İlk ikinci tur seçim deneyimimiz büyük sürprizlerle başladı.
Kılıçdaroğlu kalbini söküp attı, Erdoğan’ın üstüne ise birkaç beden büyük bir demokratik olgunluk çöktü.
Ama Kılıçdaroğlu’nun milliyetçilik taklidi en az Erdoğan’ın Kürtçe şarkılı klibi kadar inandırıcı.
Çünkü ikisini de son 15 günde tanımadık İkisinin ne yapacağı ve ne yapmayacağı hakkında yeterince kanaatimiz var.
Bu yüzden tecrübeli vatandaşlar bu karakter değişimlerini başka seçmenlerin kandırılması için zorunlu taktiksel hamleler olarak görecek, çoğunluk 10 gün sonra burnuna mandal takarak yine aynı kişiye oy verecek.
Peki bu taktiklere seçmen düşer mi? Yoksa bunlar seçmen mi düşürür?
Erdoğan’ın risk alma marjı daha geniş. Eleştirinin yürek istediği bir Olympos’ta yaşıyor. 40 gazeteciyle yayına çıktığında bile soruları gazeteciler cevaplıyor. Ne yapsa Siyer’den kıssalar, tarihten anekdotlarla meşrulaştırılabiliyor. O yüzden ikinci turda Kürtçe kliple propaganda yapsa da, “mültecileri esas ben gönderirim” dese de kimse ‘okçular tepesi’ni terk etmez.
Kılıçdaroğlu için ise risk daha büyük. Ancak “bahar gelecek” vaadi ve kalp işaretiyle birbirine kaynaşabilmiş birbirine benzemezler koalisyonun adayı. Yorganın bir tarafı çekildikçe mutlaka birileri üşümeye başlıyor. Emir komuta ile yönetilmeyen, Norveç standartlarında çok sesli bir kamuoyunda her sözü sigaya çekilebiliyor, Şahan Gökbakar ile Fazıl Say en azından ona hesap sorabilmenin keyfini çıkarıyor.
Onun için Dimyat’a giderken pirinç de garanti değil, evdeki bulgur da.
Peki o halde tutmayan Türk dizilerine heyecan katmak için senaryoda yapılan türden bu ani karakter değişimlerinin sebebi ne?
Galiba seçim sonucunun yanlış analizi.
Seçimin tartışmaya kapalı sonuçları var: Erdoğan kıl payı ilk turu kaybetti, AK Parti, büyük kaybetti. CHP ve Kılıçdaroğlu oy artırdı ama kazanacak kadar değil. Sinan Oğan anahtar oldu.
Bir de şöyle bir rakamlara bakarak bir haftadır neredeyse doğruluğundan şüphe edilmeyen tespitler var:
“Milliyetçilik yükseldi”. “Mülteci karşıtlığı oy getirdi.” “DEVA, Gelecek, Saadet CHP’ye hiç oy getirmedi.” “YSP oyları TİP’e gitti.” “Deprem bölgesi iktidarı seçti.” “AK Parti oyları MHP ve Yeniden Refah’a kaydı.”
Ve tabii geleneksel “liberaller yanıldı”
Galiba bu analizler CHP genel merkezinde de epey popüler.
Rakamlarla herkesin kendi doğrularını meşrulaştırması mümkün. Ama böylece kendini kandırmak da mümkün.
Peki bu analizler rakamsal olarak doğru mu?
Bu iddialara tek tek bakalım.
Mülteci karşıtlığı kazandırdı ve kazandırır mı?
Türkiye’de bir grup İslamcı, liberal ve solcu dışında kamuoyunun mültecilerden hoşlanmadığı açık.
Burada partilerin seçmenleri arasında sadece renk tonu farklılıkları var.
Peki bu karşıtlık bir oy verme davranışına dönüştü mü?
Tabii ki bunun test edileceği iki rakam var: Sinan Oğan’ın ve Zafer Partisi’nin oyları.
Seçimlerde Sinan Oğan %5,17, Zafer Partisi %2,23 aldı.
Ama bu rakamlar bize çok fazla bir şey söylemiyor.
Mültecilerin en kalabalık olduğu yani mültecilerden en fazla şikayet olması gereken şehirlerdeki Sinan Oğan ve Zafer Partisi oylarına bakalım.
