Reşat Çalışlar

21 Eylül’deki Merkez Bankası toplantısında, politika faizi %30’a yükseldi. 2023 başında, Mehmet Şimşek gelmeden önce, politika faizi %8.50 seviyesindeydi. Düşük faiz politikası, sonunda, gerçekler karşısında, yenilgiye uğradı. Şu an, ortalama %40 civarında mevduat faizinden söz ediliyor. Faizlerdeki artış belli ki bir süre daha devam edecek. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın faiz oranı FED’in 5, Avrupa Merkez Bankası’nın 6, İsviçre Merkez Bankası’nın 20 katı. Peki, faiz borsayı yenebilir mi?

Bu hafta, Viyana, bir Türk taksici hikayesiyle çalkalanıyor. Lüks saat çalmaya düşkün, 2022 yılından bu yana müşterilerinin kol saatlerini çalan 33 yaşındaki Türk taksici… Taksicinin, toplam 600.000 Euro değerinde 39 adet lüks saat çaldığı öne sürülüyor. Bu da saat başına yaklaşık 15.000 Euro civarında bir rakam anlamına geliyor. Geçen hafta Pazartesi gecesi suçüstü yakalanan taksici, bu hafta da Avusturya medyasının gündem maddeleri arasında.

26 Temmuz’da ordunun darbe yaptığı ve cumhurbaşkanını devirdiği Nijer’de, orduya destek veren müzisyenler “vatansever müzik dalgası” başlattı. France 24'ün haberine göre, bu müzik akımının en...

Sasa Polyester, artık Türkiye’nin piyasa değeri en yüksek şirketi değil. Sasa artık dördüncü sırada. “Sasası olanın tasası olmaz” denilen dönemler, tarih oldu. Sasa, 6 aylık bilançosunda açıkladığı zararla birlikte ivmesini yitirdi ve endeksten negatif ayrıştı.

Türkiye’de Bodrum fiyatları üzerinden konuşulan fahiş tatil yeri fiyatları İtalya’nın da gündeminde. Ünlü Bari-Brindisi sahil şeridindeki plajlarda iki şezlong bir şemsiye en ucuz 60 Euro. Puccia adı verilen sandviçler 26 Euro. Otopark en ucuz 8 Euro. Corriere Della Sera’nın “firavun fiyatları” dediği fiyatlar yüzünden İtalyanlar tatil için Arnavutluk ve Yunanistan’a gidiyor

Hızlı trenler ve havaalanları sayesinde, kentler yaklaşıyor. Artık Sivas-Ankara arası hızlı trenle 2,5 saat. Aktarmayla İstanbul’a devam etmek de kolay. Üstelik hızlı trenler çok dakik. İç Anadolu’nun bozkırların ortasındaki “adacık”larının birbirine yaklaşması uzun vadede muhafazakarlığı yumuşatıyor. Sivas, bilmeyeni şaşırtan/ezberini bozan bir şehir değil. Ama düşünülen derecede muhafazakâr bir yer de değil. Şehrin gençleri, belki şehrin yaşlılarına kıyasla kısmen çekingen ve tedirgin bir görüntü verseler de Sivas’ta modern bir yaşam da yaşanıyor. Ama Sivas’ın karakteristiğinin bıyıklı yaşlı erkek olduğu noktasında ısrarcıyım.

İktidardaki Sosyalist Parti ( PSOE), seçimlerde merkez sağ Halk Partisi’nin (PP) gerisinde kaldı. Ama PP ve aşırı sağ Vox’un sandalye sayısı hükümet kurmak için gereken 175’den 6 eksik. İki partinin bu eksiği tamamlaması kolay değil. Çünkü oyun kurucu pozisyonunda küçük Katalan ve Bask milliyetçisi partiler var. O partiler de parlamentoda 153 sandalyede kalan PSOE ve sol ittifak SUMAR’ın koalisyonuna desteğe daha yakın. Sanchez için Katalan ve Bask partililerle pazarlık “bölücülük” suçlamalarını da beraberinde getirecek. Bu suçlamalara karşı bir ihtimal de büyük koalisyon yani PSOE-PP koalisyonu. Kral’ın ilk yetkiyi vermesi beklenen Başbakan Sanchez şimdilik buna karşı.

Romanya’da Mayıs ayında başlayan ve iki aydır süren öğretmenler grevi sendika ile hükümet arasındaki anlaşmayla bitti. Öğretmenler minumum yüzde 25 maaş zammı aldılar. Böylece bir yıla kadar deneyime sahip bir öğretmen 3.157 lei yani 637 Euro net maaş alacak. 18.850 TL maaş alması anlamına geliyor. 25 yıldan fazla deneyime sahip bir öğretmen ise net 4.968 lei maaş alacak. Yani 29.650 TL. Romanya’daki net asgari ücret 1863 lei yani 11.120 TL.

