, şiddet yoluyla devrim hedefliyor. Mahkeme, Masch’ın tartışmalarının yalnızca kapitalizm eleştirisiyle sınırlı olduğu yönündeki savunmayı kabul etmedi. Derneğin internet sitesinden alıntı yapan mahkeme, amacın “ekonomik sistemi, devleti ve toplumu tamamen dönüştürmek” olduğunu kaydetti.
Ana mesele: ‘Proletarya diktatörlüğü’
Mahkemeye göre Marks’ta asıl sorun, “proletarya diktatörlüğü” kavramında yatıyor. Bu kavramın, “kaçınılmaz olarak diğer toplumsal grupları siyasi karar alma sürecinden ve dolaylı devlet gücünün kullanımından dışladığını”, başka bir ifadeyle “demokratik olmadığını” savundu.
Masch üyesi Michael Hopp ise bunun “tam bir yanlış anlama” olduğunu söylüyor: “Mahkeme, Marks’ın metinleri sanki dün yazılmış gibi davranıyor.” Hopp’a göre Marks, yalnızca Komünist Manifesto’ya bakılmadığında “kesinlikle demokrat” olarak anlaşılabilir; “olgun Marks” değişim araçlarının tarihsel duruma uyarlanması gerektiğini vurgulamıştı.
“Marks, bugün asla Bundestag’a saldıran bir kalabalığı tavsiye etmezdi” diyen Hopp, mahkemenin Marks’ın teorisini bir “analiz aracı” olarak anlamadığını, Masch’ın da “eğitim kurumu” olduğunu belirtiyor. “Bize yöneltilen suçlama, kelimeleri eyleme dökmek; oysa biz kelimelere bakıp üzerine düşünüyoruz,” diye ekliyor.
Temel Yasa’da kapitalizm mi güvence altına alınıyor?
Hamburg İdare Mahkemesi’nin kararı, son yıllarda “Deutsche Wohnen & Co. kamulaştırılsın” talebinin ardından daha sık tartışılan bir soruna da değiniyor: Özgür demokratik temel düzenin kaynağı olan Temel Yasa, Federal Almanya Cumhuriyeti’nin kapitalist ilkelere göre örgütlenmesini şart koşuyor mu?
Mahkeme, Masch’ın, siyaset bilimci Wolfgang Abendroth’a atıfta bulunarak Temel Yasa’nın ekonomik politika açısından tarafsız olduğu yönündeki savunmasını ikna edici bulmadı.
Öte yandan, taz gazetesine göre hâlâ yanıtlanmamış çok sayıda soru var: “Artık her Marks giriş dersi şüpheli mi olacak? ‘Aktif militanlık’ tam olarak ne demek? Radikal toplumsal eleştiri anayasaya aykırı mı?”
Bu ve benzeri soruları netleştirmek için Masch, temyiz başvurusu yapmayı değerlendiriyor ve bunu her zamanki gibi en iyi bildiği yöntemle yapmayı planlıyor: Bir tartışma etkinliği düzenleyerek.