Göç İdaresi’nin Nisan 2023 rakamlarına göre Türkiye’de mültecilerin en yoğun yaşadığı ilk 8 ilde mültecilerin yerli nüfusa oranı, Zafer Partisi ve Sinan Oğan oranları şöyle:
Yani Sinan Oğan bu illerde sadece Kilis ve Maraş’ta Türkiye ortalamasının biraz üstünde oy aldı. Zafer Partisi ise sadece Ümit Özdağ’ın aday olduğu Gaziantep’te Türkiye ortalamasını biraz geçti.
İstanbul’da mültecilerin en yoğun yaşadığı ilk üç ilçede de herhangi bir farklı ilgi görülmüyor.
ZP Oğan
Esenyurt 2,63 2,15
Fatih 2,61 3,81
Bağcılar 3,2 4,84
Yani mülteci sorununu doğrudan yaşamanın oy verme davranışlarında bir etkisi olmamış.
Son olarak Oğan’ın en yüksek oy aldığı ilk 10 ile bakalım.
Iğdır (%11,88), Kayseri (8,83), Karaman (7,87), Karabük (7,86), Isparta (7,45), Bursa, (7,35), Eskişehir (7,30), Kastamonu (7,10), Çankırı (7,09) ve Denizli (7,05).
Sadece 68 mültecinin yaşadığı Iğdır’ın Oğan’ın memleketi olduğunu düşünüp onu saymazsak, bu iller arasında Bursa (Mülteci yoğunluğu %5) ve Kayseri (%8) dışında mültecilerin yoğun yaşadığı bir il bulunmuyor.
Bu illerde Oğan’ın aldığı desteğin örüntüsünü sadece rakamlara çıplak olarak bakınca bile çıkarmak mümkün.
Isparta: Millet İttifakı: 38,59. Emek ve Özgürlük: 1,4. Kılıçdaroğlu: 38,23
Kastamonu: Millet İttifakı: 29,39. Kılıçdaroğlu: 26,64.
Bursa: Millet İttifakı 36,28. Emek Özgürlük İttifakı 5,19. Kılıçdaroğlu: 40,61.
Denizli: Millet İttifakı 45, 96. Emek ve Özgürlük: 3,69. Kılıçdaroğlu: 48,36.
Karaman: Millet İttifakı: 30,15. Emek ve Özgürlük: 1,16. Kılıçdaroğlu: 30,17.
Yani Sinan Oğan, geleneksel olarak milliyetçi olan şehirlerden ve özellikle de Kılıçdaroğlu’nun adaylığını onaylamayan İYİ Partililerden oy almış.
Bu seçimde milliyetçilik yükseldi mi?
5 Milyon yeni oy geldi.
2018 seçimlerinde 4 milyon 970 bin oy alan İYİ Parti bu seçimlerde oyunu 5 milyon 269 bine yükseltti.
İYİ Parti oylarını yaklaşık 300 bin arttırdı. 9,96 olan oy oranı 9,68’e düştü.
2018’de 5 milyon 526 bin oy alan MHP, bu seçimde 5 milyon 476 bine gerileyerek yaklaşık 50 bin oy kaybetti.
11,1 olan oy oranı, 10.07’ye düştü.
Sadece yeni kurulan Zafer Partisi, doğal olarak oyunu artırdı.
1 milyon 200 bin oyla yüzde 2,23 oy aldı.
Bu manzarada nasıl milliyetçiliğin yükseldiği söylenebilir?
MHP anketlerde çıkan rakamdan yüksek çıktığı için mi?
Yoksa Sinan Oğan, ikinci tura kalıp, milliyetçi oylar anahtar haline geldiği için mi?
Eğer Yeşil ve Sol Parti birinci turda aday çıkarsaydı, bugün anahtar parti Yeşil ve Sol olacaktı. Seçimin yükseleni de Kürtler ilan edilecekti.
CHP’ye muhafazakâr ittifak ortaklarından hiç oy gelmedi mi?
Bu seçimde oyları düşen ve artan iki büyük parti var.
AK Parti oyu 42, 56’dan 35,61’e düştü.
CHP’nin oyu 22,64’den 25,33’e çıktı.
MHP ve İYİ Parti oyları sabit kaldı. YSP’nin oyları 3 puan düştü.
Peki AK Parti’nin 7 puanı nereye gitti?