Irkçılığa inat, Avrupa göçmenlerin yükselişine tanık oluyor. İngiltere, Hint kökenli Başbakan Rishi Sunak’ı, Hollanda bir Kürt kadının Başbakan olması ihtimalini konuşurken, Danimarkalı bir şarkıcı Kopenhag’da 78 bin kişiye “Serçe parmaklarınızı birbirinize kenetleyin ve dans edin” dedi ve Kürtçe halay çektirdi. Babası Konyalı bir Kürt, annesi Danimarkalı 33 yaşındaki Tobias Rahim, Danimarka müzik piyasasında bir fenomen, şarkıları liste başından inmiyor. Kendini gezgin bir serseri olarak tanıtıyor: “Benim neslim biraz Kibritçi Kız masalındaki küçük kız gibi. Dünya makyajını kaybetti ve çirkinleşti.”

Türkiye’den Sinem, İtalya’dan Eleonora ve İspanya’dan Estefania… Neredeyse aynı yaşlarda üç genç kız. Dans, yemek, macera, bilim gibi özel bir temaları yok. Kendi güncel hayatlarını aktarıyorlar. Aralarında sınıfsal farklar olsa da benzer hayatlar yaşıyorlar. Peki neden yüzbinlerce insan her gün onları izliyor?

Sude Belkıs’ı insanlar daha çok “Belkıs TV” olarak tanıyor… Herhalde birçoğumuz kendimize ait bir tv kanalımızın olmasını istemişizdir… Gerçi, Sude’nin sahip olduğu “Belkıs TV”, teknik olarak bir TV kanalı değil. Bir sosyal medya kanalı. Ama izdivaçtan seçim sandığına kadar kafanızdaki tüm soru(n)lara yanıt üretmek için uğraşan, formatlar ve öneriler üreten bir platform… “Açılın, Ben Sandık Müteahhitiyim” diye başlayan) videosunu muhakkak görmüşsünüzdür. Bence ona ülkenin siyasi geleceği olmasa bile eğlence kültürü emanet edilmeli. O adeta paralel evrendeki daha modern, daha batılı bir Türkiye’nin televizyon yöneticisi.

İtalyan siyaseti, futbolu ve magazininin efsane isimlerinden ünlü sağcı politikacı Silvio Berlusconi, 12 Haziran 2023’te hayatını kaybetti. “Linkiesta” diye bir İtalyan dergisinin web sitesinde, birkaç gün önce, Cataldo Intrieri adlı bir yorumcunun, Berlusconi’nin ölümünden sonra yazdığı bir yazıya denk geldim. Koyu bir AC Milan taraftarı olan Intrieri’nin yazısının alt başlığı, “Sol Milanizm ve Berlusconi… Yırtıcı bir kişisel çelişkinin öyküsü… Solcu bir AC Milan taraftarı olarak yaşadığım tuhaf otuz yıl…” şeklinde.

Uruguay siyasetini son dönemde karıştıran isim 30 yaşındaki trans kadın Romina Celeste. Trans. Uruguay miliiyetçisi ve azılı bir solcu düşmanı. TikTok kullanarak devlet başkanı ile polemiğe giriyor, bir senatörü çocukken kendisini taciz etmekle suçluyor, Uruguay’a gelen Brezilya’nın solcu lideri Lula’yı protesto için olay çıkarıyor. Ve her seferinde kendisinden bahsettirmeyi başarıyor.

600.000 aboneye ve 152 milyondan fazla izlenmeye sahip 20’li yaşlardaki beş İtalyan Youtube fenomeni “Elli saat kesintisiz arabada kalma” konseptli “challenge” (Meydan okuma) için bir Lamborghini Urus SUV’un kiraladılar. Ardından sırayla arabayı kullandılar: 50 saat direksiyon başında kaldılar. Roma yakınlarında Smart marka bir araca hızla çarptılar. 29 yaşındaki annesiyle yolculuk eden beş yaşındaki Manuel hayatını kaybetti, anne ve üç yaşındaki Casal ise ağır yaralı.

