Uranyum zenginleştirerek nükleer silah üretmesinden endişe edilen İran’a yönelik ABD, AB ve Birleşmiş Milletler'in yaptırımları, İran'ın anlaşma yükümlülüklerini yerine getirdiğini ispat etmesinin ardından Cumartesi günü kaldırıldı. İran ve ABD, anlaşmanın açıklanması öncesi iyi niyet göstergesi olarak tutuklu değişimine gitti. Washington Post muhabiri Jason Rezayan, serbest kalanlar arasında.
Uzun süreli ve yoğun diplomatik temaslar neticesinde, İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif ve ABD Dışişleri Bakanı John Kerry’nin yoğun çabalarıyla gelinen son noktada petrol devi İran’ın dünya piyasalarıyla yeniden entegrasyonu başlıyor.
ABD Başkanı Obama, bir başkanlık kararnamesi yayınlayarak İran'ın nükleer programı nedeniyle daha önce uygulanan yaptırımları kaldırdığını açıkladı.
Amano, İran'a gidecek
Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'nun (UAEK) Genel Direktörü Yukiya Amano, İran'a gidecek.
Uranyum zenginleştirme sürecini durduran ve elindeki stoku imha eden İran, tesislerine de beton dökerek çalışmalarını durdurdu. Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'nun (UAEK) Genel Direktörü Yukiya Amano, İran'ın nükleer anlaşma için gerekli adımları attığını onaylayan raporunu Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'ne sundu.
Ortak Kapsayıcı Eylem Planı (JCPOA) olarak bilinen projenin artık yürürlüğe girebileceğini söyleyen kurum, bundan sonra sürecin işleyişini de takip edecek.
UAEA'ndan yapılan açıklamaya göre Amano, İran'ın başkenti Tahran'a gidecek. Amano, bugün (Pazar) gerçekleşmesi planlanan ziyaret kapsamında Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ve İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Ali Ekber Salihi ile görüşecek.
"Nükleer silah yapımının önü kapatıldı"
Viyana’da Kerry ile görüşen Zarif, İran basınına yaptığı açıklamada, "Bugün, UAEK’in raporuyla nükleer anlaşma yürürlüğe girecek ve ortak bir basın açıklamasıyla anlaşmanın başlangıcını duyuracağız. Bugün, İran halkı için güzel bir gün" dedi.
Kerry, Zarif ve Avrupa Birliği (AB) Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini ile, Birleşmiş Milletler'in (BM) Viyana Ofisi'nde yaptıkları görüşmenin ardından basın toplantısı düzenledi.
Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'nın (UAEA) İran'ın nükleer anlaşmadaki taahhütlerini yerine getirdiğini onayladığını hatırlatan Kerry, anlaşmada "uygulama gününe" ulaşıldığını dile getirdi. Kerry, bugünü "Kapsamlı Ortak Eylem Planı'nın (JCPOA) kağıt üzerindeki iddialı vaatlerinin ölçülebilir eyleme dönüştüğü an" diye tanımlayarak, "Güvenle söyleyebiliriz ki İran'ın nükleer silah yapmak için ihtiyaç duyduğu yeterli fisil madde elde etmesine giden yollar teyit edilerek kapatılmıştır" diye konuştu.
"İran'ın sözünü tutmasını memnuniyetle karşılıyoruz"
Tahran yönetiminin düşük seviyede zenginleştirilmiş uranyum stoğunun tamamını 300 kilograma düşürdüğünü ve geriye kalanını da gemiyle Rusya'ya gönderdiğine dikkat çeken Kerry, İran'ın ayrıca nükleer tesislerindeki santrifüjlerinin üçte ikisinin tamamını ve bunları destekleyen altyapıyı da ortadan kaldırdığını belirtti.
Kerry, Fordo tesisindeki tüm uranyum zenginleştirmesinin bitirildiğini, santrifüjlerin bağlantılarının kesildiğini ve tüm fisil materyalin alandan çıkarıldığına işaret ederek, UAEA'nın anlaşmada belirtilen şeffaflık ve onaylama ölçümlerinin her birini devreye soktuğunu anlattı.
"İran, nükleer çalışmalarına tekrar başlamak için birden fazla tesise ihtiyaç duruyor" diyen Kerry, bundan sonraki süreçte UAEA'nın onaylama sürecinin anlaşmanın "belkemiği" olarak kalmayı sürdüreceğini vurguladı.
