31 Mart Pazar günü her seçim akşamı olduğu gibi geniş ailemiz televizyondaki Ramazan reklamlarını andıran bir iftar sofrasında buluştu. Yemekleri yine annem yapmıştı, yine hepsi harikaydı. Her zaman olduğu herkes seçim yasakları kalkana kadar tahminlerini paylaştı, oy verdiği partileri söyledi. Birbirinden tamamen farklı partilere oy veren kişilerin buluştuğu iftar soframızda tablo aşağı yukarı netti: Büyükşehir pusulasında saflar sıkılaştırılmış, sıra ilçe belediye pusulalarına geldiği zaman yaratıcılık konuşmuştu. Çoğumuzun oy kullandığı ilçe Başakşehir’de zaten kazanan belli olduğu için aramızdan 7 farklı partiye oy çıkmıştı. Masada 22 senedir “Bak demiştim size, halkı tanımıyorsunuz, peh” nasihati verecekler tam konuşmaya başlıyordu ki seçim yasakları kalktı ve Türkiye haritası kırmızıya boyandı. Sessizliği masanın en tecrübeli seçmeni 94 yaşındaki dedem bozdu: “Halk Partisi kazandı dimi?”
1946’dan beri bütün çok partili seçimlere tanık olan dedem Rifat Erdölen yine sandık başında
Önce bütün Türkiye gibi İstanbul, Ankara, İzmir merak edildi. İmamoğlu’nun 12, Yavaş’ın 30 puanlık farkına, Ankara’nın 16 ilçesinde CHP adaylarının kazanmasına, Yeniden Refah’ın %7 oyla Türkiye’nin üçüncü büyük parti olmasına şaşırıldı. Bursa, Balıkesir, Kütahya’daki eş dost arandı; Üsküdar ve Fatih’teki başa baş seçim yakın takibe alındı.
Kardeşimle aile evimizden Üsküdar’a geldiğimizde ise tablo netleşmiş, yıllar sonra partisine Üsküdar’ı kazandıran ve ilçenin ilk kadın belediye başkanı seçilen Sinem Dedetaş’ın kutlamaları çoktan başlamıştı.
Üsküdar’ın yeni belediye başkanı Sinem Dedetaş, 43 yaşında ve Şehir Hatları eski Genel Müdürü
Seçimin en sıcak dakikalarının geride kalmış, gerçek seçim gurmeleri için en keyifli sahur aktivitesi başlamıştı: Belki de ilk defa bu kadar farklı renklere boyanan seçim haritasında hangi ayrıntılar gizliydi?
Antep, Erzurum, Konya ve Urfa
Hiç şüphesiz seçimin en çarpıcı verilerinden biri sandığa gitmeyenlerdi. 14 Mayıs 2023 genel seçimlerinde katılım oranı %87, 2019 yerel seçimlerinde %85’iken; 2024 seçimlerinde bu oran %77’e düştü. Sandığa katılım 2019’dan 2024’e Diyarbakır’da %81’den %67’e, Gaziantep’te %85’ten %70’e inmişti. Düşük sandık katılımı, CHP’nin artan ivmesi ve Yeniden Refah Partisi’nin oy oranı birleşince haritada sürprizler yaşandı.
Gaziantep’in 500 bin seçmenli merkez ilçelerinden Şehitkamil’de 30 sene sonra CHP belediye kazandı. Şehitkamil’de 2023 ilk tur seçimlerinde Cumhurbaşkanı Erdoğan %58 birinci olmuş, sandığa katılım ise %86 olmuştu. Mayıs genel seçimlerinde Yeniden Refah’ın %4.6 aldığı ilçede, dengeler 31 Mart’ta değişti. Sandığa katılım 86’dan 68’e tam 18 puan düştü, Yeniden Refah oyunu üç kat arttırarak %15’e çıktı ve CHP’nin adayı Umut Yıldız AK Parti’yi 13 puanlık bir farkla yenerek belediye başkanı seçildi.
Antep’in genelinde de tablo ilginçti. Yeniden Refah 2, MHP 1, CHP 3 belediye kazanmış, AK Parti’nin ilçe belediyesi sayısı 6’dan 3’e düşmüştü.
Antep sonuçları
Benzer bir tablo katılımın 14 puan düştüğü Erzurum’da da yaşandı. Erzurum ilçe belediyelerinde kıran kırana bir “sağ parti şöleni” yaşandı. Erzurum’da 7 Parti ilçe belediyesi kazandı: AK Parti, Yeniden Refah, CHP, İYİ Parti, MHP, BBP, DEM ve CHP. AK Parti, 2’si CHP’ye, 2’si Yeniden Refah’a, 1’i İYİ Parti’ye 5 belediye kaybetti.
