"Dikkat et! Karar vermeden önce işin içinde duygularının olup olmadığını gözden geçir!"
"Duygularının esiri olma, kararın bilinçli olsun!"
"Sakın duygularına yenilme, daima mantığınla hareket et!"
Hepimiz, hayatımızın belli dönemlerinde bu türden tavsiye ve telkinlerle karşılaşmışızdır. Nedeni açık: Çünkü, sadece aklı ve mantığı vurgulayan birkaç yüzyıllık modernist-kartezyen bakış açısının en temel kuralından söz ediyoruz.
Ne var ki, çağdaş tıpın en önemli isimlerinden, zihinbilim uzmanı Antonio Damasio’nun, beynin yapısını inceleyerek ulaştığı bir sonuç, insanın karar alma sürecinde duyguları işin içine katmaması gerektiği tezini tümüyle çürüttü. Hatta tam tersine, insanın damıtıp biriktirdiği bütün tecrübelerin bilinçdışı bir görünümü olan duygusal alanın yardımı olmaksızın insan karar bile alamazdı.
Damasio'ya bunu bilimsel bir tez olarak sunma imkânı veren şey, beyin ameliyatını gerçekleştirdiği bir hastası üzerinde yürüttüğü çalışma oldu… Damasio, Elliot adlı hastasının beyninin bir bölümündeki tümörü kazımıştı. Bu bölüm beynin karar alma süreçlerini yöneten bölümünün uzağındaydı. Keza ameliyatın bilgi, hafıza ve konuşma yeteneğini etkileyecek olumsuz bir etkisi de olmamıştı. Nitekim Elliot sağlığına kavuştuktan sonra, duygusal bir yeteneğe ihtiyaç duymayan her türlü problemi rahatlıkla çözüyor, bilgisinde, hafızasında hiçbir sorun görülmüyordu.
Gelgelelim Elliot, sosyal hayatta ve ilişkilerinde büyük bir sorun yaşıyordu. Karar alma yeteneğini kaybetmiş gibi davranıyor, tercih süreci onun için bir ıstırap sürecine dönüşüyordu. Oysa Damasio, hastasının beyninin karar alma süreçleriyle ilgili bölümünün hiçbir şekilde etkilenmediğine emindi.
Mesele daha sonra aydınlandı: Elliot'ın beyninin duyguları yöneten kısmı hasar görmüştü ve Elliot, duygularını işin içine katamadığı için karar alamıyordu.
Daha sonra benzer bulgularla tezini tahkim eden Damasio, Descartes'ın aklı merkeze koyan temel tezine cevap niteliğindeki kitabı Descartes'ın Yanılgısı'nı kaleme aldı.
Duyguları kullanmak: Siyasetin doğal hali
Zihinbilimin insan beynini inceleyerek ulaştığı bu sonuç, önce psikolojide, ardından da aralarında siyasetin de bulunduğu birçok alanda bakış açılarını kökten değiştirdi. İnsanların yalnız kişisel yaşamlarında değil, siyasette tercihte bulunurken de duygularını mutlaka yardıma çağırdıklarının anlaşılması, siyasetin işleyiş mekanizmasını etkiledi: Duyguların üzerinde sörf yapmak ya da duyguları manipüle etmek artık siyasetin doğal hali sayılıyor.
Hangi alanda olursa olsun, kitlesel bir nitelik kazanmış her yeni siyasi çıkışa mutlaka büyük bir heyecan dalgasının ve coşkunun eşlik etmesi bu açıdan epeyce anlamlı sayılmalı. Yalnızca bu bile, gidişatı etkileyecek, statükoyu bozacak yeni girişimlerin bir fikirden çok bir duyguyu harekete geçirerek ortaya çıkabildiğini gösterir.
Öyleyse soralım: Babacan ve Davutoğlu'nun yeni partileri hangi duygular üzerinden kitleselleşebilir?
Her iki partinin de, içinden çıktıkları partinin tepe tepe kullandığı ve siyaset bilimcilerin "en kısa sürede maksimum etkiye sahip" diye niteledikleri duyguyla işlerinin olmayacağını anlıyoruz: Korkuyla… Korkutarak ve onun üzerinden kutuplaştırarak yönetmeyle…
Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) umut vererek kazandığı seçimlerden sonra yıllar boyunca korkutarak da kazandı. 31 Mart (2019) ve özellikle 23 Haziran (2019) seçimleri, bu aletin artık iş görmediği bir noktaya hızla yaklaşıldığını gösterdi. Ne var ki Erdoğan, korku ve onun tandemi milliyetçilikten başka bir yönetme imkânı göremediği için kokutarak ve dolayısıyla kutuplaştırarak yönetmeye devam etmek isteyecektir.
Davutoğlu, milliyetçiliğin "bölge liderliğine oynama" versiyonunu kullanmak isterdi, fakat o alan da sahipli ve kullanılamaz.
Öfkeyi yönetmek
Siyaset ve duygular alanında çalışanlara göre korkudan sonra en etkili duygu, öfke.
Ne var ki öfkenin çok iyi yönetilmesi gerekiyor. Gerçekçi bir umut ve başarı hedefiyle desteklenmediği takdirde, öfkesi bilenmiş kitlelerin bu enerjisi pekâlâ içe doğru negatif bir etki yaratabilir, hatta nihilizme bile varabilir. Türkiye'de, laik-seküler sosyoloji on yıllar boyunca öfkeli fakat umutsuz bir ruh pali içinde kendi kendini yedi, o enerji son seçimlere kadar hiçbir iktidar imkânı üretemedi.
Günümüz Türkiye'sinde öfke, kendiliğinden var olan bir duygu, AK Parti’nin kullandığı biçimiyle korku gibi manipüle edilen bir duygu değil. Fakat herhangi bir siyaset, o öfkenin üzerinde sörf yapmaya karar verirse, doğal olarak öfkenin dozunu da artırmak isteyecektir.
Günümüz Türkiye’sinde öfke, esasen her alandaki adaletsizlikten ve haksızlığa uğramış olmaktan kaynaklanıyor, yoksa sadece yoksulluk iktidar için gerekli kitle enerjisini sağlayamaz.
Kanaatimce, günümüz Türkiye'sinde adaletsizlikten, adam kayırmaktan ve benzeri nedenlerden kaynaklanan öfke duygusunu hesaba katmayan hiçbir partinin başarı şansı olamaz.
Bu duyguyu tahripkâr sonuçlar üretmeden yönetebilen bir partinin sınıfı geçeceği kanaatindeyim.