Metin Karabaşoğlu

‘Türkiye Müslümanları,’ Müslüman kelimesinin kapsama alanını daraltan insanların düşündüğünden çok daha fazla. Onlar her yerde ve dolayısıyla Müslümanlığı hiçbir parti temsil etmiyor. Bilakis her partinin içinde dinin müntesipleri ve sevenleri var. Durum buyken, dini belli bir siyasetin güdümüne sokan, dahası bir siyasî partiye taraftarlık üzerinden ‘Müslümanlık’ ölçen tutumlar topluma, insana, ama özellikle dine karşı bir kötülük niteliğini taşıyor.

‘Devrim’ romantizmine hiç katılmadığım ve ‘sosyalist devrim’ dahil hiçbir devrimden kalıcı ve mutlak hayır çıkacağını düşünmediğim halde, haklar için mücadelenin bir gereklilik olduğundan eminim. Hiçbir mütegallibe ve hiçbir muktedir, insanî olana bizzat yönelmiyor ve hakkınız olanı kendiliğinden vermiyor. Haklara ‘verilerek’ değil, ‘alınarak’ kavuşuluyor. O yüzden, iyi ki bu mücadele var, bu mücadeleyi yapanlar var; iyi ki yürüyor, toplanıyor ve konuşuyorlar.

Bugün, söylemde laikliğe atıp tutanları eylemde pek laik bir halde görmekteyiz. Devletin din sözcüsü olmaktan rahatsız olmazken, dinin devletlûlara verdiği emirleri ve yaptığı uyarıları hatırlatmaktan ise korkup, çekinip, tedirgin olup imtina ederek...

Haklı çıkma şehvetinin zebûnu olanlar ikisinin de mahrumudurlar. Ne hilm okunur hallerinde, ne de belâgat görünür sözlerinde. “Ben demiştim.” “Yine benim dediğim oldu.” “Yine benim dediğime geldiniz.” “Yine ben haklı çıktım.” En acısı da, haklı çıkma uğruna, en kötüsünü arzu eder halde olmalarıdır. Nefretlerini doğrulamak için ötekiyi en kötü halde görmeyi arzu etmeleri ve ötekide hep kötülük aramaları, dahası gördükleri iyi şeylerden ve iyiliklerden rahatsız ve huzursuz olmalarıdır...

‘İnsanlar adaleti yerine getirsinler hükmetsinler’ diye indirilmiş din siyasetin elinde, siyasetin topuzuyla irtikap edilmiş haksızlıkları ve hukuksuzlukları perdeleyici bir âlete mi dönüştürülmüş halde değil midir? Velhasıl, ‘topuz’un kara gölgesinin ışığı da kararttığı, görülmez hale getirdiği zamanlardayız. Siyaset bundan sonuç alıyor olabilir; ama bedeli dine ödetiliyor.

Hakikatin iktidarın gücüne ve zoruna ihtiyacı yoktur. Buna karşılık, özgürce ifade edileceği bir hürriyet zemini, temsili için de, tebliği için de onun olmazsa olmazıdır. O halde dindarın ‘din namına’ da devletten beklediği şey, ancak hürriyetin, adaletin ve hukuk önünde eşitliğin teminat altına alınması olabilir. Bundan fazlası, yani din için devletin sopa kullanması dine ancak zarar getirir. Hele ki dinin sopa olarak kullanılması, dine külliyen zarardır.

En başta, ‘Ömer olması’ gerekenlerin kendi muhasebelerini yapacakları yerde ‘Ömer’i arama’ söylemiyle kabahati başkalarına yükleme ve ortaya bırakma hinliğinden vazgeçmeleri gerekiyor. Ömer’in oturduğu yerde oturanlar, Ömer’ler aramaz, Ömer olurlar. Onların yükümlü olduğu şey, Ömer’ler bulmak değil, Ömer olmaktır.

