Biden’in Demokrasi Zirvesi’nde kimler konuşacak?

Biden’in Demokrasi Zirvesi bugün başlıyor. İki gün sürecek zirveye kimin davet edilip edilmediği büyük tartışma yarattı. Rusya ve Çin başta olmak üzere davet edilmeyen ülkeler, bunun “sözde” bir demokrasi zirvesi olduğunu ve ABD’nin dünyadaki demokratik olup olmayan ülkeleri tayin etme gücünü haiz olmadığını belirtti. Biden yönetiminin, demokrasi konusunda insan hakları örgütlerinin sert eleştirilerine maruz kalan Polonya, Hindistan, Filipinler, Irak, Pakistan gibi ülkeleri Rusya, Çin ve İran ile mücadele sürecine zarar gelmemesi kaygısıyla zirveye çağırması, buna karşılık NATO üyesi Macaristan ve Türkiye’yi çağırmaması dikkat çekti. Sırbistan ve Kosova gibi ülkeler ise basına sızdırılan taslak listede yer almamalarına karşın lobi faaliyetleriyle final listesine girmeyi başardı ve zirveye davet edildi.

Zirve online olarak gerçekleşecek, seneye fiziki olarak ikinci bir oturumun düzenlenmesi planlanıyor. Zirvedeki etkinlikler ve oturumlar YouTube ve ABD Dışişleri Bakanlığı’nın internet sitesi üzerinden canlı olarak yayımlanacak. Davet edilen ülkelerin liderleri önceden kaydedilmiş konuşmalarını Biden yönetimine iletti. Liderlerin demokrasi ve insan hakları konusunda yaptıkları konuşmalar zirve boyunca çeşitli konu başlıklarına ayrılmış oturumlarda gösterilecek. Zirve İngilizce, Fransızca, İspanyolca, Çince, Arapça, Rusça, Portekizce olarak yayımlanacak; böylece dünya nüfusunun büyük bir çoğunluğuna ulaşılmaya çalışılacak.

İnternet özgürlüğü, şirketler ve demokrasi, özgür seçimler, siyasi tutsaklar, yerel yönetimler gibi konu başlıkları içeren panellerde hem davetli ülkelerin yönetiminde yer alan siyasetçiler hem de insan hakları savunucuları, gazeteciler, akademisyenler, hukukçular, belediye başkanları, sivil toplum örgütü temsilcileri fikirlerini iletebilecek.

Ülke liderleri dışındaki davet listesini üç temel kategoriye ayırmak mümkün:

1. Zirveye -ABD nezdinde- demokratik olmadıkları gerekçesiyle davet edilmeyen ülkelerdeki demokrasi savunucuları ve toplumsal muhalefet önderleri.
2. Zirveye stratejik çıkarları zedelememek için davet edilen ama demokrasi konusunda uluslararası örgütler tarafından eleştirilen ülkelerdeki demokrasi ve insan hakkı savunucuları.
3. Uluslararası kurumlarda görev yapan diplomatlar ve liberal demokratik ülkelerde faaliyet gösteren sivil toplum temsilcileri.

Çin, Rusya, Belarus ve Venezuela Demokrasi Zirvesi’ne davetli değil, fakat bu ülkelerden önemli sayıda gazeteci, muhalif siyasetçi, aktivist zirvede konuşmacı olarak yer alacak. 23 yaşında Hong Kong’un en genç yasama üyesi seçildikten sonra yasama üyeliği iptal edilen, hakkında tutuklama kararı olduğu için İngiltere’ye iltica eden siyasetçi Nathan Law bunlardan biri… Sincan’da doğan, Harvard’da hukuk eğitimi alan ve abisi Çin’in toplama kamplarında tutsak edilen Uygur aktivist Rayhan Asat da siyasi rehineler ve demokrasi hakkındaki tecrübelerini anlatacak, Çin’e yönelik eleştirilerini dünya kamuoyu önünde dile getirecek.

Belarus’ta seçimleri şaibeli bir şekilde kaybettiğini belirten, hapisteki muhalif gazeteci, siyasetçi eşini geride bırakıp ülkesini terk etmek zorunda kalan muhalif lider ve eski başkan adayı Sviatlana Tsikhanouskaya ile Maduro rejimini tanımayarak kendisini başkan ilan eden Venezuelalı muhalif lider Juan Guadio da zirvede dünyaya seslenme imkânı bulacak.

