Hasan Ayer

Kürtlere yönelik olası bir hukuki ve siyasi düzenlemeyi, ulus-devletten vazgeçmek olarak okumanın bir gerçekliği yok. Eğer bir devlette azınlıklara kültürel haklar tanımak, o devleti "millet sistemine" geçiriyor ve ulus-devlet ilkesinden caymak anlamına geliyorsa, o zaman Kanada çoktan tasfiye edilmiş bir yapı; Belçika zaten fiilen yok; İsviçre çökmüş bir federasyon enkazı; Birleşik Krallık da çoktan tarihe gömülmüş sayılmalıdır. Çünkü modern dünyada ulus-devlet kavramı, Türkiye’de 1930’lardan miras kalan totalist ezberle tanımlanmıyor.

20 sene önce kamusal ölçekte dikkate alınmayacak türden fikirlerin ana-akımlaştığı ve progressive medyanın amiral gemisi New York Times’ın monarşi savunan aşırı sağcı ideolog Curtis Yarvin’le röportaj yaptığı bir dönemdeyiz. Belki de yakın bir gelecekte liberallerin ve solcuların eleştireceği türden milliyetçi, popülist ve her şeye rağmen anayasallık savunan bir geleneksel muhafazakarlığın yerini çok daha tehlikeli ve açıktan demokrasi karşıtlığı yapan bir sağ siyaset alacaktır.

Seçim kazanmak dışında her gelişmenin altında “bit yeniği” arayarak atılan adımları değersizleştirdiğini zanneden bir bakışın esas zaafı, tam da odaklandıkları seçimleri kazanmada olabilir. Kürtler için bu tarihi ve esas meseleleri dert etmeyen bir siyasal pozisyonlanma neden cazip olsun? İktidar yerine muhalefetle hareket etmelerini zorunlu kılan motivasyon ne olacak?

Cumhur ittifakı idaresinin Kürtlere uzattığı bu zeytin dalını, “acaba bize karşı bir süreç inşa edilir mi?” endişesiyle karşılayan ve siyasi ufkunu salt muhalefetin seçim zaferine endeksleyen bir muhalif düşünce ufkundan hayır gelmeyeceğini düşünüyorum. Aksine, muhalefetin de bu süreçten fayda edineceğini görmekte fayda var. DEM’in meşrulaşması bugüne kadar kaçak göçek kurduğunuz, ebeveynlerin hışmından korkan genç aşıklar gibi gölgelerde buluştuğunuz ve ekranlar önünde inkar ettiğiniz iletişim zeminini daha sağlıklı ve açıktan kurmanıza imkan verecektir. Sözün özü: DON’T PANIC!

Failin radikalleşmesinde seküler milliyetçi internet alt-kültürünün hiçbir tesiri olmadığını iddia etmek anlamsız olacaktır. Bu açıdan bakıldığında, azizler koalisyonunun içine seküler milliyetçiler de eklenebilir. Tam da bu yüzden Türkiye’de serinkanlı müzakereyi dinamitleyen ve sosyal medyada kümelenen seküler milliyetçilik tehlikesini cesurca konuşmakta entelektüel ve siyasi açıdan fayda var. Zira böylesi bir hamasi milliyetçilik 18 yaşındaki bir genci etkilediği gibi, Breivik ve Tallant ile özdeşleşim kurmasına da dolaylı olarak aracı olabilme potansiyeli taşıyor. Tıpkı Batı’daki geniş çaplı radikal sağ blok içerisinde sağ liberteryenleri, sağ siyonistleri, counter-jihadist çevreleri, aşırı sağı ve NRx’cileri barındırdığı gibi, Türkiye’de seküler milliyetçilik, sosyal medyadaki belli başlı gençleri bu geniş çaplı koalisyonun bir parçası kılma konusunda dolaylı olarak işlevsel olabilir.

Aday çıkarmayarak 2019 yerel seçimleri ve 2023 genel seçimlerinde ana-muhalefetin cumhuriyetçi geleneği ile beraber hareket eden DEM seçmenini bugün “ihanet” içinde görmek, koca bir bencilliği de gözler önüne seriyor. Bütün bunlara rağmen muhalif kitlelere mübah olan siyaset yapma ve bu doğrultuda stratejiler geliştirme çabaları, Kürtlere neden mübah olmasın? Bir parti’nin kendi adaylarıyla seçimlere girmesi ve parti içindeki elitin bir kısmının reel durumdan ötürü çözüm için Erdoğan’ı işaret etmesi tam da siyasetin ta kendisidir.