Hak İnisiyatifi’nin Diyarbakır’daki Kürt Forumu’nda Kuzey Suriye’de, Kürtler arasında tercih edilen adıyla Rojava’da oluşan özerk yapıya yönelik atıfların yoğunluğu benim için dikkat çekiciydi. Ulus-devletler eliyle maruz kaldıkları mağduriyetler Kürtler arasında ciddi bir ‘devletsizlik’ psikolojisi ile bu küçük özerk yapıya realitede taşıdığından çok daha öte bir misyon atfediliyor. Forumda edindiğim izlenimlerin, sosyalist solun devrim romantizmini Kürt meselesine herkes için mutluluk getirecek gerçekçi bir çözüm için problem üreten alanlardan biri olarak görmemi sağladığını söyleyebilirim. Ezen milliyetçilik kadar ezilen milliyetçiliğin de sağlıklı bir sonuca götürmeyeceği vurgusunu çok değerli bulduğumu ifade etmeliyim.

Önümüze sunulan ân’lık karelerde kalmamak, bize önerilen bakış açılarının dışına çıkmayı başarmak gerekiyor. Anlamak için, ân’lara değil, zamana ihtiyacımız var. Ân’a değil zamana bakmalı, ân’da değil zamanda yaşamayı başarmalıyız. Şimdilerde dünyayı kuşatmış görünen zamâne firavun düğümleri ancak böyle çözülecek...

Bir sabit fikrin, ideolojinin, tarzın, yöntemin, inancın tahakkümü altında olan; gelenek ve itiyatların yeni veya farklı olanı—doğru ve daha iyi dahi olsa—tehdit olarak görüp ya boğduğu yahut kovduğu her yer, her ortam, her mecra, her mekân entelektüel anlamda bir ‘köy’ niteliğindedir. Doğruya talip olan, kendisine ‘köy’lerde muhatap aramak yerine, ‘şehrin’ sâkini olmayı tercih etmeli. Hangi ‘köy’den gelirse gelsin, ‘şehirli’ olmayı seçmeli.

Hoşa gitmeyen doğruların alıcısı yok, hoşa giden yalanlar ise kapış kapış gidiyor. ‘Post-truth’ çağında bu gerçeğin geldiği seviyeye baktığımızda, dünyada ve Türkiye’de entellektüel kesimin en büyük yanılgılarından birinin şu olduğunu söylemek mümkün: Cehalet bugün ‘imkânsızlık’ sebebiyle ortaya çıkan bir durum değil, bilakis bile isteye tercih edilen, deyim yerindeyse ‘sofistike’ bir ‘cehalet’le yüzyüzeyiz.

Suriye’de yarım asrı deviren ve yarım milyondan fazla insanın canını heder eden bir devr-i istibdadın nihayet kendisinin devrildiği günlerde aklıma düşen, 1908’in o hatırası ve daha İlan-ı Hürriyetin coşku ve ümit dolu ilk günlerinde Bediüzzaman’ın yaptığı uyarılardı. Dileriz Suriye halkı 1908’de düştüğümüz o hataya düşmez. Dileriz oradaki olaylar çokça tecrübe olunan ‘kurtarıcılardan kurtulma’yı gerektiren bir noktaya evrilmez.

Neredeyse herkesin olup bitende bir dahli ve özeleştiri gerektiren bir hissesi olduğu halde, devletiyle toplumuyla, cemaatleri ve fertleriyle herkes, bir grup insanı umacı seçip ortak kusuru sadece onların üstüne yıkarak örtbas etmek değildi hakkâniyetli olan.

Sözümona ‘örgüt’le mücadele adına yapıyla bir şekilde temas halinde olmuş herkesi münafıklık yahut mürtedlikle ithama yönelen tekfirci bir dilin de meydan aldığını görüyorduk. Peki ne oldu? Maalesef siyaset, bürokrasi toplum, medya, cemaatler, aileler, fertler; neredeyse herkes tarafından tam tersi yapıldı. Bir tarafta daha makul ve mutedil olanlar dahi radikalleşirken, diğer tarafta dinî inanç ve yaşayışla ilgili feci çözülmelere de şahit olduk.

