Güçlendirilmiş Parlamenter Sisteme geçiş hedefiyle ortak hareket eden altı muhalefet partisini temsil eden Altılı Masa bu hedefe giden yolda anayasada ne tür değişiklikler öngördüğüne dair çalışmasını tamamladı. Değişiklikleri 84 madde ve 9 başlıkta toplayan Altılı Masa’nın anayasa kitapçığı, altı parti liderinin katılımıyla düzenlenen toplantıda kamuoyuyla paylaşıldı.
Altılı Masa’nın anayasa kitapçığında yer alan değişiklik önerileri Türkiye’de “Tek adam rejiminin” yarattığı sorunların çözümünü ortaya koyarken, her şeyden önce güçlendirilmiş parlamenter sisteme geçilmesini şart koşuyor. Kuvvetler ayrılığının vurgulandığı değişiklik önerilerinde yasamanın etkin ve katılımcı, yürütmenin istikrarlı, şeffaf ve hesap verebilir, yargının ise bağımsız ve tarafsız olması hedefleniyor.
Altılı Masa’nın anayasa değişikliği paketinden öne çıkanlar şöyle:
Partili cumhurbaşkanlığı dönemi kapanacak
Cumhurbaşkanı 7 yıllığına halk tarafından seçilecek ve seçimle beraber partisiyle ilişkisi sona erecek. Görevi sona eren bir cumhurbaşkanı, seçimle gelinen siyasi bir görev üstlenemeyecek. Cumhurbaşkanına, TBMM Başkanı vekalet edecek. Cumhurbaşkanının kanunlar üzerindeki zorlaştırıcı veto yetkisi sona erecek.
“İnsan onuru” Anayasanın temel esası olacak
Anayasada “temel hak ve ödevler” yerine “temel hak ve hürriyetler” düzenleniyor. Anayasanın temel hakları düzenleyen ilk maddesine “İnsan onuru dokunulmazdır ve anayasal düzenin temelidir” ifadesi ekleniyor. Bu vurguyla beraber Anayasanın insan onurunu esas alan bir bakış açısı kazanması sağlanıyor. Devletin temel işlevinin insan onurunu korumak ve ona saygı göstermek olduğu vurgulanıyor.
Tereddüt halinde yorum hürriyet lehine yapılacak
Anayasa’nın 13. maddesine “Hürriyet esas sınırlama istisnadır. Tereddüt halinde yorum hürriyet lehine yapılır” hükmü ekleniyor. Böylece temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması düşüncesinden temel hak ve hürriyetlerin üstünlüğü dönemine geçiliyor.
Eleştiri hürriyeti güvence altına alınacak
Düşünce, kanaat ve ifade hürriyeti tek bir maddede düzenleniyor. Anayasanın 25. maddesinde yapılacak değişiklikle eleştiri hürriyeti güvence altına alınıyor. Keyfi sınırlamaların önüne geçiliyor.
Hayvan hakları ilk kez Anayasaya girecek
Anayasanın 56. maddesinde yapılan değişiklikle Anayasada sağlık hakkı ve çevre hakkı yeniden düzenlenirken hayvan hakları ilk kez anayasal güvenceye kavuşturuluyor.
Parti kapatma zorlaştırılacak
Siyasi parti kapatma davalarının açılması zorlaştırılıyor. Şiddete başvurma ya da şiddeti teşvik hariç olmak üzere parti kapatma davalarının açılabilmesi için ihtar şartı getiriliyor. Kapatma davasının açılabilmesi, TBMM’nin üçte ikisinin oyuyla alınacak izne bağlanıyor. Milletvekillerinin meclis kürsüsünde kullandığı ifadelerin parti kapatma davalarında delil olamayacağı düzenleniyor. Bu davalardan çıkabilecek yaptırımlara idari para cezası ekleniyor.
Dokunulmazlığın kaldırılması zorlaştırılacak
Milletvekillerinin sadece ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçüstü halinde dokunulmazlıktan faydalanamayacağı düzenleniyor. Anayasanın 83. maddesinde Anayasanın 14. maddesine yapılan atıf metinden çıkarılıyor. Dokunulmazlığın kaldırılması için üye tam sayısının salt çoğunluğu ile karar alınacağı hükmü getiriliyor. Milletvekili düşme kararında bireysel başvuru yoluna gidilmiş ise Anayasa Mahkemesinin kararının bekleneceği düzenleniyor.
Kadına şiddetten suçlu bulunanlar milletvekili olamayacak
Affa uğramış olsalar bile cinsel saldırı, çocukların cinsel istismarı, kadına yönelik kasten yaralama ve edimin ifasına fesat karıştırma suçlarından hüküm giymiş olanların milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olamayacağı hükmü getiriliyor.
Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvurunun alanı genişletilecek
Anayasa Mahkemesi’nin üye sayısı 15’ten 22’ye çıkarılıyor. Üyelerden 20’sinin TBMM, 2’sinin cumhurbaşkanı tarafından seçilmesi öngörülüyor. Mahkemenin bölüm sayısı 2’den 4’e yükseltiliyor. Anayasada veya Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde düzenlenen hakların ihlali iddiasıyla Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolu açılıyor.
