California yasalarına göre, görevdeki Vali aleyhine bir önceki valilik seçiminde oy kullanan toplam seçmen sayısının yüzde 12’si imza verirse Vali hakkında görevden alınma referandumu düzenleniyor. Referandumda, seçmene aynı pusulada iki soru soruluyor. Birinci soru: “Mevcut Vali görevden alınsın mı?”, ikinci soru: “Mevcut Vali görevden alınırsa, yeni Vali kim olsun?” İlk sorunun cevabı olumlu çıkarsa, yani Vali görevden alınırsa, ikinci sorudaki seçenekler arasında bulunan adaylardan en çok oyu alan kişi yeni Vali seçiliyor. Hakkında görevden alınma oylaması yapılan Vali ikinci sorudaki yeni vali seçimi için aday olamıyor, yine Cumhuriyetçi/Demokrat adaylar bir adaylık önseçimi olmaksızın, karışık olarak yarışıyor. O nedenle, mevcut valinin görevden alınması durumunda, pusulada çok sayıda aday olduğu için mesela yüzde 20 gibi bir oyla bile Vali seçilebiliyor. Yani farklı ve alışılmadık profilli bir aday pekâlâ vali olabilir.
2003 yılında California Valisi Demokrat Davis hakkında düzenlenen görevden alma oylamasında, halkın yüzde 55’i görevden alınma lehinde oy kullanmış ve ardından ikinci sorudaki sonuca göre eyalette oldukça popüler bir siyasetçi, oyuncu olan Cumhuriyetçi Arnold Schwarzenegger Vali seçilmişti. Schwarzenegger gibi medyatik bir figürün Vali seçilmesi, özellikle görevden alma oylaması sonucu seçilecek olan yeni Valinin sürprizlere açık bir isim olmasına yönelik beklentiyi de arttırıyor.
Kendi tedbirlerine uymayan vali Gavin Newsom
Cumhuriyetçi sivil toplum örgütleri ve kamu figürleri, Temsilciler Meclisi Lideri Nancy Pelosi, Kamala Harris gibi isimlerle yakın olan, Donald Trump Jr.’nin kız arkadaşının eski eşi, politik olarak güçlü bağlantılara sahip Vali Newsom’a yönelik olumsuz kampanyalarını uzun bir süredir sürdürmekte ve imza toplamaktaydı. Fakat yeterli imza sayısına ulaşılmasını sağlayan en büyük etken Covid-19 yönetim süreci oldu. Toplu etkinliklerin kısıtlanması, küçük işletmelere çeşitli sınırlandırmalar getirilmesi, fakat film setlerinin yoğun bir şekilde devam etmesi gibi çelişkili uygulamaların yanı sıra Vali Newsom’ın kendi önerdiği tedbirlere uymaması büyük bir infial yarattı. Bir yandan kalabalık ortamlardan uzak durmaları ve maske takmaları konusunda halka uyarılarda bulunan Vali Newsom’ın 6 Kasım 2020 tarihinde maskesiz ve kalabalık bir grup ile kapalı bir restoranda yemek yediği görüntüler FOX TV’de yayımlandı. Bunun üzerine Newsom’a karşı büyük bir tepki ortaya çıktı.
Fotoğrafların yayımlandığı günden sonraki bir ay içerisinde, Vali Newsom aleyhine 500 bin imza toplandı ve Newsom aleyhindeki eleştiriler ciddi bir şekilde arttı. 17 Mart 2021 itibariyle yeterli imza sayısına ulaşıldı ve inceleme sürecinin ardından Eyalet Sekreteri 14 Eylül 2021’de referandumun gerçekleşeceğini açıkladı.
Ya olursa?
Anketler her ne kadar halktaki görevden alma eğiliminin düşük olduğunu gösterse de özellikle Vali Newsom’ın iletişiminin başarılı olmaması, Demokratların Afganistan’da yaşadığı itibar kaybı ve Delta varyantı ile vaka sayılarının yeniden yükselişe geçmesi California Demokratlarını endişelendiriyor. YouGov, Emerson College gibi anketlerde görevden alma ve almama tercihleri arasındaki farkın 3-5 puana düşmesi özellikle Sanders ve Elizabeth Warren gibi isimlerin Newsom lehine destek açıklamasına, Biden ve Harris’in de referanduma günler kala sahaya ineceklerini duyurmalarına neden oldu. California eyaleti Demokratların kalesi ama olağan olmayan özel bir seçimle karşı karşıya olunması, Cumhuriyetçilerin çok daha motive olup sandığa daha çok seçmen taşıyacak olmaları, Newsom’ın henüz yeni göreve gelen bir Vali olması gibi nedenler seçimi tahmin edilemez kılıyor.
Referandumda oy veren seçmenlerin çoğunluğu ilk soruda görevden alınma lehinde oy kullanırsa, ikinci soruda sunulan seçeneklerdeki adaylardan en çok oyu alan kişi yeni Vali seçilecek. Bu adaylar arasında Cumhuriyetçi Parti’den Kardashian ailesinin ünlü isimlerinden biri olan Caitlyn Jenner de var. Seçilirse eyaletin ilk transseksüel valisi unvanını alacak.
Dikkat çeken bir diğer aday ise Cumhuriyetçi iş insanı ve seçim çalışmalarını eyaletin simgesi olan bir ayıyı yanında gezdirerek gerçekleştiren John Cox.
Anketlere göre Vali Newsom görevden alınırsa seçilmesi en olası aday ise kazanırsa eyaletin ilk siyah Valisi unvanını alacak Cumhuriyetçi Larry Elder.
Elder, muhafazakâr bir radyo programcısı. Kürtaj karşıtı, iklim değişikliğine inanmıyor ve eski nişanlısını şarjörü dolu bir silah ile tehdit etmekle suçlanıyor. Eğer referandumun ilk sorusunda Vali Newsom aleyhine bir sonuç çıkarsa, Elder’ın ikinci soruda 46 aday arasından seçimi kazanması oldukça büyük bir olasılık. 46 adaydan sadece 9 isim Demokrat Parti mensubu, çünkü Demokratlar yüksek profilli isimlerin aday olmasını engelleyerek ilk soruda Newsom aleyhine bir sonuç çıkmaması için çaba gösteriyor ve desteklerini ilk soruda “Görevden alınmasın” şeklinde bir sonuç çıkması için konsolide ediyor.
California Valisi’nin görevden alınması referandumunun sonucunun ne olacağı şimdilik meçhul, fakat yüksek bir ihtimal olmasa dahi 14 Eylül 2021 seçimlerini Demokratlar kaybeder ve Vali Newsom görevden alınıp yerine radikal bir Cumhuriyetçi radyo programcısı seçilirse, bunun Biden yönetimi ve Demokrat Parti için ciddi bir yenilgi olacağı çok açık.