CHP’deki kurultay tartışmalarına çok benzemese de Avusturya sosyal demokrat partisi SPÖ de 2 Haziran’da genel başkan seçmek üzere kurultay yaptı. SPÖ başkanlığını Doskozil kazandı. Üzüldüm. “Schlager müzisyenine benzeyen değil, klasik siyasetçi tipli adam kazandı” dedim. Sonra Avusturyalıların sosyal medyada bir sürü caps ve meme ürettiğini yani gündemin ve eğlencenin dibine vurduklarını gördüm. İki gün sonra öğrendim ki oylar tekrar hesaplanmış ve Babler kazanmış. Oyların Excel dosyasına yanlış girilmesinden kaynaklı yanlış, düzeltilmiş. Popüler bir Alman yorumcunun şöyle bir yorumuna denk geldim Twitter’da: “Her 2-3 ayda bir Avusturya'da bir şey oluyor ve her seferinde bu şimdiye kadar herhangi bir yerde meydana gelmiş en saçma saçmalık oluyor.”

“Avrupa’da yükselen sağ”… Bu söylem üstünden yıllardır klişeleşmiş analizler yapılır. Ancak Portekiz’de şu an gerçekten kendine özgü bir sağ yükseliş örneği görüyoruz: Chega… Zaman zaman ünlü diktatör Salazar’ın mirasçısı olarak tanımlanan Chega… Bu partinin yükseliş nedenlerinden biri de, yıllardır sürmekte olan Tutti Frutti yolsuzluk operasyonu.

Türkiye’nin Cumhurbaşkanlığı ikinci tur seçimleri için sandık başına gittiği 28 Mayıs günü İspanya da kritik yerel seçimler için sandık başında. Kritik çünkü bu seçim Aralık ayındaki genel seçimler öncesi Başbakan Pedro Sanchez için bir referandum haline geldi. Benzerlikler bununla sınırlı değil. İspanya seçim kampanyasında; yüksek enflasyonu ve ETA’nın yeni partisi Bildu ile Sanchez’in seçim işbirliğini konuşuyor. Ama İspanya’nın Türkiye’den farklı bir gündemi daha var: İktidar ortağı sosyalist parti Podemos’un sütyen takmayan lideri…

Arjantin, Türkiye ile son haftalarda sıklıkla karşılaştırılıyor. Yaşadığımız ikili döviz kurunun (veya teknik tabiri kullanırsak, çoklu kurun) kat kat daha ileri düzeyini Arjantin yaşıyor. Arjantin’de piyasadaki döviz kuru resmi kurun tam olarak 2 katı. Bizde ise piyasa kuru, resmi kurun sadece %5 yukarısında. Yani (henüz) Arjantin olmadık. Arjantin’le önemli bir ortak noktamız daha var: Bu yıl cumhurbaşkanı seçecek olmamız.

Giorgia Meloni’nin Ekim ayında başbakan olmasından birkaç ay sonra, Elly Schlein, merkez solun en büyük partisi PD’nin genel sekreterliğine seçildi. Meloni’nin başbakanlığı, İtalyan siyasetinin klasik kalıplarını kıran bir durum olarak görülse de Elly Schlein’dan sonra Meloni’nin de klasik kaldığı söylenebilir. (..) Giorgia Meloni ve Elly Schlein… İtalya’nın ve Avrupa’nın iki zıt kutbunu, iki zıt insan tipini, iki zıt yaşam tarzını temsil eden iki kadın…

Holigan milliyetçilik, ekonomik krizin etkisiyle orta sınıf konumunu giderek yitiren ve yoksullaşan bir sosyolojiye ve çaresizlikten lumpenleşen bir gençlik eğilimine işaret ediyor. Ciddiye alınması gereken bir sosyolojik olgu … Evet, internette bir hayalet dolaşıyor: Seküler milliyetçilik hayaleti…

Cristina Pedroche’nin, son yılbaşı gecesinde göğüslerini kısmen örten ve güvercini andıran dekolte giysiyle İspanya halkının karşısına çıkmasının özel bir nedeni vardı. Bu “güvercin-bikini” görünümlü giysiyle, barıştan ve mültecilerden yana tavır aldığını açıkladı: "Umarım bu yıl savaşlar ve çatışmalar ortadan kalkar. Hiç kimse kaçmak zorunda kalmaz ve hepimiz özgürce karar verebiliriz.”

Kendimizi “enflasyon ve dolardan çok daha hızlı giden borsa” gerçeğinin içinde bulduk. Küresel resesyon yaşanan, dünyadaki çoğu borsanın kötü gittiği, Türkiye’nin döviz rezervlerinin negatife geçtiği, halkın alım gücünün düştüğü, ülkenin batışından söz edilen bir ortamda, borsanın tarihsel bir sıçrama yaşaması, bir paradoks olarak görülebilir. İstanbul Borsası tam da “en beklenmeyecek noktada” tarihsel sıçramasını yaptı ve tarihsel bir eşiği geçti. Bu paradoksun ekonomi bilimine göre teorik açıklamasını belki geleceğin ekonomistleri yapacaktır.

