[15-16 Aralık 2018] Eksiksiz hali nasıl olabilirmiş, Filoksenos veya Aristides’in tablosunun? Ya da biri veya diğerinden türetilen “İskender Mozayiği”nin? Yukarıdaki çalışma İtalyan ressamlarınca 1893’te gerçekleştirilmiş. Hiçbir tarihî değeri yok. Hattâ o yarısı eksik orijinalinin gerilimi kayboluyor yer yer. Bir tür pörsüme seziliyor. Bilhassa İskender hiç olmamış, bana sorarsanız. Mozayikteki o zayıflamış, avurtları çökmüş kızgın ihtiras kaybolup gitmiş. Gene de mantıklı bir “tamamlama” sunuyor.
Peki. Üç. Gerçekte ne kadardı, İssos ve Gaugamela’daki orduların büyüklüğü? Çağdaş tarihçilik, yazılı kayıt ve belgelerden hareketle, Yunan, Makedon ve Roma ordularının gerçek boyurlarını oldukça dakik bir şekilde söylüyor. Çünkü dışarıdan abartılara değil, iç tanıklıklara dayanıyor. Adrian Goldsworthy’nin kitaplarını okusanız yeter. Görülüyor ki çıkartılan yasalar, toplanan asker sayıları ve ordu kayıtları temelinde, Roma hakkında çok ayrıntılı bilgilerimiz mevcut. Tipik bir lejyon, çoğu zaman 5000-5120 asker. Silâhlı kuvvetlerin toplam mevcudu, Birinci Pön Harbi (İÖ 264-241) sırasında 150,000 asker, ama arazideki dört ordunun toplamı 40,000; bu dönemde, iki lejyondan oluşan bir “konsül ordusu”nun mevcudu (süvari kolları dahil) azamî 11,000 kadar. Traianus’un İS 98-117 arasındaki imparatorluk döneminde, Roma silâhlı kuvvetlerinin çekirdeğini meydana getiren 30 lejyonun mevcudu yaklaşık 165,000 asker. Bunlara auxilia denen ikinci sınıf, yardımcı birlikler de eklendiğinde toplam 360 – 385,000’e çıkıyor. Spesifik seferlerden söz edecek olursak, (a) Sueb kabilesinin bir kolu olan Marcomanni’nin kralı Maroboduus’un üzerine İS 6’da gönderilen ve “muazzam” denen ordunun mevcudu (65,000 ağır lejyon piyadesi ve 10-20,000 süvari dahil) maksimum 100,000; (b) Publius Quinctilius Varus’un İS 9’da Teutoburger Ormanı’nda Arminius’un başını çektiği bir Germen kabileleri koalisyonunca pusuya düşürülüp imha edilen sefer ordusunun mevcudu ise (XVII, XVIII ve XIX. lejyonlar artı altı yedek cohort (her biri belki 500 kişi) artı üç süvari kolu dahil) asgari 20,000, azamî 36,000 olarak hesaplanıyor.
Şimdi bu rakamlar nerede; Gaugamela’da Dareios’un kumanda ettiği söylenen “bir milyon” nerede? Üstelik Roma, İtalya ve Akdeniz havzası, Pers diyarlarına kıyasla çok daha büyük bir nüfusa ve çok daha güçlü bir ekonomiye sahip. Buna rağmen (Bizans dönemine kadar) Roma silâhlı kuvvetlerinin bütün mevcudu 400,000’i aşmıyor ve tipik bir sahra ordusu da 3 lejyon ile takviye birliklerinden oluşup 20-30,000 arasında değişebiliyor. Çünkü ancak o büyüklükte bir ordu, gerçekten tek komuta altında koordine ve seferber edilip etkili bir şekilde savaştırılabiliyor. (Bu arada, bambaşka bir kültür dairesine ait olmakla birlikte, tipik bir 13. yüzyıl Moğol ordusunun da her biri 10,000 atlıyı kapsayan 3 tuman’dan oluştuğunu, yani 30,000 süvariye geldiğini hatırlayalım.)
İlginçtir ki bu sayılar Makedonya orduları hakkında bildiklerimizi de üç aşağı beş yukarı tutuyor. 5 Kasım 333’teki İssos muharebesinde, İskender’in emrinde 40,000 asker, iki yıl sonra 1 Ekim 331’deki Gaugamela muharebesinde ise 47,000 asker var. Bunlar sağlam, dakik bilgi; asgarî -azamî tahminlerinden oluşmuyor. Pers ordularına gelince, Antik yazarların rakamlarını külliyen reddediyor, çağdaş tarihçilik. Dareios’un İssos’taki ordusu, (öyle 250 – 600,000 değil) farklı uzmanlarca 61 – 108,000 aralığında gösteriliyor. Gaugamela için de benzer bir durum söz konusu. Plutarkhos, Diodorus, Arrian veya hattâ Curtius Rufus’ların 250.000 – bir milyon aralığından değil, günümüzde olsa olsa 90-120,000’den söz ediliyor. Yani küçülme veya iskonto, şöyle böyle değil, 10’a 1 veya yüzde 90 boyutlarında.
Gelin, azamîlerini alalım bu rakamların. O zaman İssos’ta 40,000 Makedon ile yaklaşık 100,000 Pers; Gaugamela’da ise 47,000 Makedon ile 120,000 Pers karşı karşıya. Aradaki fark bire yirmi değil artık. Olsa olsa bire iki buçuk. Gene de nicel açıdan Dareios önemli bir avantaja sahip. O zaman İskender nasıl bu kadar kesin ve ezici zaferler kazanabildi?
Devamı ve cevabı yarına.