Erzurum sonuçları
Bir başka renk şöleni ise Konya’da yaşandı. Seçime katılımın 13 puan düştüğü Konya’da Yeniden Refah 6 belediye kazandı, CHP ilçe belediye sayısını 1’den 5’e çıkardı. BBP, biri AK Parti’den biri MHP’den iki belediye aldı. En çarpıcı sonuç ise Büyükşehir Belediye Başkanlığı seçimlerindeydi. AK Parti’nin 2019’daki %70’lik oyu, %49’a düştü, Yeniden Refah Mayıs seçimlerinde aldığı 74 binlik oyun üzerine tam 200 bin oy ekledi ve %5’ten %23’e çıktı.
Konya sonuçları
Yeniden Refah’ın en iyi sonuçlarından biri de Maraş’ta yaşandı. Mayıs’ta 35 bin oy alan Yeniden Refah, Büyükşehir seçimlerinde 200 bine yakın oy aldı, %33’e çıktı. 2019’da Maraş’ta 11 ilçenin 10’u da Cumhur İttifakı’ndaydı. Mart’ta tablo değişti. Cumhur İttifakı belediye sayısı 4’e düştü, CHP 4 belediye, İYİ Parti 1, Yeniden Refah 3 belediye kazandı. CHP, Maraş’ın en önemli ilçelerinden biri olan Elbistan’da belediye aldı.
Elbistan seçim sonuçları: Bölünen oylar, CHP’nin Mayıs’a göre 8 bin yeni seçmen kazanması tabloyu değiştirdi
Yeniden Refah tek büyükşehir zaferini ise Şanlıurfa’da yaşadı. “Yeniden Refah oyları bölecek, DEM Urfa’yı alacak” argümanı büyükşehir için gerçekleşmedi. Fakat ilçelerde durum farklı neticelendi. DEM, 1 ilçe belediyesini 7’ye katladı. 6 belediye AK Parti’den DEM’e geçti. 6 belediyeden 5’inde YRP oyuyla AK Parti oyunun toplamı DEM’den fazla.
Urfa sonuçları
Her ne kadar seçim döneminde Twitter’da hak ettiği ilgiyi görmese de İç Ege de en az Urfa kadar çekişmeli bir belediye yarışına şahit oldu.
Sahilden öteye
Yerel seçimlerin en büyük sürprizlerinden biri sahil şeridine sıkışan CHP’nin İç Ege’ye doğru genişlemesi oldu. CHP sadece İzmir’de 2 ilçe hariç bütün ilçeleri kazanmadı, genç ve kadın belediye başkan sayısını arttırdı, 8 belediyede kadınlar koltuğa oturdu. Özgür Özel’in memleketi Manisa’da ise CHP hem büyükşehir %57 gibi bir oyla aldı hem 4 olan ilçe belediye sayısını 14’e çıkardı, Soma dahil birçok yerde seçimleri kazandı. Yine CHP hem %48 ile Denizli büyükşehiri hem de 15 ilçe belediyesini kazandı. Cumhur İttifakı, Denizli’de 12 ilçe belediyesini kaybetti. Afyon, Kütahya ve Uşak da uzun bir süre sonra ilk kez merkez ilçelerinde CHP’li adaylara oy verdi. Seçim döneminde yaptığı açıklamayla İstanbul seçimlerinin de gündemini belirleyen Afyon milletvekili Burcu Köksal, %50 oyla Afyon merkez ilçesini kazandı.
Burcu Köksal, CHP’nin belediye başkanı seçilen 4 vekilinden biri. CHP’nin Kırıkkale vekili Ahmet Önal, Kastamonu vekili Hasan Baltacı, Adıyaman vekili Abdurrahman Tutdere ve Afyon vekili Burcu Köksal aday gösterildikleri merkez ilçelerde %50 civarlarında oy alarak uzun bir süre sonra CHP’ye belediye kazandırdı. Bu nedenle yakın zamanda CHP’nin 4 vekili eksilecek, istifa eden vekiller belediye başkanlığı yapacak.
CHP’li 36 yaşındaki Gülşah Durbay, Şehzadeler ilçesinin belediye başkanı seçildi ve Manisa’nın ilk kadın belediye başkanı oldu.
Ezberleri bozan sadece Ege değildi.