Uluslararası anlaşmalardan çekilme kararı açıkça TBMM’nin uygun bulmasına bağlanacak
Türkiye’nin taraf olduğu bir uluslararası anlaşmadan çekilmek için TBMM’nin uygun bulması şartı Anayasada açıkça düzenleniyor. Cumhurbaşkanının bir gece yarısı kararıyla İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmesini hatırlatan Altılı Masa, böyle uygulamaların son bulacağını söylüyor.
Herkes Meclis Araştırma Komisyonu’nun davetine uyacak
Meclisin denetim yetkisi güçlendiriliyor. Şeffaf ve hesap verebilir bir yönetim için hükümete hesap sorulabilmesini sağlayacak araçların sayısı artırılıyor ve etkili kılınıyor. Muhalefete bir yasama yılında en az yirmi gün gündemi belirleyerek genel görüşme açma hakkı tanınıyor. Herkesin Meclis Araştırma Komisyonunun davetine uymak zorunda olduğu düzenleniyor.
Milletin meclisi, bütçe yetkisine kavuşacak
Bütçe yetkisi Meclise iade ediliyor. Hükümetlerin politikalarını Bütçe Kanununun sınırlarına uygun olarak yürütmelerini sağlamak amacıyla Kesinhesap Anayasada ayrı bir maddede düzenleniyor. Değişikliğe göre, Kesinhesap Komisyonu kuruluyor ve başkanının ana muhalefet partisinin milletvekili olması şartı getiriliyor.
Yeni hükümet kurulmadan mevcut hükümet düşürülemeyecek
Hükümet, başbakan ve bakanlar hakkında gensoru verme hakkı tesis ediliyor. Bu yenilikle, Bakanlar Kurulu aleyhine verilen güvensizlik önergelerine yeni başbakanın isminin eklenmesi zorunlu kılınıyor. Böylece meclis, istikrarın gereği olarak ancak yeni hükümeti kurmakta birleşebilirse mevcut hükümeti düşürebilecek.
HSK kapatılacak
Hâkimler ve Savcılar Kurulu kapatılıyor, Hâkimler Kurulu ve Savcılar Kurulu kuruluyor. Yargı bağımsızlığının sağlanması için Adalet Bakanı ve yardımcısının Hâkimler Kurulu üyesi olmasına son veriliyor.
OHAL KHK’larına son verilecek
OHAL KHK’ları kaldırılıyor. Olağanüstü hallere ilişkin tedbirlerin Olağanüstü Hal Kanunu ile düzenleneceği ve Olağanüstü Hal Kanunu ile bu kanundan kaynaklanan idari eylem ve işlemlere karşı yargı yolunun kapatılamayacağı düzenleniyor.
Savunma ve iddia makamı eşitlenecek
Hâkim ve savcılara coğrafi teminat getiriliyor. Savunmanın bağımsızlığı vurgulanıyor. Yargılama sürecinin temel unsurlarından biri olan savunma makamı ilk defa bir anayasa hükmüyle düzenlenerek bu makamın iddia makamıyla eşit bir statüye kavuşturulması sağlanıyor. Her ilde sadece bir baro olacağı açıkça Anayasada düzenleniyor.
Sayıştay ve YSK yüksek mahkeme olacak
Sayıştay yüksek mahkeme statüsüne kavuşturuluyor. Kurumun denetim yetkisinin kapsamı genişletiliyor. Yüksek Seçim Kurulu Anayasada yargı bölümünde bir yüksek mahkeme olarak düzenleniyor, kurulun niteliği açıklığa kavuşturuluyor. Yüksek Seçim Kurulunun seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkına ilişkin kararları Anayasa Mahkemesinin denetimine açılıyor.
RTÜK üyeleri gazeteci ve akademisyenlerden oluşacak
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’nun üye yapısında çoğulculuk sağlanıyor. RTÜK üyeleri, basın mensupları ile iletişim ve hukuk fakültesi öğretim üyeleri arasından seçiliyor. Üye seçiminde TBMM’nin nitelikli çoğunluğu aranıyor. Kurulun çoğulculuk, özerklik ve tarafsızlık esaslarına bağlı olarak çalışacağı vurgulanıyor.
Belediye başkanlarının görevden uzaklaştırılmasına Danıştay karar verecek
İçişleri Bakanlığı’nın belediye başkanlarını ve meclis üyelerini görevden uzaklaştırma yetkisi kaldırılıyor. Onun yerine Danıştay kararı şartı getiriliyor. Görevden uzaklaştırmanın en fazla altı ay sürebileceği düzenleniyor.
YÖK kaldırılacak
Yükseköğretim Kurulu kaldırılıyor. Üniversitelerin akademik, idari ve mali özerklikleri ihlal edilmemek kaydıyla ve planlama ve koordinasyon kurulu olarak çalışacak Yükseköğretim Üst Kurulu düzenleniyor.
Altılı masa ortak programlarla kampanyaya başlıyor
Tasarıyı hazırlayan komisyon üyeleri önümüzdeki günlerde medya organlarını, baroları, sivil toplum kuruluşlarını, meslek örgütlerini, iş dünyasını, sendikaları, kadın ve gençlik örgütlerini ziyaret edecek. Ayrıca altı siyasi parti Türkiye genelinde ortak programlar düzenleyerek sivil toplumla bir araya gelecek.