Fetullahçılıkla ve genel olarak böylesi patolojik bağlanma biçimleriyle ilgili olarak, birçok kişinin cevabını bulmakta zorlandığı bir soru şu olsa gerektir: Aklı başında insanların güven veya bir anlam arayışıyla başlayan yolculukları zaman içinde bir külte mensubiyet, hatta bir örgüt adına kriminal işlere bulaşma yönüne nasıl evrilebiliyor?

15 temmuz darbe teşebbüsünden daha dört ay önce, hayatımda ilk defa bir mahkeme tebligatı almıştım. O tarihte elliiki, şu an itibarıyla altmış yıllık hayatımdaki ilk ve tek dâvâyı aleyhime açtıran kişi, avukatları aracılığıyla, F. Gülen’di. Henüz yargı üzerindeki vesayetlerinin tamamen kalkmadığı ve muhtemel bir geri dönüşü kuvvetle umdukları o dönemde, iki yıl önceki bir televizyon programında söylediğim sözlerde güya suç unsuru bulmuşlardı! Meselâ şu sözleri, ‘hakaret ve iftira’ kılıfıyla ve ‘kin ve düşmanlık sokma’ iddiasıyla dâvâya gerekçe gösteriyorlardı: “Üst yapı, hizmeti amacından saptırıyor. Dünyevî iktidar için legal-illegal, meşru-gayrimeşru her yola tevessül etmiş olduğu görülüyor.”

Uyarılar, “Ayrılıklar, ahlâkımızın sınanma anlarıdır” gibi edebe ve itidale davet eden cümlelerle başlamıştı. MİT krizi çıktığında, ‘dine hizmet’ diyerek yola çıkan bir cemaatin MİT müsteşarının kim olacağı üzerine kavga vermesindeki garabeti sorguladım. Bunun, o güne kadar ‘dine hizmet ediyorlar’ diye kendilerine destek verenlerde yol açacağı güven problemine dikkat çektim. “Siyaset bu kavgadan yara alır, ama cemaat ölür” diyerek de, net bir şekilde uyarımı yaptım.

Fetullah Gülen, dinî ilimlerin en azından bir kısmında Cumhuriyet Türkiyesi’ndeki ortalama bir ilahiyat hocasından daha ileride olmasının yanında, insan ve topluma dair başarılı bir okuma yapabilen biriydi de. Bu toplumdaki hastalıklar kadar zaafları da onun kadar iyi görmüş ve hareketi lehine kullanabilmiş başka kaç insan vardır, bilmiyorum. Velhasıl, Gülen’e dair net eleştirileri olan biri olarak söylüyorum, güya onu aşağılamak adına ortaya konulan propagandist, ucuz, yanıltıcı ve karikatürize edici yaklaşımlar ne ahlâkî açıdan doğru, ne de epistemik anlamda isabetli. İddia edildiği gibi ‘boş bir adam’ın bu kadar çok insanı bu kadar uzun bir zaman diliminde bu derece etkileyebileceğini düşünmek insan ve toplum gerçeğine de hakaret olur.

“Vardır bir hikmeti” diye başlayıp, ardısıra ‘hikmetinden sual ettirmeyen’ yaklaşımla, dinin apaçık ölçülerine aykırı herşeye kılıf bulup güya meşruiyet üretmek mümkündü. Biri Hızır’ın mevkiine yerleştirildiğinde, bütün bu itirazları susturup bütün o ölçüleri bypass etmenin yolu sonsuza kadar açılıyordu. Satır aralarındaki kodlarıyla bu mesajı taşıyan o yazı, büyüme adına bu cemaatin yaptığı ve yapacağı her türden usulsüzlüğü, ilahi ölçüler dahil ilkelerin çiğnendiği her türden durumu haklılaştırmanın yolunu döşüyordu

