Devlet ve toplum hayatında yasaklarla karşılaşsa da Kürtçenin görünür kılınması ve yaygınlaşması için birtakım çalışmalar da yürütülmekte. Başka alanlardaki yayınların yanı sıra Kürtçe dini yayınlar ve özellikle Kur’an mealleri bu faaliyetin önemli bir parçası. Şimdi bu faaliyet alanına dijital bir unsur eklendi, Qurana Kurdî (Kürtçe Kur’an) isminde bir mobil uygulama hayata geçirildi.
Beş kişilik Batmanlı bir grubun özellikle Kürtçe dışında dil bilmeyen ileri yaş grubu için üç yılda hazırladığı Qurana Kurdî uygulaması piyasaya sürüldü, binlerce kullanıcı uygulamayı indirdi. Çalışmaya imza atan ekibin sözcüsü, Türkçe ve Kürtçe öğretmeni Roni Bedirxan* ile Qurana Kurdî mobil uygulamasını, özelliklerini, serüvenini ve Kürtçenin yaygınlaşması için yürütülen çalışmaları konuştuk.
Qurana Kurdî ilk mobil uygulama
Kürtçe Kur’an mealleri hâlihazırda piyasada var ama mobil uygulama dünyasında Kürtçe Kur’anı sanırım ilk kez görüyoruz. Neden böyle bir uygulamaya ihtiyaç duydunuz? Sizi böyle bir girişime iten saikler nelerdi?
Evet, bu çalışmamız için kendi alanında bir ilk diyebiliriz. Yazılı olarak basılı mealler vardı. Youtube’da bir Kurmancî meal mevcuttu fakat mobil mağazalarda Kurmancî için ilk oldu bu çalışmamız. Zazakî lehçesinde de bu alanda dijital platformlarda herhangi bir çalışmaya rastlamadık. Soranî lehçesinde ise var olan bir çalışmayı olduğu gibi uygulamamıza ekledik.
Bir arkadaşımızın Kur’an’ı kendi dilinde yani Kurmancî Kürtçesiyle dinlemek istemesi bu çalışmamızın kıvılcımı oldu diyebiliriz. Konuyu bize açtı ve araştırmalarımız neticesinde bu alanda bir boşluk olduğunu fark ettik. Bu boşluğu birlikte doldurmak için biz de kolları sıvadık.
Qurana Kurdî mobil uygulaması için çalışmalara ne zaman başladığınızı, mutfakta kaç kişi çalıştığınızı, ekibinizin kimlerden oluştuğunu, uygulamanın teknik alt yapısını, kısacası Qurana Kurdî’nin serüvenini özetler misiniz?
Çalışmamıza üç yıl önce başladık, beş kişilik bir ekip olarak yürütüyoruz. Çalışmamızı her yıl bir adım ileriye taşıdık diyebiliriz. İlk yıl yazılı olarak var olan bir Kurmancî meali, stüdyoda sesli okuttuk. İkinci yıl yazar Roşan Lezgîn ile iletişime geçtik, Zazakî bir meal hazırladı ve o meali onun sesiyle kayıt altına aldık. Soranî bir meal de ekleyip uygulamamızı biraz daha olgunlaştırdık. Bu üçüncü yılımızda ise yeni bir Kurmancî meal ve Güney Kürdistan Kurmancî’si yani Behdînan Kurmancî’si ile bir meal daha ekledik. Bu meali de Tehsîn Îbrahîm Doskî hazırlayıp seslendirdi. Ayrıca bu yıl alt yapıda köklü değişikler yapıp uygulamamızı profesyonel bir noktaya taşıdık diyebiliriz. Yaptığımız eklemelerin bir kısmını şöyle sıralayabiliriz: Behdînî ve Kuzey Kurmancî’si ile yeni birer meal, üç ana lehçede kullanım olanağı, profesyonel görsel tasarımlar ve kullanıcı için kullanım rahatlığı sağlayan daha birçok yenilik.
Uygulamayı kullanmak isteyenler bunu nasıl temin edebilir? Uygulamayı indirenler, arayüzde ilkin nelerle karşılaşıyor? Uygulamanızın içeriğinde hangi menüler ve hizmetler var acaba?
