- İstanbul’da dün ne oldu?
Dün (22 Temmuz), Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres’in katılımıyla Ukrayna’da işgal nedeniyle ihracatı durdurulan tahıllar için güvenli bir geçiş koridoru sağlanması amacıyla Rusya ile Ukrayna arasında bir uzlaşı sağlandı. Hem Rusya hem Ukrayna Türkiye ve BM’nin de taraf olduğu bir mutabakat metnini ayrı ayrı imzaladı. Türkiye ve BM, Rusya ve Ukrayna ile aynı hükümleri içeren iki ayrı mutabakat metni imzalayarak, birbiriyle savaşan iki ülkenin aynı metne imza atarak birbirine hukuki meşruiyet kazandırma çekincelerini karşılamış oldu. İmzalanan mutabakat metni, güvenli bir tahıl sevkiyatını öngören bir geçiş koridoru hakkında. Türkiye’yi temsilen Savunma Bakanı Hulusi Akar’ın imzaladığı mutabakat metinlerini, Rusya adına Savunma Bakanı Sergey Şoygu, Ukrayna adına Altyapı Bakanı Oleksandr Kubrakov imzaladı.
- İmzalanan mutabakat metninin içeriği ne?
Mutabakat kapsamında İstanbul’da faaliyet gösterecek ortak bir koordinasyon merkezi kurulacak. Bu merkezde Rusya, Türkiye, Ukrayna ve Birleşmiş Milletler uzmanları görev alacak ve faaliyetler ortak bir şekilde yürütülecek. Ukrayna askeri gemileri, tahıl taşıyan Ukrayna gemilerine mayınlı bölgelerde kaptanlık yapacak ve güvenli koridora kadar bu gemilere eşlik edecek. Rusya tahıl taşıyan gemileri veya limanların tahıl sevkiyatının gerçekleştirildiği bölümlerini bombalamayacak. İstanbul’da kurulan ortak merkez de ortak heyetlerle tahıl gemileri aracılığıyla Ukrayna’ya kaçak silah sevkiyatı yapılıp yapılmadığını denetleyecek, şüpheli bir durumda gemilerde ortak arama yapabilecek. Ayrıca Rusya’dan da tahıl ihracatı kolaylaşacak, ABD ve AB, BM aracılığıyla tahıl taşıyan gemilere ve şirketlere yaptırım uygulamayacağını belirttiği için Rus tahıl ihracatı daha kolay bir şekilde devam edebilecek. Karadeniz’in mayınlardan temizlenmesini öngören bir adım mutabakatta yer almıyor.
- Mutabakat neden önemli?
BM verilerine göre Ukrayna limanlarından ihraç edilen tahıl 400 milyon kişinin beslenmesi için kritik öneme sahip. Rus işgali nedeniyle yaklaşık 22 milyon ton tahılın sevkiyatı durdurulmuş ve bu nedenle uzmanlar olası bir açlık kriziyle karşı karşıya olunduğunu belirtmeye başlamıştı. Ukrayna ürettiği tahılın %75’ini ihraç ediyor ve bu ihracatın %90’ı da Rusya’nın hedefindeki Karadeniz limanlarından yapılıyor. Bu nedenle Ukrayna tahıllarının dünyaya sevkiyatı oldukça kritik bir öneme sahip.
- Mutabakata ne tür tepkiler geldi?
BM Genel Sekreteri Guterres, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Türkiye’ye uzlaştırma çabaları için Türkçe teşekkür etti, mutabakatın önemini vurguladı. Ukrayna ise mutabakat kapsamında Ukrayna gemilerine Rus gemilerinin eşlik etmeyeceğini, Ukrayna limanlarında Rus askerlerinin inceleme yapmasına izin verilmeyeceğini vurguladı ve Ukrayna’nın egemenliğinin kırmızı çizgi olduğunu söyledi. ABD de mutabakattan dolayı duyduğu memnuniyeti dile getirdi, fakat Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price Rusya’nın mutabakata uyması konusunda çekinceleri olduğunu dile getirdi: “Şimdi Rusya’nın mutabakatı uygulaması konusunda hesap verebilir olmasına ve Ukrayna tahılının dünya marketlerine ulaşmasına odaklanıyoruz.” Mutabakatın imzalanması birçok kanal tarafından canlı verildi, yabancı basının ilgisi yoğundu. 11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ise konu hakkındaki görüşlerini sosyal medyadan paylaştı: “Dünyanın en acil sorunlarından olan açlıkla mücadele ve gıda güvenliği konularına katkı sağlayacak Tahıl Anlaşması’nın Türkiye’de gerçekleşmesi insanlığa büyük bir hizmet olmuştur. Emeği geçen herkesi tebrik ederim.”
- Mutabakatın sahadaki karşılığı ne olacak?
Tahıl sevkiyatı mutabakatının sahada fiilen uygulanmasının önündeki engellerden biri sigorta primleri. Savaş hasarlarına karşı sevkiyatı gerçekleştiren gemilerin yüksek sigorta primlerini karşılaması, Rus işgali yaşanırken de sigorta şirketlerinin düşük primle sigorta hizmeti sağlaması zayıf bir olasılık. Bir diğer engel ise, Ukrayna’nın Rusya ile savaşırken mayınlı bölgeden geçecek tahıl gemilerine kaptan gemi hizmeti sağlayacak yeterli sayıda gemi ve personel bulamama ihtimali. Fakat mutabakat hükümlerinin hayata geçirilmesinin önündeki en büyük engel Rus saldırılarının devam etmesi. Mutabakat metninin imzalanmasının üzerinden 24 saat geçmeden Ukraynalı yetkililer, tahıl sevkiyatı için önemli limanlardan biri olan Odessa limanının Rusya füzeleri tarafından vurulduğunu açıkladı. Ukrayna’nın Türkiye Büyükelçisi Vasyl Bodnar saldırıyı sosyal medya hesabından duyurdu: “Rusya ile olan anlaşmanın imzalanan kâğıda bile değmez olduğu aşikardır. Rusya’nın BM ve Türkiye’ye verdiği taahhütlerin üzerinden 24 saat bile geçmedi. Rusya devletten çok terör devletidir.”