Sızıntı dergisinin 1993 tarihli sayılarından birinde okuduğum bir yazı, benim için bir dönüm noktasıydı. Gülen’in de, müntesiplerinin de sıkça başvurduğu mecazlarla yüklü, yanılmıyorsam “bahar müjdeleri” temalı o yazıyı okuduğumda, açıkçası dehşete kapıldım. Çünkü bu yazı, örtük dilinin satır aralarında, amaçlar adına herşeyi yapabilir ve her ölçüyü çiğneyebilir bir teoloji inşa ediyordu. Bugünden bakılırsa, 15 Temmuz dahil, sonrasında olabilecek herşeyin habercisiydi. Kaç kişi bu yazıdaki kodları çözebildi bilmiyorum, ama ben anlayacağımı anlamıştım ve sessiz kalamazdım.

80’lerin ikinci yarısında, başlatılan yeni bir ‘irtica kampanyası’nda Milliyet gazetesi, Sızıntı dergisi sayılarında resim içine gömülmüş vecizelerin altındaki BSN’nin ‘Risale-i Nur müellifi Bediüzzaman Said Nursî’ olduğunu ‘ifşa’ ve ‘ihbar’ ettiğinde verdikleri o efsane cevap! Meğer o sözler Bediüzzaman Said Nursî’ye ait değilmiş de, Uşak’tan kendilerine vecizeler gönderen meraklı öğretmen Bedrettin S. Nail’e ait imiş! Bunun yalan olduğunu kendileri bildiği gibi, bu yalanı aşikâre bilecek milyonlar olduğunu da bildikleri halde böyle süflî bir yalana tevessül ve tenezzül...Bu hikâye, böyle diye diye 90’lara ulaştı ve ‘yeni milenyum’a varıp dayandı. Gaza yüklendikçe yıpranan manevî balatalar, zafer sarhoşluğu içinde arabanın dört bir yanından ve dahi yolun iki tarafından geldiği halde duyulmayan sinyaller ve uyarılar... Sonuç?

Vergilendirmedeki mevcut adaletsiz durum, üstüne şimdilik geri çekilmiş gözüken yeni teşebbüs, aklıma, asırlar öncesinden bir hatırayı düşürdü. 13’üncü yüzyıldan, mevhum değil gerçek ve yakın tehlikenin mevcut olduğu, hilafet merkezi Bağdat dahil Müslüman dünyanın birçok şehrini darmadağın etmiş Moğolların Şam’ın kapılarına dayandığı zamanlardan bir hatırayı... Bir tarafta Moğollara karşı Allah yolunda cihad adına yeni vergiler koyan bir sultan olarak Baybars, öte yanda o sultanı adalete çağıran bir âlim olarak İmam Nevevî...

İki kelimenin Kur’ân’daki kullanım biçimlerinin izini takip edersek, her adam erkektir, ama her erkek adam olmayabilir. Diğer bir ifadeyle, erkek olarak doğmak adam olmanın yeter şartı değildir. Erkek doğulur, ama adam olunur! Neticede kendini âlemin kralı zanneden, ama kritik anlardaki refleksleri bir çocuğunkinden farksız, lâkin ‘adam görünmek’ adına anlamsız sertliklere, hatta hayatları heder edecek düzeyde şiddete başvuran, hakikat-ı halde son derece kırılgan kişilikler çıkıyor karşımıza. Erkek olunca tanım gereği adam olduğunu düşünen, ama aslında hiçbir şekilde adam olamamış, son tahlilde kadınlar için, aile için ve toplum için baş belası haline gelen erkekler...

Peygamber aleyhissalâtu vesselam fakirleri öven o hadisleri söylerken, bir eli yağda bir eli balda biri değildi. Kendisi dörtyüz odalı sarayda veya sekiz odalı villada yaşarken barakada hayata tutunmaya çalışan bir fakire bu sözleri söylemiş de değildi. Herkes yokluk çekerken herkesten fazla o yokluğa razı olan Hz. Peygamberin diline, hadis olarak bize kadar ulaşan o sözler çok yakışıyordu. Ama o hadisler, saraylardan, villalardan, yumuşak koltuklardan, lüks arabalardan, çok rakamlı banka hesaplarından ve mangal partilerinden arta kalmış ağızlara hiç ama hiç yakışmıyor...