Uygulamayı kullanmak isteyenler Play Store, App Store ve App Gallery’den rahatlıkla indirebilirler. Uygulamamızın kullanım dili Kurmancî, Zazakî ve Soranî. İlk önce lehçelerini ve bulundukları şehri seçmeleri gerekiyor. Menü bölümünde dinleme, okuma, içerik, favori, galeri, kıble, Youtube ve ayarlar başlıkları var. Bu bölümler vasıtasıyla Kur’an’ı Kürtçenin üç ana lehçesinde dinleyip aynı zamanda okuyabilirler. İçerik kısmında ise Kur’an sözlüğü, konularına göre ayetler, Kürtçe çocuk isimleri ve atasözlerine ulaşabilirler. İstedikleri ayetleri favori kısmına alabilir, galeri kısmından bir görsel seçerek sosyal medya hesaplarında paylaşabilirler. Bulundukları yerlerde kıbleyi öğrenebilir, ezan vakitlerinden haberdar olabilirler. Ayarlar kısmından gece modu veya gündüz modunu seçebilirler. Ayrıca Youtube üzerinden mealleri tek parça halinde dinleme imkânları da mevcut. Web sitemiz de var (quranakurdi.com), oradan da faydalanabilirler.
Kürtçe Kur’an mobil uygulaması Kürtçe okuryazarlığını geliştirecek
Mobil uygulamanızda en çok dikkati çeken, kullanıcıların daha çok yararlanacağını öngördüğünüz menüler hangileri? Uygulamanızın piyasada var olan oyun, dil öğrenme, kitap, yemek vb. mobil uygulamalardan farkları neler?
Bize göre bu çalışmamızın üç büyük işlevi var: Müslüman Kürtlerin kendi dinlerini egemen dillerle değil kendi diliyle takip etmeleri en önemli işlevi. Siz de takdir edersiniz ki Kürtler millet olarak en fazla bu yönden sömürüldü yüzyıllardır. Çalışmamızın bir nebze de olsa bunun önüne geçen bir set işlevi görmesi bizim temennimiz. İkinci husus olarak uygulamamız meal metnini dinlerken eş zamanlı Kürtçe okuma pratiği sağlıyor. Bu uygulamanın, kullanıcıların Kürtçe okuryazarlığını geliştireceği kanısındayız. Üçüncü olarak da diğer kullanıcılarımız bu çalışmayla Kürdistan’daki diğer lehçe ve ağızlardan biraz daha haberdar olacak. Çünkü en yaygın lehçe olan Kurmancî’nin iki temel ağzı (Kuzey ve Behdînan), aynı zamanda Zazakî ve Soranî lehçelerinde hizmet veriyoruz.
Uygulamanın ana menüsünde Guhdarî (dinleme), Bixwîne (Okuma), Naverok (İçindekiler), Favorî, Galerî, Qible (Kıble), Youtube ve Mîheng (Ayarlar) linkleri var. Mobil uygulamalarda Galeri sıklıkla kullanılan bir özellik. Sizin uygulamanızda bunun nasıl kullanıldığından bahseder misiniz?
Kullanıcılar Galeri kısmından görsel seçerek ayet paylaşımı yapabilir. Burada şunu eklemek isterim. Galeri kısmında insan, doğa, hayvan ve din gibi farklı kategorilerden oluşan çeşitli görseller de mevcut. Seçtiğiniz görselin üzerine ayetler yazılı olarak geliyor ve ardından bunu Twitter, Facebook gibi sosyal medya hesaplarınızdan paylaşabiliyorsunuz.
Türkiye’de veya Kürtlerin yaşadığı diğer ülkelerde Qurana Kurdî benzeri başka uygulamalar var mı?
Araştırdığımız kadarıyla bizim tarzımızda hiç yok. Var olan sadece Soranî uygulamalar ve onlar da tek lehçede olduğu için daha lokal yani sadece Soranî lehçesinin konuşulduğu bölgeye hitap edebiliyor. Biz daha genel düşünüp diğer lehçeleri de kattık çalışmamıza. Bu yönüyle de bir ilki barındırıyor.
“Muhatap kitlemiz tüm Kürtler, önceliğimiz ise Kürtçeden başka dil bilmeyen belli bir yaş üstü dindar kesim”
Mobil uygulamayla daha çok kimleri, hangi kesimleri hedeflediniz? Uygulamayla neleri önceliyorsunuz? Örneğin ana dil eğitimine dikkat çekmeyi mi, Kürtçenin öğrenilmesini mi, Kürtçenin popüler olmasını mı?