Antalya’nın kırılan “laneti”, Mersin’in rekoru, Adana’nın inadı, Hatay’ın mesajı
Her yerel seçimde Büyükşehir belediye başkanını değiştiren, neredeyse meclisteki her partinin milletvekili ve belediye başkanı çıkardığı Antalya, ABD için Florida neyse, Türkiye için de o. Fakat bu seçimlerde Antalya’da yerel bir mit kırıldı ve 1994’ten beri ilk kez bir büyükşehir belediye başkan adayı art arda seçimleri kazandı. Muhittin Böcek, 2019’da aday çıkarmayan DEM ve İYİ Parti’nin güçlü adaylar çıkarmasına rağmen %48 ile ikinci kez başkan seçildi. AK Parti’nin adayı Hakan Tütüncü hem büyükşehir belediyesini kaybetti hem de daha öncesinde belediye başkanı olduğu Kepez’de CHP kıl payı farkla seçimleri kazandı. Cumhur İttifakı’nın Antalya’daki ilçe belediye sayısı 8’den 2’ye düştü, CHP 16, Demokrat Parti 1 belediye kazandı, İYİ Parti iki ilçe belediyesini de kaybetti.
İYİ Parti’nin aday çıkarıp DEM’in aday çıkarmadığı Mersin’de ise CHP’nin belediye başkanı Vahap Seçer, Kılıçdaroğlu’nun Mayıs seçimlerinde aldığı oy oranını yakaladı ve %60 gibi rekor bir oyla belediye başkanı seçildi.
Adana’da ise Zeydan Karalar, 2019’un aksine DEM ve İYİ Parti’nin aday çıkarmasına rağmen 100 bin oy farkıyla yeniden Büyükşehir Belediye Başkanı seçildi. Adana’da aday gösterilmeyen CHP’li başkanların İYİ Parti’den aday olduğu Çukurova ve Seyhan dahil hiçbir ilçeyi kaybetmedi, AK Parti Adana Büyükşehir Belediye Başkan adayı Kocaispir’in belediye başkanlığını yaptığı Yüreğir dahil 9 ilçeyi kazandı. MHP 4 ilçe kazanırken, AK Parti tarihinde ilk kez Adana’da bir ilçe belediyesi kazanamadı.
Hatay ise CHP’den AK Parti’ye geçen tek büyükşehir belediyesi oldu. Adaylık süreci oldukça tartışmalı geçen Lütfü Savaş, 4 bin oyla kaybetti, AK Parti’nin adayı Mehmet Öntürk seçimleri kazandı. CHP, Adıyaman’dan Afyon’a yeni belediyeler kazanırken Hatay’da seçimlere katılım 6 puan düştü, AK Parti bu seçimdeki tek yeni büyükşehir belediyesini aldı. Partisinin desteğini geri çektiği TİP adayı Gökhan Zan ise 15 bin oy aldı. Sol beklediği sonucu alamadı. Her ne kadar Samandağ’da TİP kazansa da Defne’de TİP ve TKP’nin toplam oyları CHP’yi geçemedi, TKP belediye alamadı.
Neredeyse Kayseri Pınarbaşı, Van Bahçesaray, Siirt Pervari dışında hiçbir yerde “Diğerleri” kategorisinin dışında gösterilebilecek kayda değer bir oy oranına ulaşamayan DEVA da TİP gibi sadece bir tane ilçe belediyesi kazandı: Adıyaman Çelikhan. 6 bin nüfuslu küçük bir ilçe olan Çelikhan’da 3. parti ise Gelecek Partisi oldu. Gelecek Partisi hiçbir ilçede seçim kazanamadı.
Marmara’nın yeni kırmızıları, Khaalesi’nin intikamı
CHP, 2019’un aksine İyi Parti’nin güçlü adaylarla sahaya çıktığı Balıkesir ve Bursa’da büyük bir oy farkıyla seçimleri kazandı. Ahmet Akın 11, Mustafa Bozbey 9 oy farkıyla Büyükşehir Belediye başkanı seçildiler. CHP, Bursa’nın 600 bin seçmenli Osmangazi ilçesini eski vekil Ertan Aydın ile %46’lık bir oy oranıyla kazandı. Nilüfer’in hemen yanına bir merkez ilçesi daha ekledi.
Marmara’da ilginç bir seçim sonucu da Bilecik’te yaşandı. Başkanvekili olarak görev yaptığı Bilecik’te İYİ Parti ve AK Partili meclis üyelerinin oylarıyla güven oylamasını kaybeden ve İYİ Partili bir meclis üyesine koltuğu teslim eden CHP’li Melek Mızrak Subaşı, 14 puan fark atarak Bilecik Belediye Başkanı seçildi. Subaşı, Game of Thrones’taki Khaalesi karakterine benzetiliyor, sosyal medyada sık sık esprilere konu oluyor.