Birkaç göstergede ayrışan dindar olan ve olmayan iki patron, iş tutuş biçimlerinden tüketim ve harcama kalıplarına kadar birçok alanda, hem kendi başına hem de ailece aynı sınıf ayrımı, bilinci, hatta yeri geldiğinde dayanışması ile hareket etmektedir. Dindar bir patronun hayatın içindeki tercihleri dindar bir işçinin tercihlerinden ziyade dindar olmayan bir patronun tercihleriyle örtüşür. Benzer şekilde, dindar bir işçinin asıl kader ortağı, dindar olmayan iş arkadaşıdır. Her hâlükârda, hayatın tek gerçeği olmasa da, sınıf gerçeği sert ve acımasız biçimde apaçık önümüzde...

Sosyalist, liberal, komünist, feminist derken, kendisini farklı ideolojik tutumlar içerisinde gören nice insanı, kendi aralarındaki bütün ayrışmalara rağmen bu meselede beraberce mağdur ve mazlum Filistin’in yanında bir duruş sahibi olarak görmekte gözlerimiz. Öte tarafta da, açıktan veya susarak İsrail’e destek sağlayan bir güruh var. Benim için en ziyade sarsıcı olan ise, Müslüman dünya içinde onlarca senedir Filistin’in meselesinden nüfuz ve ikbal devşiren nice siyasînin, yiğitliğin asıl sınandığı yerde ve zamanda birer ‘reelpolitik üstadı’na dönüşüvermesi...

Çoğunluğu o an müşrik olan bir kabilenin hukukunu koruyan “Emaneti ehline veriniz” âyeti, onların kalblerini İslâm’a karşı yumuşatmış ve Kâbe’nin anahtarı onlara geri verilirken kalplerinin kilidi çözülüp imana açılmıştı. O âyetin emrini çiğnemeyi kendine hak gören bugünün ucube dindarlığı ise kalbleri İslâm’dan soğutuyor.

Sabah akşam feminizme lâf ederek aileyi ve dini koruduğunu zannedenler içinden ne kadarı, erkek olmakla kadınların hayatına kastetme hakkını dahi elde ettiğini zannedecek kadar canavarlaşan bu maçoluğa karşı bir eleştiri geliştirdi? Yüzü aşkın ilahiyat fakültesinde ders veren bini aşkın ilahiyat hocası içinden, Kur’ân’ın yaşama hakkının dokunulmazlığına dair apaçık uyarılarına ters düşen bu duruma karşı sesini ve sözünü yükselten, yanlışlığa dur diyen, doğrusu için çaba gösteren, çözüm için yol arayan kaç kişi çıktı şu ana kadar?

Kürtlerin anadiline saygı Türklerin de talep ettiği ve sahip çıktığı bir hak haline geldiğinde devletin ekseni olması gereken ilkesel zemine yerleşecektir. Herhangi bir kişi veya topluluğa karşı adaletsizlik, herkes için adalete bir tehdittir. Ve başkasının hüznünden, sana saadet gelmez. “Dillerinizin ve renklerinizin farklı olması da O’nun âyetlerindendir” buyuran bir dine, böyle mi sahip çıkıyorsunuz?

Bu ülke, “Yaşasın hayat!” diyemeyenlerin ülkesi. Hayat değil, ölüm kutsanıyor bu ülkede. İhmallere bir şekilde mazeret bulunuyor, karartılamaz hale geldiği durumlarda ise kabahat sorumlulara değil ‘kader’e ve ‘fıtrat’a yazılıyor. Bu ülkede bir çığlığa, bir haykırışa ve silkinişe ihtiyacımız var. “Yaşasın hayat!” diyen ve önlenebilir her ölüm için sorumlulardan hesap soran bir haykırış ve silkinişe...Yaşasın hayat! Kahrolsun sorumsuzluk!