Tabii ki muhatabımız tüm Kürtler. Kendini Müslüman olarak görsün veya görmesin, tüm Kürtler İslam’ın kutsal kitabını kendi dilinde okusun istiyoruz. Sadece İslam’ın değil, diğer dinlerin de hayatın içindeki tüm öğretilerin de Kürtlerin kendi ana dilinde olmasından yanayız. Bu çalışmayla bir boşluğu daha Kürtçe ile doldurmuş olmak bizi mutlu ediyor. Tabii ki biz de şuurlu her Kürt gibi ana dilde eğitimden yanayız. Bu çalışma da o yolda döşenmiş bir taş olarak düşünülebilir. Bir nevi kullanıcılarımız orada Kürtçe okuma dersi de almış oluyor. Bunun dışında daha spesifik olarak öncelikli hedef kitlemiz, Kürtçeden başka bir dil bilmeyen belirli bir yaş üstü dindar kesim. Onları egemen dillerin dayatmalarından kurtarmaktı amaçlarımızdan biri de. Kürtçeyi bu alanda biraz daha görünür kılmak da bir başka amacımız tabii.
Bir Kürtçe öğretmeni olarak Kürtçenin daha görünür olması için başka hangi alanlarda neler yapılabileceğine dair düşüncelerinizi de öğrenebilir miyiz?
Eğitim imkânlarından yoksun bırakılan bir dil için o kadar çalışma alanı var ki saymakla bitiremeyiz bunları. Kürtçe de maalesef imkânı kısıtlanmış dillerin başında yer alıyor. Kimin ne yapabileceğine gelince, bize sorarsanız bir milleti var eden temel unsurun dil olduğunu gözeterek öncelikle aile içinde çocuklarımızla ana dilimizde iletişim kurmalı ve yeni kuşak Kürtlerle bu en güçlü bağı canlı tutmalıyız. Eş zamanlı olarak bir başka koldan da bu yasakları bize reva görenlerle yaşamın tüm alanlarında mücadele etmekten geri durmamalıyız.
“Kürtçeyi politik bir dil olmaktan çıkartıp, normalleşmesi için çalışmalıyız”
Türkiye Kürtlerinin Kürtçeyi öğrenme ve konuşma isteği ne düzeyde?
MEB okullarında sembolik düzeyde verilen Kürtçe seçmeli dersler dışında kamusal alanda tamamen yasaklı bir dilden söz ediyoruz ki bu seçmeli dersler bile Kürtçenin geleceği için son derece önemli. Kürtçe eğitim dili olarak kamu kurumlarında yer almıyor hatta sivil kuruluşların çalışmaları dahi engelleniyor. Böyle bir tabloda her ne kadar konuşma oranı yüksek olsa da ve yeni kuşak içinde Kürtçe bilmemelerine rağmen Kürtçeye bir yönelim gözlemlesek de okuma yazma oranı doğal olarak konuşmayla aynı düzeyde olmuyor, çok daha düşük kalıyor. Bunun çözümü iki koldan olmalı bize göre. Bir yandan dilimizi hayatın her alanında kendimiz kullanmalı bir yandan da bu yolda bize engel olanlarla kıyasıya mücadele etmeli ve elimizden geldiği ölçüde Kürtçeyi politik bir dil olmaktan çıkarıp normalleşmesi için çalışmalıyız. Bu uğurda her bir Kürt bireyin az veya çok katkı sunabileceğine inanıyor ve yarının Kürtçe için daha parlak olacağına olan inancımızı koruyoruz.
*Roni Bedirxan
Qurana Kurdî uygulamasını hazırlayan grubun üyesi ve sözcüsü. Kürtçe ve Türkçe öğretmeni. Lisansını Türkçe üzerine, Lisansüstü eğitimini Artuklu Üniversitesi Kürt Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı’nda Kürtçe üzerine yaptı. Yıllardır farklı kuruluşlarda bu iki dilde gramer ve edebiyat dersleri veriyor. Çeşitli platformlarda dil dersleri verdi, dergi redaktörlüğü ve dergi yazarlığı yaptı.