"İran'ın anlaşmaya uyduğunu onaylamak için önümüzdeki yıllar boyunca da her gün ve her saat tetikte olmaya devam edeceğiz" ifadesini kullanan Kerry, şöyle konuştu: "İran'ın sözünü tutmasını memnuniyetle karşılıyoruz. Biz de aynı şeyi yapmaya devam edeceğiz. Bunu, uluslararası toplumun bölgedeki sorunları ele alırken nükleer silahlanmaya sahip bir İran tehdidinin olmadığı güne kadar sürdüreceğiz."
"Daha güvenli bir dünyanın ilk günü"
Birçok kişinin imkânsız olarak gördüğü diplomatik bir yol bulma arayışında ABD Başkanı Barack Obama'nın cesaretinin bugün geldikleri noktada önemli bir yere sahip olduğunu ifade eden Kerry, İran ve P5+1 ülkelerinin delegasyonlarına da çabaları için teşekkür etti.
Kerry, "Bugün daha güvenli bir dünyanın ilk günüdür, önümüzdeki birçok yılın daha güvenli kalacağını ümit ettiğimiz bir gündür" değerlendirmesini yaptı.
"Ekonomik ve finansal yaptırımlar kalktı"
Mogherini ise Zarif ile düzenledikleri ortak basın toplantısında, nükleer anlaşmada "uygulama" safhasına geçildiğini belirterek, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'nın (UAEA) İran'ın anlaşma gereğince yükümlülüklerini yerine getirdiğini onayladığını söyledi.
Mogherini, "Bugün İran yükümlülüklerini yerine getirdiği için İran'ın nükleer programı ile ilgili çok taraflı ve ulusal ekonomik ve finansal yaptırımlar, nükleer anlaşmaya göre kaldırılmıştır" dedi.
AB'nin ekonomik ve finansal yaptırımların kaldırılması için yasa tasarısı sunmayı onaylandığını kaydeden Mogherini, ABD'nin İran'a nükleerle ilgili yasal yaptırımları, idari işlemleri ve lisanslamaları durduracağını söyledi.
Başarının siyasi iradenin ve çok taraflı diplomasinin ürünü olduğunu vurgulayan Mogherini, "Bizler, çok zor sorunları çözebiliriz ve etkili pratik çözümler üretebiliriz" ifadelerini kullandı.
Anlaşma öncesi tutuklu değişimi: Beş ABD vatandaşı serbest
İran aynı gün, aralarında Temmuz 2014'te yakalanan Washington Post İran büro şefi 39 yaşındaki Jason Rezayan’ın da bulunduğu beş ABD vatandaşı casusluk şüphelisini serbest bıraktı.
Serbest kalan diğer kişiler arasında Said Abedini isimli ABD doğumlu bir Hıristiyan vaiz de bulunuyor. Ayrıca ABD'ye casusluk suçundan hapse atılan çifte vatandaş, ABD’li denizci Amir Hekmati de serbest kalanlar arasında. Serbest kalan diğer kişi, Nusratullah Hüsrevi hakkında ise bilgi verilmedi.
Karşılıklı jestler
Bu diplomatik jestin karşılığında 7 İranlı da ABD’deki hapishanelerden serbest bırakılarak İran’a gönderildi: Nader Modanlou, Baharam Mekanik, Khosrow Afghahi, Arash Ghahraman, Touraj Faridi, Nima Golestaneh ve Ali Sabounchi. Ayrıca FBI tarafından aranan 14 İranlı hakkındaki soruşturma dosyaları da kapatıldı. ABD yönetimi, tutuklu değişiminin tek seferlik bir anlaşma olduğunun altını çizdi
Geçtiğimiz günlerde yanlışlıkla İran kara sularına giren 10 ABD'li denizci de Cumhuriyet Muhafızları'nca yakalanmalarının ardından serbest kalmış, askerler misafirperverlikleri için İran'a teşekkür etmişti. Buna karşın ABD’nin İran’ın test ettiği füzelere karşı uyguladığı yaptırımlar, nükleer anlaşmadan bağımsız olarak devam ediyor.
Kaynak: Reuters, AA, Al Jazeera