[15 Şubat 2014] Bugün ve gelecek sefere (belki hafta başında), bitişik nesillerin siyasal sinemasının unutulmazlarından saydığım iki filmden, şimdiki konjonktürde yeniden düşündürdükleriyle söz edeceğim. İlki La Guerre est Finie (1966). Diğeri Michael Collins (1996). Meğer aralarında tam otuz yıl varmış; daha önce fark etmemişim. İlginç olan şu ki, ister Marksist, ister ulusal kurtuluşçu devrimciliğin (şiddetçiliğin, iç savaşçılığın) çok ciddî bazı sorunlarına dikkat çekmelerine karşın, ikisi de ülkemizde doğru dürüst tartışılmadı. Hattâ galiba hemen hiç tartışılmadı. Birincisindeki, eski İspanya Komünist Partisi’ne, daha genel olarak “Uluslararası Komünist Hareket”e yönelik (ve 1970’lerin Avrokomünizm arayışını hazırlayan) eleştiriler, tam da, dünya çapında iyice çağdışı kalmakta olan bir Komintern Marksizminin Türkiye’deki gecikmeli, zamanını şaşırmış yükselişine denk geldi. İkincisinde ise, Sovyetler Birliği çökmüş, klasik örgütler ve dolayısıyla olası tartışma forumları kalmamış; öte yandan, önce PKK’nın yükselişi o dağınık sol kesimlerin büyük kısmında ersatz bir silâhlı mücadele hayranlığıyla karşılanmış, ardından derin devlet, Çiller-Güreş ikilisinin kirli savaşıyla karşı-taarruza geçmiş, böylece kimsenin barıştan (ve barışın sorunlarından) söz etmediği, hattâ bunu düşünemediği ve daha uzun süre de düşünemeyeceği bir dehşet tırmanışı doğmuştu.Özetle, bu iki başyapıt çıktıkları yıllarda anakronik kaldı. Daha doğrusu, getirdikleri olağanüstü sezgi ve içgörüler karşısında, Türkiye realitesi anakronik; Türklerin (solcuları dahil) yakın zamanda değindiğim o “kayış gibi sert” (Hırçınlıklarımıza dair, 28 Ocak), küt ve sığ ruh halleri de duyarsız ve umursamaz kaldı.
La Guerre est Finie’ye, olası anlamlarından sadece birini öne çıkararak, bundan iki küsur yıl önce Taraf’taki “Okuma Notları”mda da değinmiştim. 11 Aralık 2011’de yazıp yollamışım; 17 Aralık’ta yayınlanmış. İlk üç paragrafını aynen aktarıyorum.
“The War is Over. Savaş Bitti.
“Böyle bir film vardı, Alain Resnais’nin 1966’da çevirdiği. Başrolde Yves Montand oynuyordu. Senaryosunu, kendisi de eski bir komünist olan Jorge Semprun yazmıştı. Biraz otobiyografik izler taşıyordu. Semprun Franco rejimi altında, 1953-1962 arasında kelle koltukta bir illegal örgüt yaşantısı sürdürmüş; İspanya Komünist Partisi’nin hayal âleminde yaşamasını eleştirdiği için “oportünizm”le suçlanarak 1964’te partiden atılmıştı. İki yıl sonraki filminin odağında, 1939’da Fransa’ya sığınmış, otuz yıldır sürgünde yaşayan… ve bir türlü İç Savaşın bittiğine; iyi ya da kötü, yeni bir İspanya’nın doğduğuna; genç nesillerin onları hiç tanımadığına, La Pasionaria’yı ve Los quatros generales’i bilmediğine, İspanya Cumhuriyeti’nin “tarihsel haklılığı”ndan haberi olmadığına inanmayan bir KP karargâhı vardı.
“Filmde Yves Montand sahte kimliklerle Fransa’dan İspanya’ya girip çıkıyor, parti merkezine rapor veriyordu. Yeni gerçekleri anlatmaya çalışması, güreş ensesi yapmış bir Picasso’yu andıran lider aparatçik tarafından l’opportunisme pure et simple (saf, yüzde yüz oportünizm) sözcükleriyle karşılanmaktaydı.”