Oyunu artıran partilere bakalım: Yeniden Refah 2,81, Zafer Partisi 2,23, TİP 1,73, BBP 0,98, Memleket 0,91. (2018’de Saadet Partisi’nin 1,35 oyu vardı)
Yani sadece matematiksel olarak topladığınızda bile hala AK Parti’den giden 7 puanın nereye gittiği anlaşılmıyor.
Aslında cevap basit, çok büyük oranlarda olmasa da AK Parti’den CHP’ye de oy gitti.
Bunu sadece illere biraz daha yakından bakınca görmek mümkün.
AK Parti’nin 75 ilde oyu düştü, sadece 6 ilde oyu arttı.
AK Parti’nin oyunu artırdığı iller Bayburt dışında Hüda-Par ile ittifak yaptığı Kürt illeri oldu: Iğdır (15,2), Batman (4,8), Şırnak (3,7), Bayburt (2,3), Diyarbakır (2,2), Hakkari (1.0)
AK Parti; 30 ilde 10 (civarı) ve üstü puanlarda oy kaybetti.
Bu illerin çoğunluğu muhafazakar olarak bilinen kaleleriydi: Çankırı, Karabük, Bingöl, Bolu, Isparta, Elazığ, Sivas, Nevşehir, Karaman, Sinop, Tokat, Aksaray, Kars, Çorum, Konya, Rize, Erzurum, Afyon, Kilis, Sakarya, Kahramanmaraş, Muş, Giresun, Yalova, Bartın, Niğde, Kayseri, Şanlıurfa, Yozgat, Samsun, Gümüşhane.
CHP’nin oyları 64 ilde arttı, sadece 10 ilde düştü. (7 ilde CHP İYİ Parti listesinden girdi)
CHP’nin oylarını 5- ile 11 arasında en çok artırdığı iller ise AK Parti’nin oy kaybettiği kaleleri oldu: Kırıkkale, Burdur, Çorum, Erzincan, Elazığ, Ağrı, Rize, Düzce, Batman, Maraş, Adıyaman, Kastamonu, Van, Şırnak, Diyarbakır, Bartın, Isparta, Kilis, Tunceli, Siirt, Karabük, Antep, Kayseri, Amasya, Malatya, Ankara, Afyon, Şanlıurfa, Konya.
Bu illerden Adıyaman, Bartın, Batman, Çorum, Düzce, Erzincan, Hakkari, Rize ve Van’da İYİ Parti aday göstermedi ve CHP listesinden seçime girdi. Buralardaki yükselişte İYİ Parti’nin oyları da var.
CHP’nin sadece listelerinde DEVA, Gelecek ve Saadet adaylarıyla ve İYİ Partisiz olarak seçimle girdiği ve oyunu artırdığı muhafazakâr illere bakalım.
Kayseri
Kayseri’de CHP oyunu 12,37’den 17,25’e çıkardı. Vekil sayısı 1’den 2’ye çıktı.
Peki nasıl oldu bu?
Kayseri’de AK Parti 10 puan kaybetti. MHP 2,5 puan kaybetti. İYİ Parti 2 puan kaybetti. Yani 3 sağ partinin kaybı 14,5 puan oldu.
YRP 3,49 aldı, Zafer 3,18 aldı, BBP 1,88 aldı. Bu 14,5 puandan 8,5’u bu partilere gittiyse, gerisi nereye gitti?
Tabii ki oyunu 5 puan artıran CHP’ye. 2018’de Kayseri’de Saadet Partisi’nin %1,72 oyu vardı.
CHP’nin ikinci sıra adayı Saadet Partiliydi. Yani açık ki muhafazakar ittifak Kayseri’de CHP’ye puan ve vekil kazandırdı.
Konya
Kalesi Konya’da AK Parti 12 puan kaybetti. MHP 1 puan kaybetti. İYİ Parti sabit kaldı. Yeşil Sol 1 puan düştü. 14 puanlık bir kayıp var.
YRP 5 aldı. Zafer 3 aldı. 8 puan etti. Peki diğer 6 puan nerede?
Tabii ki oyunu 9,67’den 13,68’e çıkan CHP’ye.
CHP, Konya’da 1 vekilini 2’ye çıkardı. Listenin ikinci sırasında Gelecek Partisi adayı vardı.
Kahramanmaraş
Depremin katılımı çok az düşürdüğü Kahramanmaraş’ta da AK Parti 11 puan düştü. MHP sabit kaldı. İYİ Parti 2 puan düştü. Yeşil Sol iki puan düştü. Etti 15 puan.