Hıncal’ın en parlak, en iyicil, en tatlı dönemi 1990’lardı… Özellikle 90’ların başı… O yıllarda Türkiye’ye özgür düşünceyi getiren adamın Hıncal Uluç olduğunu, Okan’ların, Cem’lerin onun paltosundan çıktığını savunan bile var. Bunu abartılı bulsam da Hıncal Uluç gerçekten de o yılların yenilikçilerindendi. Hayatla dalga geçen, rahat, öfkesiz bir hali vardı o dönemde. Elitist keyifçiliğin lideriydi.

Beş yıl önce, şimdi Avusturya Başbakanı Karl Nehammer’in eşi olan Katharina Nehammer’in ani bir hareketiyle kano sallanınca, kanodaki eşyalarla birlikte cep telefonları da Tuna Nehri’ne düştü. Bu kano kazasını bir anlamda Avusturya siyasetinin Susurluk kazası olarak düşünebiliriz. Çünkü daha sonra nehirden çıkartılan o telefonlardan kamuoyuna sızan yazışmalar, halen Avusturya’da polemiklere yol açmaya devam ediyor.

İtalyan siyaseti daha çok erkek egemen ve maço karakteriyle dikkat çeken bir siyasetti. Bu kez farklı bir tablo ile karşı karşıyayız. Değişik kültür ve çevrelerden kadınlar, İtalyan siyasetinde belirleyici hale gelmiş durumda. Bu kadınların sağcı bir siyasi hareket içinde yükselmiş olmaları da duruma ayrı bir boyut katıyor.

Ekonomi Youtuber’larının bir-iki yıldır konuştuklarının özeti yaklaşık şu: “Dolar, Euro ve Altın patlayacak. Yarın patlayacak. Ertesi gün patlayacak. O da olmadı haftaya patlayacak. Türkiye batacak…” Doların 2023’te, belki 2023’ün ilk yarısında örneğin 25 TL’yi görmesi imkansız değil. Yani bu Youtuber’lar kur konusunda gecikerek de olsa bir şekilde haklı çıkabilirler. Mümkün. Benim rahatsız olduğumsa, aşırı basit bir mantıkla değerlendirme yapılıyor olması.

Gelir piramidinden en zengin dilime giden (örneğin) 1 trilyon TL ile en yoksul dilime giden 1 trilyon TL’nin piyasaya etkisi arasında şöyle bir fark var: En üst dilime giden 1 trilyon TL, piyasada ve sokakta daha küçük ve daha yavaş bir TL akışı yaratırken, en alt dilime giden 1 trilyon TL çok daha büyük ve hızlı bir TL akışı, dolayısıyla enflasyonist etki yaratabilir. Piyasada ne kadar az TL dönüyorsa, TL o oranda “değerini koruma” şansı bulabiliyor.

Afyon’da genç bir kadın valinin olduğu, bir “Uluslararası Kadın Kültür Evi”nin bulunduğu da çok düşünülen, çok akla gelen bir konu değil. Afyon’un en ünlü yeri belki kalesi olabilir. O bile herkesin gözünde hemen canlanmaz. Afyon, uluslararası çapta konser ve festivallere de evsahipliği yapıyor. Bu festivallerden biri de Motorfest.

Bundan tam olarak 5 yıl önce çektiğim bir fotoğrafı önüme koydum. Yer, Eminönü’nde bir otobüs durağı. (...) Durakta şöyle bir reklam var: “Mc Donalds’a Gel Keyfin Yerine Gelsin Big Mac Menu 11.95 TL”… Reklamdaki adamın sırıtışı, Big Mac Menü’nün o günden bu güne 58.99 TL’ye yükseldiğini (yani neredeyse 5 kat arttığını) hesaba kattığımızda, epey alaycı görünüyor değil mi? Öte yandan Big Mac Menü dolar bazında ucuzlamış, bu belki bir teselli olabilir.

İyi günlerde sirtaki, kalamar tava, tembel ama sıcakkanlı insanlar… Kötü günlerde dış politika krizleri, sınırdaki Amerikan askeri üsleri, mülteciler, Türk-Yunan savaşı senaryoları, “Avrupa’nın şımarık çocuğu” klişesi... Belki şaşıracaksınız ama Yunanistan’da başka şeyler de var: Mesela tıpkı bizim gibi tv dizileri, komedi dizileri üretiyorlar… Belki şaşıracaksınız ama Yunanistan’da da bir borsa var!