2011 sonlarında bunları, çok sürmeyen bir sosyalizm tartışması bağlamında hatırlamış ve hatırlatmışım. O bağlamda, filmin başlığını 1848-1990 arasının sosyalizm-kapitalizm savaşına uygulamışım. Devamında, “bu sefer çok daha büyük bir savaşın bitmiş olduğunu” söylemişim. Lâfım, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından yirmi küsur yıl sonra hâlâ hiçbir şey olmamış gibi davranıp konuşan, sosyalizmin çökmediğine inananlara(ymış). Tarihsel olarak yaşanan ve insanlığın tanıdığı sosyalizmin, artık kapitalizmin bilinen haksızlıklarından geçerlilik ve meşruiyet çıkarsayamayacağını, çünkü gelinen noktada başka bir büyük tecrübeyle sınanması gerektiğini ve nitekim sınandığını, kapitalizmin alternatifiyim ve çok daha iyisini yaparım derken çok daha kötüsünü yapmış olduğunu, dolayısıyla kendi başarısızlıkları, hattâ felâketi tarafından geçersiz ve gayrimeşru kılındığını, nostaljik bir “özlem ve niyet sosyalistliği”ne, umutsuzca da olsa bir kere daha anlatmaya çalışmışım.
2014 başında ise, 1936-39 İspanya İç Savaşı’na 1966’dan bakarken bütün “haklı savaş”1ara ve bunları yürüten örgütlere ilişkin çok temel bir noktaya parmak basan La Guerre est Finie’nin aslî sorunsalına, bu sefer doğrudan Kürt savaşı bağlamında dönmek gereğini duyuyorum. Elbette yüzde yüz bir paralellik yok (ve olamaz). PKK yenilmiş değil, hele İspanyol Cumhuriyetçilerininki gibi ezici bir yenilgiden çok uzak. Dolayısıyla, beğenelim beğenmeyelim, 60’lardaki İspanya Komünist Partisi’ne kıyasla özellikle Kürt bölgelerinde çok daha güçlü. Değerlendirme hatâları yapıyorlardır ama, herhalde gerçeklerden de Resnais’nin filmindeki kadar kopuk değiller. Nitekim, galiba silâhlı mücadeleye dönüş olamayacağını biliyorlar fakat (Öcalan’ın son açıklamalarına da yansıdığı gibi) AKP’nin hiçbir olumlu adım atmaksızın oyalama ve sürüncemede bırakma (diye gördükleri) taktiklerini eleştirmekten, kabul edilemez saymaktan da geri durmuyorlar.Ya da tersten söyleyelim: Bir yandan (Öcalan’ın son açıklamalarına da yansıdığı gibi), AKP’nin hiçbir olumlu adım atmaksızın oyalama ve sürüncemede bırakma (diye gördükleri) taktiklerini eleştirir ve kabul edilemez sayarken, diğer yandan, ne olursa olsun silâhlı mücadeleye dönülemeyeceğini de galiba biliyorlar. Garabet şurada ki, bu sefer “savaşın bitmediği” ve “bitmemesi gerektiği”ni haykıranlar, pek o savaşın öz örgütlerinin içinde değil, dışında ve adamakıllı dışında. Bırakalım PKK ve BDP’yi, Kürt bile değiller. Bir kısmı oldukça yaşlanmış eski Türk solcu ve köşe yazarları. Tutun ki, Japon militaristi olmayan, hattâ Japon dahi olmayan bazıları (diyelim, liberal olması beklenecek Amerikalı gazeteciler), hepsi birer Yukio Mishima kesilmişçesine, 1960’lar ve 70’lerde nihayet yağmur ormanlarında saklanmaya son veren Japon askerlerine, samurai töresi ve bushido kültürünü hatırlatarak “sakın ha, asla teslim olmayın, cangıla geri dönün ve savaşmayı sürdürün” diye bağırıyor.Ya da, İKP’li olmayan, hattâ komünist olmayan, hattâ İspanyol dahi olmayan başka bazıları, tıpkı filmdeki o saçları dökülmüş, ensesi kalın İKP merkez komitesi üyesi gibi, çağ ve koşullar değişti demenin “saf oportünizm”i üzerine olabilecek en tumturaklı cümleleri kuruyor.