YRP 5,42 ve Zafer 1,71, BBP 1,56 aldı. Peki geri kalan oylar ne oldu?
Onlar da CHP’ye gitti. Bu ilde de oyunu artıran büyük parti sadece CHP oldu.
9,76’dan 16’ya çıkarak oyunu 7 puan oy artırdı, vekil sayısı da 1’den 2’ye çıktı.
DEVA Partili aday 2. sıradan seçildi.
Bursa
AK Parti 7, MHP 2, İYİ Parti 1, Yeşil Sol 1 puan oy kaybetti. CHP 2, Zafer 3,63, YRP 3,57, Memleket 1,3, BBP 0,7, TİP 0,7 puan oy artırdı. CHP milletvekili sayısı 5’den 6’ye yükseltti. Gelecek Partili aday da Meclis’e girdi.
Gaziantep
AK Parti 7, MHP 3, Yeşil Sol 3, İYİ Parti 2 puan oy kaybetti. CHP oyunu 5 puan, milletvekili sayısını 1 yükseltti. Üçüncü sıradaki DEVA Partili aday da Meclis’e girdi.
Kırıkkale
CHP’nin oyunu %11,5 artırdığı Kırıkkale’de, AK Parti 8, MHP 3, İYİ Parti 3 puan kaybetti. YRP 1,8, Zafer
1,53 aldı. CHP’nin adayı 2018’deki adayla aynı olmasına rağmen AK Parti’den oy aldı.
Elazığ
Elazığ’da AK Parti 14, MHP 2, Yeşil Sol 3, İYİ Parti 5 puan kaybetti. CHP oyunu 10 puan artırdı.
Muhafazakarlardan oy alabilen CHP’nin mevcut milletvekili hem AK Parti’den hem de YSP’den oy aldı.
Rize
2018’de CHP, İYİ Parti ve Saadet’in toplam oyu 20,89’du. 2023’de bu üç parti CHP listesinden adaylarını koydu ve CHP 21.84 ile 50 yıl sonra Rize’den ilk milletvekilini çıkardı.
Hangi muhafazakâr Anadolu şehri ya da Karadeniz kentine bakarsanız benzer rakamlar görünüyor. Bu şehirlerin hepsinde oyunu artıran tek büyük parti CHP oldu.
Bu oy artışında Gelecek, DEVA ve Saadet’in etkisi görülüyor.
Ama bu artış yeterince büyük olmadı. Çünkü altı ok logosu buna engel oldu.
AK Parti’den oylar CHP kadar YRP ve BBP’ye gitti. Gelecek, DEVA ve Saadet, Millet İttifakı içinde seçimlere tek logo altında girseydi, AK Parti’den kaçan ve adres olarak tabela partisi BBP bile bir miktar gitmiş oyların adresi olabilirlerdi.
Peki neden CHP Türkiye genelinde sadece 3 puan yükseldi?
Bu sorunun cevabı için CHP’nin oy kaybettiği illere bakmak yeterli:
Edirne (-6,5), Muğla (-3,8), Hatay (2,5), Kırklareli (-2,5), Artvin (-2,4), Tekirdağ (-2,3), Bilecik (-1,7), İzmir (-0,8), Yalova (-0,3)
CHP, muhafazakar illerde, Karadeniz’de ve Kürt illerinde oy artırırken geleneksel olarak yüksek oy aldığı laik ve ulusalcı şehirlerde oy kaybetti.
CHP Edirne, Artvin’de İYİ Parti’ye, Muğla’da TİP ve İYİ Parti’ye, Kırklaereli’de TİP ve Zafer’e, İzmir’de TİP, İYİ Parti ve Zafer’e, Hatay’da TİP’e oy kaybetti.
Hatay’da TİP, geleneksel olarak CHP’li Arap Alevilerin yaşadığı ilçelerde ikinci parti oldu. Defne’de yüzde 28,22; Samandağ’da 23,46; Arsuz’da 14,62 oy oranlarına ulaştı.
Bu devir daim yüzünden CHP, İstanbul’da oyunu sadece 2 puan artırabildi.
CHP’nin kalesi olan dört ilçedeki TİP oy oranı bile kaybın nereye doğru olduğunu görmek için yeterli:
Kadıköy: 9,60, Adalar: 9,36, Beşiktaş: 8,44, Şişli: 7,66.
