İsmail İçen

Etyen Mahçupyan’la İnsanı Anlamak serisinin yeni bölümü yayında: 14 Mayıs seçimi bir zihniyet seçimi olabilir mi? Altılı Masa hangi ortak zihniyete sahip? Altılı Masa’ya bir gözlemci olarak katılabilseydik oradaki gerçek zihniyeti görebilir miydik? Masadaki demokratlar kimler?

Zamanımızın en büyük dertlerinden biri sizce de yeterince serin olamamak değil mi? İnsanlara, olaylara, fikirlere bir mesafeden bakamıyoruz. Serin ve soğukkanlı olabileceğimiz bir yaklaşımdan sözediyorum. Çok yaklaşmayan bir yaklaşım. Bir şeyler düşünürken, değerlendirirken ara ara kendi bilincimize bile koyabileceğimiz bir mesafe bu.

“Cici” filminin eleştirilerine baktım biraz. En sık söylenen şey “hikâye bütünlüğü.” Sanki gerçek hayatlarımızda çok varmış gibi. Benim maalesef bağ kurduğum filmlere eleştiriye pek tahammülüm yok. Bu hangi travmamın izleri, çocukluk haritamda hangi tepelere veya hangi çukurlara denk geliyor kim bilir. Neyse diyorum sonra, isteyen istediği gibi anlatsın neden beğenmediğini, neden olmadığını falan. Ben “Cici”den neden dayak yedim ve bazen de merhametle başımı okşadı film; onu anlatayım.

Harika bir film Athena. Peki bir şiir insanları isyana ve şiddete teşvik edebilir mi? Aşırı sağcılar filmi çok tehlikeli bulmuşlar Fransa’da. Bir iç savaş çağrısı olduğunu söylüyorlarmış. Sakin olamayan sağcılar ve kendine gereğinden fazla güvenen solcular. Bizim büyük liberal çaresizliğimiz.

Bir akşam oturmasında arkadaşlarımdan biri karanlık hayal gücüyle paralel evrenlerden birinde bir adamın siyasete girmek yerine futbolda kariyer yaptığını hayal ettirdi bize mesela. Ama sonra o futbolcunun emekli olup siyasete girebileceğini çünkü bunun örnekleri olduğunu söyleyerek o adamı tekrar başımıza siyasetçi olarak getirdi, önce milletvekili oldu sonra başbakan falan ve paralel evrenler kurgumuzda bile kurtulamadık. 'Her Şey Her Yerde Aynı Anda’ filmi kendi başına hikayesi olan ve fantastik film görünümlü sağlam bir aile draması. Aile filmi tavsiye ediyorum diye de anlaşılmasın, eşcinsel bir kadının annesiyle sorunları diye biraz detaylandırayım, sonra sövenler oluyor.

Etyen Mahçupyan’la söyleşimize “dindarlık krizi” üzerine konuşarak başladık ve tabii söz yine zihniyetlere geldi. Deizmin yeni nesilde neden yayıldığını merak ediyorsanız bu söyleşide bazı cevaplar var. Son bölümde ise en güncel meseleye geldik; yolsuzluğa bulaşan dindarlar.

Hemen unutmayı istediğimiz ilişkiler, olaylar, kayıplar yaşıyoruz. Unutmak için çaba göstersek de zihin ne zaman uygun görürse o zaman başlıyor unutmaya. Acele etme diyor, kolay değil o kadar.

Nasıl delirdik diye düşündüm biraz; Aşktan, tutkudan delirdik. Kıskançlıktan delirdik. Çok yemekten de delirdik bence, açlıktan da delirdiğimiz oldu. İştahtan delirdik, şehvetten delirdik. Fazla güçten mutlak güçten delirenlerimiz oldu. Sıkıntıdan delirdik. Düşünmekten delirdik. “Haklıyız kazanacağız” diye delirdik. Çaresizlikten delirdik. Yetmedi inanç bazılarımızı delirtti. Anlam peşinde koşarken de delirdik. Savrulduk delirdik, kaybolduk delirdik, tutunamadık delirdik.

Erkek bireylerin mutlaka seyretmesi gereken, epeyce sert bir hikâye bu. Cinsiyet rollerinin tam tersine dönmesi ve kadınların her coğrafyada, her yaşta, her gün, her saat, her dakika maruz kaldığı sözlü ya da fiziksel şiddeti, ayrımcılığı hissettirmesi ilginç bir deneyim yaşattı bana.

Sosyal İkilem (The Social Dilemma - 2020) adındaki Netflix belgesel filmi Google, Facebook ve İnstagram gibi devasa sosyal medya şirketlerinin eski yöneticilerinin ve yazılım mühendislerinin ortak uyarısıyla bitiyor; ‘Bildirimleri Kapatın’. Ama artık çok geç bize çipleri bildirimleri kapatamayacağımız şekilde taktılar.

Öztürk’ün yaşadıkları o kadar güzel film olur ki hayal etmekten kendimi alamıyorum. Böyle bir film ya da bir mini dizi yazılsa ve çekilse, yıllardır takip ettiğim için bildiğim düşünceleri sebebiyle maruz kaldığı ‘şiddet’ bütün ülkenin zihniyetini ele verir. Şahane bir yüzleşme imkânı.

Ülkeyi tanımak isteyen aydınlara, sosyologlara, psikiyatristlere ve dahi siyasetçilere tavsiyem biraz ‘Konuşanlar’ı seyretmeleri. Kendinizle yüzleşme fırsatı da var aynı zamanda. Mesela beni sahneye çıkartsa ve böyle sorular sorsa ne cevaplar verirdim diye düşündüm ve gösteriye gitmeme kararı aldım.