Bursa, Bilecik, ve Balıkesir’in aksine seçimin kıran kırana geçtiği Marmara illeri de vardı. Bunun için siyaset yorumcularının ıskaladığı Trakya’ya bakmak yeterli.
‘Eyecan dorukta
Şüphesiz Trakya’daki en heyecanlı seçimler Çanakkale’deydi. Gelibolu’da İYİ Parti %18 oy aldı, CHP %51’den 37’e düştü ve AK Parti %39 ile Gelibolu belediyesini CHP’den aldı. Lapseki’de ise İYİ Parti, AK Parti’deki ilçe belediyesini aldı. En dikkat çekici seçim ise Çanakkale Merkez’deydi. 2019’da %60 ile seçimleri kazanan Ülgür Gökhan, 2002 yılından beri belediye başkanlığı görevini yürütüyordu. Galatasaray Lisesi ve Mülkiye mezunu Ülgür Gökhan, 2024’te aday olmayacağını açıklamış, 22 senedir Çanakkale’de sevilen bir ismin yarıştan çekilmesi Çanakkale siyasetini uyandırmıştı. Mayıs’ta Kılıçdaroğlu kazansaydı Adalet Bakanı olarak atayacağı eski CHP milletvekili Muharrem Erkek, CHP’nin adayı oldu. Fakat İYİ Parti’nin genç adayı Burak Kunt yoğun bir kampanya yaparak oyları yükseltti.
Çanakkale adayları: AK Partili Jülide İskenderoğlu, CHP’li Muharrem Erkek, İYİ Partili Burak Kunt
Günün sonunda CHP 2019’a kıyasla 21 puan kaybetti, %39.7 aldı, İYİ Parti ise %36.9 ile ikinci oldu. Aradaki fark yaklaşık 2.500’idi. AK Parti ise Mayıs’ta aldığı oyları neredeyse yarı yarıya düşürdü ve merkez ilçede %18’e indi, üçüncü oldu. Kırklareli yine başa baş bir yarışa şahit oldu MHP’nin adayı Derya Bulut 400 oy farkıyla merkez ilçe belediyesini CHP’den aldı.
Tekirdağ’da CHP’nin adayı Candan Yüceer %50 oyla ilk kadın büyükşehir belediye başkanı seçilirken, AK Parti merkez ilçe Süleymanpaşayı kaybetti. En ilginç sonuçlardan biriyse İYİ Parti’ydi. Mayıs seçimlerinde %11 oyla 1 vekil çıkaran İYİ Parti, Tekirdağ’da %3,1’e düştü. Büyükşehir seçimlerinde %3.5 oy alan DEM Parti, Tekirdağ’da İYİ Parti’yi geçti.
Candan Yüceer seçim zaferini Trakya havasıyla oynadığı bir videoyla paylaşmıştı. Fakat Trakya havasının seçim kutlamalarında çalındığı tek yer Tekirdağ değildi. Bayrampaşa’da da Balkan ezgileriyle kutlama yapılıyordu.
Beşiktaş, Kadıköy out, Eyüpsultan, Gaziosmanpaşa in
2019’da İmamoğlu’nun ikinci kez seçim kazanmasında olduğu gibi dün de Bayrampaşa’da yaşayan Boşnaklar, seçim kutlaması için Yugoslavya’nın en ünlü Boşnak popçularından Nadia Topcagic’in “Jutro Je” (Sabah oldu) şarkısını söyledi.
Bayrampaşalı Boşnaklar bu sefer sadece büyükşehir için değil, AK Parti’den CHP’ye geçen Bayrampaşa belediyesi için de kutlama yapıyordu. İmamoğlu’nun da rüzgarıyla CHP 39 ilçeden 26’sını aldı, geçen seçimde AK Parti’de bulunan Çatalca, Beykoz, Beyoğlu, Çekmeköy, Eyüpsultan, Gaziosmanpaşa, Sancaktepe, Şile, Tuzla, Üsküdar ve MHP’de bulunan Silivri ilçelerini kazandı. Seçimin sürprizi sadece Üsküdar ve Eyüpsultan değil, az bir oy farkıyla CHP’nin kazandığı Gaziosmanpaşa’da ezberleri bozan bir sonuçtu. Beşiktaş’ta iddialı olan TİP ve bağımsız aday Nasuh Mahruki ise oldukça kötü bir sonuç aldı, CHP adayı Rıza Akpolat %64 ile seçildi. Kadıköy’de ise CHP 2019’a göre oyunu 2 puan arttırdı, TKP 31 bin oyda, TİP ise 4 bin oyda kaldı. Zafer Partisi TİP’in iki katı oy aldı. CHP’nin güçlü olduğu ilçelerde genel seçimlerde yüksek bir oy alan TİP, bu performansa yakın bir sonucu sadece Adalar’da elde etti ve %12.5 oy aldı, fakat yine de üçüncü oldu. Adalar’da da CHP kalesini %55.5 oyla korudu. Ümraniye’de ise CHP oyunu yükseltti, 9 bin oy farkıyla AK Parti’nin ardından yarışı ikinci bitirdi.