Son olarak İstanbul’un dört ilçesine bakalım.
Esenler’de AK Parti 8, Yeşil Sol 2, MHP 3 puan kaybetti. İYİ Parti sabit kaldı. CHP 2, YRP 5, Zafer 3,5, TİP 1,8, Memleket 1,1 puan oy artırdı.
Bağcılar’da AK Parti 7, Yeşil Sol 3, MHP 3 puan oy kaybetti. İYİ Parti sabit kaldı. CHP 2, YRP 4, Zafer 3,2, TİP 2,3, Memleket 1, BBP 1 puan oy artırdı.
Ümraniye’de AK Parti 8, MHP 2, Yeşil Sol 4, İYİ Parti 1,5 puan oy kaybetti. CHP 4, YRP 3,6, TİP 3,7, Zafer 3, BBP 1,5, Memleket 1 puan oy artırdı.
Üsküdar’da AK Parti 7, MHP 2, Yeşil Sol 5 puan oy kaybetti. İYİ Parti sabit kaldı. CHP 3, TİP 4,7, YRP 3, Zafer 2,8, BBP 1, Memleket 1 puan oy artırdı.
Sadece İstanbul ilçe sonuçlarına bakıldığında bile görülebilen bir çeşit devir daim oldu.
CHP, geleneksel oylarından TİP, Memleket ve Zafer partilerine kaybederken, YSP’den Kürt ve Alevi oylarını, Saadet’in oylarını, DEVA, Gelecek aracılığıyla AK Parti’den kopmuş seçmenlerin oylarını, özellikle muhafazakâr Kürt seçmenlerin oylarını aldı.
Zannedildiği gibi tek alışveriş YSP ile TİP arasında olmadı.
TİP’in bu oy oranlarını bu ilçelerde YSP’den almadığı açık:
Konyaltı 8,67, Karşıyaka: 8,61, Bodrum 8,42, Datça 8,07, Çiğli 7,71, Muratpaşa 7,46, Marmaris 7,28.
Peki liberaller yanıldı mı?
Halkımızla ilgili iyiniyetli görüşleri konusunda yanılmış sayılmazlar.
73 ilde hem Erdoğan hem AK Parti oy kaybetti.
Erdoğan, en çok oyu Karadeniz’de ve İç Anadolu’daki kalelerinde kaybetti. Ama CHP’nin ve HDP’nin güçlü olduğu yerlerde sürpriz biçimde oyu ya az düştü ya da oyunu artırdı.
Ama Erdoğan ve AK Parti yeterince kaybetmedi. Erdoğan ve AK Parti’den kopan oylar için klasik CHP’li gibi davranmayan bir aday ve içinde muhafazakarların da olduğu bir ittifak yanlış strateji değildi.
Yani liberaller muhalefetin ittifak dışında bir seçeneği olmadığı konusunda yanılmadılar.
Kılıçdaroğlu, birbirine benzemez partileri ittifakta bir arada tutmayı, hem İYİ Partililerden hem de HDP’lilerden oy almayı başardı.
Bunu yaparken kantarın topuzunu kaçırmış, terörle arasındaki mesafeyi yeterince vurgulamamak gibi taktik hatalar yapmış olabilir.
İttifaktan hoşlanmayan laik ve ulusalcı seçmenlerin bir kısmı da stratejik oy vermek yerine gönüllerindeki partilere ve adaylara gittiler.
Ama rakamlar muhalefetin ve Kılıçdaroğlu’nun esas meselesinin milliyetçi oyların gitmesi olmadığını, AK Parti’den ve Erdoğan’dan kopan seçmenlerin güvenini tam olarak kazanamamak olduğunu gösteriyor.
Günün sonunda ikinci turda ve bundan sonra muhalefetin tek şansı ittifak kurmayı başarmakta.
İttifaka biraz soğuk duran İYİ Parti de kazanamadı, ittifaka meydan okuyan Zafer ve Memleket partilerinin toplamı da yüzde 3 etmedi.
Sorun ittifakların güçlü olması değil, tersine yeni ve zayıf olmasıydı.
İkinci turda ve bundan sonra ittifaktan ve ittifak dilinden vazgeçmek, mahalleye ve mahallenin diline geri dönmek mahalleden alkışlar dışında kimseye bir şey kazandırmayacak.
Yani özetle aslında öyle olmadı.