Bir bayrak üzerinden anayasal düzenin yıkılacağını düşünen histeri ve bu histeri’nin meşrulaştırdığı şiddet üzerine konuşmalıyız. Çünkü bu histeri, bir bayrak üzerinden aile kurumunun yıkılacağını ve “ifsad” olacağını düşündürten, zafer işareti ile terörizmi özdeşleştiren, Kürtçe şarkıların kamusal alanlarda söylenmesini terör propagandasına indirgeyen ve dizilerde işlenen temaların Türk örf ve adetlerini erozyona uğratacağını düşündürten histeri ile aynı.

İstanbul Hukuk birincisinin dekanlığın izin vermediği konuşmasındaki 28 Şubat’ta başörtüsü yüzünden aynı üniversiteden atılmış annesine selamı talihin despotik yöneticilerle dalgasını geçtiği bir adalet anıydı. Ama konuşma metninde evrensel hukukun üzerine konan kurgusal “toplumsal değerler”in üzerine konuşmalıyız. Mesela laiklik toplumsal/kamusal kültürde baskın olduğunda mütedeyyin bir hukukçunun birincilik konuşması evrensel ifade hürriyeti hakkına bakılmaksızın kısıtlanabilirdi ve bu meşru olurdu. Çoğunluk iradesine ve yerelciliğe dayalı bir hukuki tasavvur, eşitsizliklerle lime lime edilmiş bir topluma yol açacaktır. Öyle bir toplumda hukukçulara da pek ihtiyaç kalmaz.

Bursa İnegöl’den kurtarma çalışmalarına katılmak üzere Kahramanmaraş’a giden ve enkazdan 3 kişinin sağ olarak kurtarılmasına yardımcı olan 20 yaşındaki Suriyeli Muhammed Elali, dönüş yolunda geçirdiği kazada hayatını kaybetti. Gencecik bir göçmenin, bu ülkenin insanlarına yardım etmesi, yarasını sarması (hatta canını vermesi) yurtseverlik için yeterli değil mi? Liberal ve sol demokratlar Erdoğan idaresinin yarattığı popülist otoriterliği engellemeyi önemsese de, göçmenlere yönelik popülist şiddeti de dert etmeleri gerekiyor zira siyasal popülizmin bir ayağı göçmen karşıtı bir hatta tahkim ediliyor.

Karamollaoğlu’nun muhafazakar seçmenle masa arasında bir köprü görevi gördüğü çeşitli mecralarda sık sık zikrediliyor lakin Karamollaoğlu, Türkiye’de İslami hareketlere karşı “alerjik” olan seküler kitleleri de tesiri altına almış gibi görünüyor. 2000’li yıllara kadar büyüklüğü anlaşılmamış kitlevi bir muhafazakar nüfusun varlığını inkar eden veya küçümseyen bir siyasi elitten tüm farklılıklarıyla aynı memleketin paydaşları olduğumuz bilincini aşılayan ve anayasal bir yurtseverliğe ilk adımları atmamıza vesile olan değişimin mimarlarından birinin Karamollaoğlu olduğunu söylemek mübalağa olmayacaktır.

En temel siyasi ve hukuki hakların içerisinde yer aldığı bir Eylem Planı’nı “makul” ve “gerçekçi” bulmayan bir liberal ve sosyalist anlatı, faydacı bir perspektiften hareketle ilkeleri geri plana atıyor. Seçim kazanmak dışında her eleştiriye ahlaki diyerek değersizleştirdiğini zanneden bu bakışın esas zaafı tam da odaklandıkları seçim kazanmada olabilir. Seçimin sonucunu belirleyecek Kürtler ve dindarlar için bu tarihi ve esas meseleleri dert etmeyen bir siyasal tercih neden cazip olsun ve onlarda muhalafete seçim kazandıracak motivasyon üretsin ki?

İngiltere’de ve Türkiye de dahil dünyanın birçok yerinde Sunak’ın bugün oturduğu Başbakanlık koltuğuna “heteroseksüel zengin bir erkek” olarak konduğunu dile getiren tezler dolaşımda. Halbuki çokkültürcülük zaferini tam da burada ilan ediyor: Dile getirilen tartışmalarda etnik vurgular ve milliyetçi sanrılar neredeyse hiç yok.

Başörtüsü konusunun “bu mesele çözüme ulaştı” diyerek yeniden tartışılmasından rahatsız olan bazı sekülerler sorunun çözümünün bir parçası olmadılar, hatta yıllarca bu hak mücadelesinde karşı safı tuttular. Kitlelerin sanık sandalyesine oturtulduğu bir nedamet seansı talep ederek ve bir toplumsal grup olarak muhafazakâr kitlelere dair her meseleyi “siyasal İslam” diye tanımlayarak eşit yurttaşlığı ve aynı politik toplumu paylaşan yurttaşlar olarak ortaklıklarımızın vurgulandığı bir siyasal kültürü inşa edemeyiz. Böylesine bir inşa sürecinin yaratımı birbirimize zerre itibar etmeden, özellikle Türkiye’nin neredeyse yarısını oluşturan mütedeyyin kesimlere itibar etmeden nasıl gerçekleşecek?