Trabzon’daki kutlamalarda ise bu sefer Jutro Je değil, horon sahnedeydi.
Ve Karadeniz sahnede…
CHP, Trabzon’un merkez ilçelerinden Ortahisar’ı %50 oyla kazandı. AK Parti, 2019’da Ortahisar’da %60 oy almıştı. Rize’de ise CHP Fındıklı belediyesinin yanına Ardeşen ve Pazar’ı ekledi. Rize merkezde ise AK Parti %73’ten %54’e düştü, Yeniden Refah oylarını %18’e çıkardı, kentin ikinci partisi oldu. Artvin’de ise CHP’den aday gösterilmeyince İYİ Parti’ye geçen Demirhan Çelik sadece 862 oy aldı, ne kazandı ne kaybettirdi. Demirhan Çelik CHP’den belediye başkanı seçildi, AK Parti ve CHP arasında gidip gelen merkez belediyesi CHP’de kaldı. İlçelerde ise sakin bir değiş tokuş yaşandı, Ardanuç, Arhavi ve Şavşat CHP’den AK Parti’ye geçti, Erzurum’a yakın ilçelerden Yusufeli ise AK Parti’den CHP’ye geçti. Hopa’da CHP’nin adayı Utku Cihan ile AK Parti’nin adayı Ali Utku Cihan yarıştı. Ekrem İmamoğlu’nun ekibinden Utku Cihan %55 ile Hopa’da CHP’nin oyunu arttırarak kazandı. Kemalpaşa’da ise SOL Parti %13 oy alarak üçüncü oldu. Giresun, Bartın, Kastamonu ve Zonguldak da CHP’nin kazandığı yeni belediyeler oldu.
Ordu’da ise İYİ Parti’nin adayı Enver Yılmaz ise beklenenin aksine seçimleri kazanamadı. 16 bin oyla kaybetti. Fakat Ordu’nun merkez ilçelerinden Altınordu’da 33 yaşındaki eski Gülyalı belediye başkanı Ulaş Tepe CHP’den seçimleri kazandı, %50 oy aldı.
Amasya seçimlerinde ise CHP geçen seçimlere nazaran oyunu %17’den 42’ye çıkardı. Turgay Sevindi Amasya’nın yeni belediye başkanı oldu.
Peki şimdi ne olacak?
30 senedir sosyal demokratların ulaşamadığı oyu alan Sinem Dedetaş, çoktan Üsküdar’ı geçti. CHP kendisini sahil şeridine sıkıştıran duvarı 1. parti olarak, İmamoğlu ve Yavaş ise beklentileri, alışılmış parti-seçmen ilişkisine ve müesses nizam siyasete ilişkin yargıları büyük oy farklarıyla tuzla buz etti. Yeniden Refah uzun bir süredir Türkiye’de teorik anlamda tartışılan bir şeyi başardı: Muhafazakar mahalleye güçlü bir alternatif oldu? AK Parti, büyükşehirlerde CHP’den sadece Hatay’ı aldı, İYİ Parti ise illerde sadece Nevşehir’i kazandı. Demokrat Parti, Saadet, DEVA ve Gelecek ise birkaç küçük ilçe dışında kendini bir varlık gösteremedi.
Bütün bu elde edilen başarılar ne kadar kalıcı olacak? Türkiye’nin genel seçimlerine yansıyacak mı? CHP kendisine verilen oyları içeride tutacak mı? Sandığa gitmeyen seçmen hangi partiye yönelecek?
Şimdilik meçhul.
Fakat sanırım bu soruların cevabı için öncelikle sandığa gitmeyen seçmenlerin tercihlerine, tepkilerine ve kimliklerine dair detaylı araştırmaları yapmak şart. Zira “Sandığa gitmeyenler partisi” artık ülkenin yeni muhalif partilerinden biri. Hayır, kararsız değiller. Aslında oldukça kararlı ve bilinçliler. Sadece sessizler ve sanırım Twitter hesapları yok. Sanırım bu yüzden de onları sadece seçim günü fark ediliyorlar.