“Normalde Haccın iki üç ay öncesinden itibaren kazandığımız paralarla senenin geri kalanını kurtarırdık. Ama şimdi elde avuçta hiçbir şey yok.”
Sajjad Malik’in şirketinin şoförlerinden Samiur Rahman, Suudi Arabistan’daki (çoğu yabancılardan oluşan) özel işçilerden biri. Meşhur Saat Kulesinin civarında park ettiği aracından mevcut vaziyeti merkeze bildiriyor. Bir zamanlar sokakları boydan boya dolduran, ellerinde güneş koruyucu şemsiye ile beyazlar içindeki hacıların oluşturduğu insan selinin yerinde şimdi yeller esiyor.
Hayalet kasabaya dönen şehirde taksiler yolcularından yoksun. Şoförler Sajjad’a yolları boş bulup gezinen güvercinlerin videolarını yolluyor.
“Yiyecek yemeği bile yok çalışanlarımın, artık iki kişilik odada 4-5 kişi yatıyorlar” diyor Sajjad.
Hükümetten destek gelip gelmediği sorusunu, “Hayır, yardım falan yok, sadece suyunu çeken birikimim ve beslemeye çalıştığım 50’den fazla personel var” diye yanıtlıyor.
“Geçen gün bir arkadaşım aradı ve dedi ki ‘Allah aşkına bana bir iş ver. Ne kadar para vereceğin umrumda değil.’ İnanın bana, insanlar perişan.”
Bu seneki Hac ziyaretlerine katı sınırlamalar getirildi. Ortadoğu’da pandemiden en çok etkilenen ülkelerin başında gelen Suudi Arabistan, Covid-19 nedeniyle sayısı 2 milyonu bulan hacı adayının ziyaretini askıya aldı. Sadece ülke içindekilere müsaade edilecek bu seneki hacca yalnızca 10 bin kişilik katılım bekleniyor.
Mekke’de bir otel lobisinde valizler dezenfekte ediliyor.
Hacıların Mescid-i Haram’da oluk oluk akan çeşmelerden serbestçe zemzem içebildiği zamanlar geride kaldı. Covid-19 nedeniyle sular şişelenmiş şekilde sunulacak. Mina’daki şeytan taşlaması ise çakılların sterilize edilmesindan sonra mümkün olacak.
Kenya’dan gelen sığırlar
Geçmiş Haclarda kurban kesme ibadetini yerine getirmek isteyen hacılar, Suudi Arabistan’dan kilometrelerce uzaktaki Kenya’dan ucuz fiyatlı sığır sipariş ederdi.
Kenya Hayvancılık Odası’ndan Patrick Kimani, “Kenya’daki hayvancılık alt sektörü çok büyük. Ülke genelindeki çoğu hane için ana geçim kaynağı ve birçok çiftçi için yaşam tarzı niteliği taşıyor” diyor
Oda mensuplarının yılda ortalama en az 5 bin baş sığırı Suudi Arabistan’a ihraç ettiğini söyleyen Kimani, Suudi Arabistan’dan müşteri bulamayan çiftçilerin, hayvanlarını yerel pazarlarda satmak ve soğuk hava depolarında saklamak gibi seçeneklere yöneldiğini belirtiyor.
Tur şirketleri
Hacı adaylarının iptal olan planları birçok tur şirketini de zor durumda bıraktı.
Pakistan geçtiğimiz sene en çok hacı gönderen ülke olmuştu. Ama bugün Karaçi’de, Shahzad Tajj’ın ‘Ucuz Hac ve Umre Hizmetleri’ isimli şirketi iflasın eşiğine gelmiş durumda.
“Bildiğiniz, iş yok. Diğer turizm aktivitelerinin işleri de yürümüyor. Uçuşlar, lojistik, teslimat… Satacak hiçbir şey yok. Buna cidden hiç hazırlıklı değildik” diyen Tajj ekliyor:
“Personeli minimuma indirmek zorundaydık. Mevcut durumu atlatabilmek için malımızı mülkümüzü arabamızı satmaya mecbur kaldık. Ekibimden zor durumda olanlara ancak cüz’i kaynak sağlayabildim ama yapabileceğimin en iyisi bu.”
Bu seneki kısıtlamalar, ziyaretçilerin milyarlarca dolar bıraktığı Mekke ve Medine’de büyük bir finansal boşluk yarattı. Riyad merkezli Al-Rajhi Capital isimli finans şirketinde araştırma müdürü olan Mazen Al-Sudairi, “Suud hükümeti hacıları ağırlamak için ayırdığı harcama kalemlerinden tasarruf etmesine rağmen, Mekke ve Medine geçen seneye göre 9-12 milyar dolar civarında kayıp yaşayacak” diyor.
Sudairi, hükümetin yardım konusunda belirli adımlar attığını da söylüyor: “Evet belki küçük ve orta ölçekli girişimler zarar görüyor ama Suudi Merkez Bankası borçları 2 ila 3 yıl arasında bir süre için erteleme gibi yollarla bu segmenti destekleme konusunda çaba gösterdi.”
Suudi Arabistan’ın milli gelirinin yüzde 80’inden fazlası petrole dayalı. Bu nedenle, çakılan petrol fiyatları ülkeyi başka arayışlara itti. Ama Moody’s’den Alexander Perjessy’e göre orada da işler pek iyi gitmiyor:
“Hükümet Mart ayında yaptığı açıklamada KDV gibi vergi tahsillerinin ötelendiğini müjdelemişti. Lakin bu hamleler yüzde 4 civarında küçülme beklenen petrol dışı sektördeki gerilemeyi durdurmayacak.”
“Bu ülke benim için hâlâ en iyi seçenek”
Sajjad Mekke’deki ofisinde bomboş rezervasyon ekranının karşısında oturuyor, ama ülkesi Pakistan’a dönmek istemiyor.
Suudi Arabistan, çevre ülkelerde geçimini sağlamaya çalışan birçok insan için ekonomik anlamda son şans olma özelliği taşıyor:
“Sekiz yıldır Suudi Arabistan’daki işim sayesinde evdeki çoluk çocuğu geçindirebiliyorum. Normal koşullarda ücretsiz sağlık hizmeti alıyoruz ve hac zamanı çok büyük kazançlar elde ediyoruz. Çalışan sınıf şu an sıkıntılarla boğuşuyor. Ama hamdolsun, bu ülke hala benim için en iyi seçenek.”
Çeviri: Enis Aydın
(Saudi Hajj coronavirus curbs mean ‘no work, no salary, nothing’, Faarea Masud, BBC.com).