Belarus’tan davet edilen bir diğer isim de başkan adayı Sviatlana Tsikhanouskaya’nın kampanyasında yer alan kadınlardan biri olan, Belarus tarafından tutuklanıp Ukrayna’ya sınırdışı edilmek için götürülürken ülkesini terk etmek istemediği için pasaportunu yırtan ve bu nedenle sınırdışı edilemeyen, ardından hukuk dışı bir yargılama ile 11 yıl hapse mahkûm edilen Maria Kalesnikava’nın kardeşi, insan hakkı savunucusu Tatsiana Khomich.

2021 Nobel Barış ödülünü alan muhalif ve özgürlükçü Novaya Gazeta gazetesinin editörü Dmitri Muratov da Rusya’daki demokrasi savunucuların argümanlarını aktaracak. Zirveye çağrılmayan Mısır’ın ülkeden çıkmasını yasakladığı insan hakları aktivisti Mohamed Zaree de zirveye çevrimiçi katılacak ve yaşadıklarını dünya kamuoyu ile paylaşacak.

Müslümanlara yönelik soykırım ve çok sayıda sivilin katledildiği bir askeri darbe ile gündeme gelen, ABD’nin ekonomik yaptırımlarına maruz kalan Myanmar da zirveye davetli değil, ama Myanmarlı gazeteci Swe Win ve insan hakları savunucusu May Sabai Phyu insan hakkı konulu panellerde konuşmacı olarak yer alacak.

Filipinler zirveye davet edilen ülkelerden biri. Biden yönetimi Çin ile etkin bir mücadele yürütmek için Pasifik’te stratejik bir konuma sahip Filipinler ile ilişkileri iyi tutmak istiyor. Bu nedenle Filipinler Devlet Başkanı Dutarte’nin hukuk dışı uygulamalarını, demokratik kurumlara verdiği zararı ve uluslararası örgütlerin çağrılarını göz ardı ederek Dutarte’yi zirveye davet etti ve kendisine bir platform sundu. Biden yönetimi, insan hakları örgütlerinin eleştirilerini bir nebze olsun karşılamak amacıyla Filipinler’de muhalefet ve demokrasi savunucuları tarafından saygı duyulan 2021 Nobel Barış Ödülü sahibi gazeteci Maria Ressa ve araştırmacı gazeteci Sheila Coronel’i de zirveye davet etti. Filipin lideri Dutarte’yi çok sert bir şekilde eleştirmesiyle gündeme gelen iki ünlü Filipinli gazetecinin Dutarte’yle birlikte zirveye katılmaları oldukça ilginç bir görüntü yaratacak.

Zirve’de Pakistanlı ünlü hukukçu Hina Jilani, Afrika’nın ilk seçilmiş kadın ülke lideri eski Liberya Devlet Başkanı Ellen Johnson Sirleaf gibi etkin isimler, Uluslararası Af Örgütü gibi uluslararası sivil toplum örgütlerinin temsilcileri, BM diplomatları da konuşmacı olarak yer alıyor. Etkinlikler kapsamında ayrıca ABD BM Daimi Temsilcisi Linda Thomas-Greenfield moderatörlüğünde dünya çapında çok sayıda demokrasi aktivisti genç bir söyleşi etkinliği düzenleyecek, gençler kendi ülkelerinde yaşadıkları sorunları çözüm önerileriyle birlikte aktaracak.

Biden’in Demokrasi Zirvesi daha başlamadan davet listesiyle dikkatleri üzerine çekmişti. O nedenle, çağrılan konuşmacıların zirvede verecekleri mesajlar da en az davet listesi kadar konuşulacak gibi görünüyor. ABD medyası ise, Biden’in Çin ve Rusya’ya karşı geniş bir “Demokrasi İttifakı” oluşturmak amacıyla düzenlediği Demokrasi Zirvesi’nin yakın bir zamanda federal düzeyde korunan kürtaj hakkını iptal etme olasılığı olan ABD Yüksek Mahkemesi ve 2024’te tekrar seçilme şansını arttıran Trump’ın gölgesinde düzenlendiğini belirtiyor, zirvenin otokrat hükümetlerin, adayların güçlendiği bir küresel düzlemde somut karşılığının ne olacağını daha zirve sonuçlanmadan tartışmaya açıyor.