DEVA Partisi, 2020 yılında yayınladığı Göç Politikaları raporunda göçmenlerin “yetenek ve mesleki becerileri göz önünde bulundurularak ekonomik hayata sistematik olarak kazandırılması” gibi gerçekçi politikalar öne sürüyorken, geçen hafta yayınladığı Sığınmacı Sorunu raporunda geri dönüş politikalarından sınır dışı etme politikalarına kadar bir dizi pratiği savundu. 2019 yılında “Suriyeliler yük değildir” diyen Ali Babacan, raporu sunarken statüsü belirsiz bir duruma hapsedilen göçmenlere vatandaşlık verilmesine karşı çıktı.

Post-Kemalist paradigmanın fikir babası olan kamusal entelektüeller ve gazeteciler, ölümcül bir günahın yüküne mahkum edildi. Peki muhafazakarları ve Kürtleri eşit vatandaşlar olarak görmek gibi büyük bir suçun faili olan bu isimleri yargılama hakkını kendinde görenlerin, Türkiye için yeni vizyonları nedir? Liberallerin naiflikleriyle alay edenlere sormak gerekiyor; memleketin iplerini bırakacağınız milliyetçi çizgininin geçmişini incelediniz mi? Türkiye'ye yeni bir anayasa ve temiz bir sayfa açacağımız tarihin bu dönüm noktasında, o sayfayı milliyetçi hezeyanlara mı kurban edeceğiz? Milliyetçiliğin gerçekten “demokratik” bir temelde dönüştüğünü iddia etmek için henüz çok erken. Mlliyetçilik gerçekten demokratik olmak istiyorsa ulus-devleti daha ılımlı bir çokkültürlü devlete çevirmenin teorik ve pratik gerekçelendirmeleri ile meşgul olmalı.

Türkiye’de başta liberaller ve sol demokratlar olmak üzere farklı toplumsal kesimlere “kimlikçi” diyenler, modası çoktan geçmiş bir homojen kimliği “devleti kimliksizleştirmek” adı altında teklif edebiliyorlar? İçeriğini Atatürkçülüğün neo-Kemalist formunun teşkil ettiği tektipçi bir anlatıyı “demokratik restorasyon” ve “makul merkez” olarak adlandıranlar, asgari bir demokrasinin karşılayamayacağı türden dışlayıcı ve kendi içinde çelişkili bir hikayeyi bu topluma sunuyor. Bu anlatı rızaya dayalı bir sürecin değil, merkezi kapma çabasının bir tezahürü gibi gözüküyor.

Erdoğan sonrası dönemin başat aktörü rolüne soyunan bazı gruplar ve kamusal aydınlar, konu muhafazakarlar olduğu zaman dışlayıcı bir retoriği dolaşıma sokma hususunda oldukça istekliler. Aktörlerin birbirlerine aynı göz hizasından baktığı bir çoğulcu zemin olmadan gerçekten de uzun vadeli bir demokratik restorasyon sürecine kapı aralayabilecek miyiz? Ahlaki bir üstencilikle muhafazakar kesimlerden her defasında günah çıkarmalarının beklendiği bir retoriği teşvik etmek, gerçekten de ortaklıklara dayalı bir kamusallığın inşası için samimi bir atmosfer yaratabilecek mi? Hiç sanmıyorum…

Muarızlarınca sürekli olarak dillendirilen ve yer yer “illiberal” olarak değerlendirilebilecek “leviathanlaşma” pratiklerine rağmen liberal demokrasi, sanıyorum ki, hala savunulmaya değer. Aynı zamanda bütün kırılganlığına rağmen hala güçlü bir model olarak karşımızda duruyor; gücünü de kendi kendini dönüştürebilme ve düzeltebilme potansiyelinden alıyor.

Post-Erdoğan restorasyonun mevcut koalisyonun iki büyük aktörüyle gerçekleşebileceğini iddia eden bazı kamusal entelektüeller, devletin Weberyan tahayyülle salt tüzel-bürokratik bir zemine oturması ve kimliklere kör bir “makul merkez” kurulması gerektiğini savunuyorlar. (…) “Merkez” siyaset açısından özellikle muhafazakâr temsiliyet bağlamında DEVA ve Gelecek partilerinin rolünü gözardı eden; yurttaşlığın ve demokratik restorasyonun sınırlarını salt seküler sınırlar içerisinde tanımlayan bir yaklaşım Türkiye’nin mevcut gerçeklerine ters olduğu gibi kendi içinde demokratik açıdan da şaibelidir.