Böyle imam mı olur? Olur. Tanıdığım böyle bir imam var. Böyle Meryem mi olur? Olur. Tanıdığım bir Meryem var. Öyle psikiyatrist mi olur? Olur. Peri gibi bir doktor tanıdım ben. Evet, geçen haftaki yazının devamı bu. Çünkü bir başkadır benim memleketim. Ama iyi anlamda değil.

Bazı kelimeler ve cümleler başka dillere kolayca çevrilemiyor ve ‘Bir Başkadır’ tek kelimeyle ancak bu kadar güzel çevrilebilirmiş İngilizceye (‘Ethos’). Bu tercihle Berkun Oya bu diziyle ne yapmak istemektedir kısaca anlatmış oluyor. Otur kardeşim diyor, sana biraz ahlakımızdan, geleneğimizden ve insanımızdan bahsedeyim.

Çoğunlukla Polonyalı bir Yahudi olduğu düşünüldüyse de 7 Kasım doğumlu Marie Curie filmde kendisini kötü bir Katolik olarak tarif ediyor. Peki ben neden ‘’Madam Curie Müslüman mıydı?’’ diye bir başlık koydum bu yazıya? “Başlıkta sahtecilik” olarak değerlendirebilirsiniz tabii hiç alınmam. Hâlâ okuyorsanız merakınızı daha fazla istismar etmeden asıl sorumu soruyorum; Neden Müslüman coğrafyadan Madam Curie’ler çıkmıyor?

Başrolde Riley var gibi görünse de hikâye onun zihnindeki karakterler etrafında dönüyor. Bu karakterler; Neşe, Üzüntü, Korku, Tiksinti ve Öfke adındaki asıl kahramanlar. Hepsini tanıyoruz değil mi? Ve Riley’in bütün davranışlarına onlar karar veriyor, garibim de zannediyor ki ben yaptım.

Belçika'lı yönetmen Jaco Van Dormael'in "Yeni Ahit" (Le Tout Nouveau Testament - 2015) filminde Tanrı'nın kızı EA babasını anlatırken kuruyor bu cümleyi. İnsanı günaha sokan bir filmle yeniden karşınızdayım.

Savaşın bahsi bile bağrımıza oturan öküz değilse hangi insanlığımızdan bahsedeceğiz? Susmamız da cenaze evinde taziyeye gelenlerin sessizliği gibi. Ne diyeceğimizi ne konuşacağımızı bilemeden sessizce oturuyoruz. (…) Dünya kocaman bir cenaze evi ve taziyeye gelen erkeklerin ayakları kokuyor. Nasıl topluca delirmeden devam edebiliyoruz, gerçekten çok ilginç bir adaptasyon ve uyum yeteneğimiz var. Bu kadarı fazla geliyor bazen.

Arada uçurumlar ve neredeyse onlarca yıl varken buradan oraya doğru herhangi bir Hollywood filmi veya dizisi eleştirisi yapmak bana biraz komik geliyor açıkçası. (…) Tabii film eleştirileri yazanlara ve film çözümlemesi yapanlara falan çok saygım var, herkes istediği kadar yazıp çizebilir. Ama ben çok sıkılıyorum o kibirli kuramsal yazıları okumaya çalışırken.

Dizi mevzusunu bitirmeyi düşünüyorum. Haftaya yine bir dizi üzerine yazabilirim, onu demiyorum, yani bu yazının asıl mevzusuna geçiyorum; şahane ve saçma sapan bir filmden bahsedeceğim. Eskiden mahalledeki sinemaya gelecek filmi bekler gibi şimdi de Netflix'e gelecek bazı filmleri bekler olduk ve bu da o filmlerden biri.

“Ben hiç değişmedim, otuz senedir aynı şeyleri düşünüyorum ve aynı fikirdeyim.” Aferin. Terapi koltuğunda doktorumuza söylememiz gerekeni ulu orta övünerek söylüyoruz. (…) “Dolap beygiri gibiyim, hiç bahar yaşamadım, ya sevmeyi bilmedim yıllarca, ya sevince geç kaldım.”

Ramy ibadetine düşkün bir Müslüman gibi yaşamaya çalışıyor ama bir taraftan şehir hayatının günahkarlığından uzak duramıyor. Tam bir metrobüs hali. Modern şehir hayatındasın ve dindarsın. Bu sıkışmışlık duygusu çelişkilere sürüklüyor Ramy’yi ve kendi çapında bir varoluş sancısı çekiyor karakterimiz.

Olive Kitteridge'in yaşamak dediğimiz dertle nasıl baş edemediğini görmek bize iyi geliyor. Yalnız olmadığımızı görmek gibi. Küçük sıradan hayatlarımızda en sevdiğimiz insanlara bile küçük kötülükler yaptığımızla yüzleşiyoruz galiba. Ve bu yüzleşme ekranda başka bir insan üzerinden olduğu için bizi rahatsız etmiyor.

Washington o dönem hem hazine bakanı hem de özel kalemi olan Hamilton'la beraber Amerikan halkına hitaben yazar bu mektubu ve sekiz yıllık iktidarını bitirir. Henüz Amerikan Başkanları için iki dönem sınırlaması yürürlükte olmamasına rağmen yapar bunu. Çok klas hareket değil mi? Mektubu yazan Alexander Hamilton ama okumayan Aleksandr Lukaşenko. Raconu kesen Washington ama umursamayan Putin. İsteyen örnekleri çoğaltır.

Amacım Cesur Yeni Dünya dizisi için eleştiri ya da yorum yazısı yazmak değil. Diziyi seyrederken kendi kendime sorduğum soruları soracağım size. Biraz da siz dertlenin.