Postmodern’in şahsi kısa tarihi

1-TIR’la gelen bilgisayar          

1970’lerde İTÜ’de okurken bir gün kapıya bir TIR yanaşmış ve kalabalıkça bir teknisyen grubu getirdikleri parçalarla Taşkışla’nın zemin katında büyükçe yer işgal eden mekânı kaplayan bilgisayarı monte etmişlerdi. O hakikaten bilgi sayıyordu ve çoktan seçmeli test sınavları benzeri test esaslı anket araştırmalarını değerlendiriyordu. Ardından onunla işlem yapmak için gerekli bilgisayar dilleri Fortran vs.’yi öğreten dersler açıldı. Dersi alan yeniliğe/geleceğe yatkın arkadaşlar Fransızca veya İspanyolca öğrenmekten zor diye çabucak vazgeçtiler. Sonraları o makinanın minyon bir çeşidinin Harvard'ın mühendislik binası girişinde antika niyetine sergilendiğini gördüm.

2-Fax’ın büyüsü                                  

1980’lerin başında büromuza aldığımız fax makinasının başına toplanıp dost bürosundan ricayla çektirdiğimiz ilk fax sayfasının amonyak kokulu kaygan kâğıtta belirişini sihirbaz marifetine tanık olurcasına izleyişimiz de taze bir anıdır.

3-Kullanışlı Bilgisayar evden müzeye, fare her yere        

Birkaç yıl sonra elektronik mezunu arkadaşımın bir gün Commodore klavye ve joystick setiyle gelerek tv ekranına bağlayıp bununla oynayarak gelecekte her işinizi yapacağınız ortama hazırlanın dediğini hatırlıyorum…

Çoktan icat edilmiş fare’yi (maus) piyasaya süren MAC olmuştu ve Fortran kadar olmasa da karmaşık ezberler gerektiren karmaşık klavye komutları yerine elin hareketiyle uyumlu işlem imkânı sunuyordu. Kısa zamanda IBM ve HP türevli ve PC diye adlandırılan hegemonik kümenin de standardı haline geldi.

4-Önce doküman taşınıyor                 

Kişiselleşmiş bilgisayarın bir başka bir avantajı da belgelerin cep büyüklüğündeki disketlerde taşınabilmesiydi. Cep boyutlu doküman taşıyıcılar memory-stick ile plastik çakmak boyutuna düşmeden, cep boyutlu disketler halinde 8-10 cm’lere inmişti zaten. Yaygın yazı programı Word’ün hafızaya kaydetme komutu ikonu hala disket şeklinde… Bu aralıkta kapasiteler de çoktan MB’den GB’ye yükselmiş, katları ve askatlarıyla bit metrik sistem tanınırlığında bir norma dönüşmüştü bile. Mac dâhisi Steve Jobs’un resimde elinde tuttuğu Ipod, daha iki on yıl önce kaset boyutlu teyp Walkman ile cebimizde taşınabilir kılınmış şahsi müzik menümüzün taşıyıcısını çoktan çakmak boyutuna indirmişti. Ama müziği yaymayı da ulaşmayı da kolaylaştırıp demokratikleştiren hamle de sonuçta “indirme” fiiliyle adlandırılan ve dijital dünyanın da dönüm noktası internetle gelecekti.

5-Yazıdan görsele –  Sekreteryadan atölyeye         

Mac’in o arada ekran ve işlemciyi kolay taşınır bir kutuya sığdıran kullanıcı dostu Classic modelini üretmesiyle bilgisayar kurum sekretaryası gereci olmaktan çıkıp evdeki masalarımıza taşınmıştı. 90’larda o Classic’i evdeki masamda bırakıp NY-MoMa’ya gittiğimde bir eşinin müzede sergilenişine tanık olunca zaman tünelinde ileriye sıçramış gibi oldum. Belli ki, başarılı tasarımıyla ileride müzeye taşınacağı belli diye erkenden menülerine katmışlardı. O masamın üzerinde bıraktığım o 40 MB’lik derli toplu, kullanışlı kişisel gerecin hafıza ve işlem kapasitesi yirmi yıl önce okula kurulmuş kurumsal makinadan misliyle güçlüydü. O arada printer’lar da pratikleşip rulo kâğıtlar yerine A4 kullanır hale gelmiş; yanı sıra masa setini zenginleştiren cihaz olarak tarayıcılar da görselle çalışanların vazgeçilmezine dönüşmüştü.

Bu cihazların profesyonel çeşitleri ciltleme imkanlarıyla da donanarak eski fotokopi dükkanlarını minyon birer matbaaya dönüştürdü. CD’yle taşınan dokümanın kitapçığa dönüşmesi için birkaç saat yetiyordu. Bürolar yaptıkları işlerin toplamını birer doküman kitabına dönüştürdüler.

Sonra o da kişiselleşti: İş dünyasındaki profesyonelizm eğilimi ile buna uyum sağlama peşindeki üniversitelerin beklentileri CV hazırlamayı başlı başına tecrübe gerektiren bir işe dönüştürdü. CV de zaten çoktan yaşam akış listesi olmaktan çıkıp marifetlerin de sergilendiği portfolyoya dönüşmüştü. Başvurulacak kuruma göre ücreti karşılığı portfolyo hazırlayan yerler oluştu.

Profesyonelizmden tekrar teknik gelişmelere dönersek:

6-Lambasız ve kablosuz                               

Masalarımızı rahatlatan iki gelişmeden biri TV’lere paralel olarak bilgisayar ekranlarının da derinlikleriyle desktop setini hantallaştıran lambalı sistemden kurtularak, yassılıp incelmesiyse diğeri; setin parçalarını birbirine chip’lerle bağlayarak kablolardan kurtaran sistemlerdi.

Fransız filozof Jean Baudrillard çağın fenomeni sorulduğunda ne interneti ne de cep telefonunu değil, Photoshop’u işaret ederken çağın söz ve yazı değil görsellik eksenli olarak işlediğinin altını çizmişti.

Zaten bilgisayarın kurumsal resmiyetten doğrudan üretime taşındığı yerler de management ortamlardan ziyade yaratıcı design bölümleri oldu. Üniversitelerin de mimarlık ve tasarım bölümleri.

7-Arınmanın zirvesi: Portatifleşme                         

Kronolojik sırayla gelmeyip hikayeyi günümüze bağlayacak başlıca gelişme işlemci, ekran ve klavyenin kolay taşınır çantaya dönüştürürülmesiydi. Mac yine ilk hamleyi yapıp top şeklindeki maus’u da setin içine katan Powerbook’u piyasaya sürdü. O küresel fare de sonra dokunmatik yüzeye dönüştü. Hepsi küçülerek aynı bünyenin parçası olunca masanın üzerinde toplanma gereği de kalmadı. Artık bu yeni gereçle kucakta veya diz üstünde de çalışılabilirdi: Adı Laptop (dizüstü)’da buna vurgu yapıyordu zaten. Sony-Vaio bu kompakt cihazı iyice inceltip hafifleten model oldu. Sonra da artık geri dönülemedi ve tüm markalar o hafiflik ve incelikle yarışınca en tecrübesizinden profesyoneline herkes birer tane edindi. Baterisini gün birimli zaman aralıklarında çalışma garantisiyle şarj edecek bir sistem gelişmediğinden hafızanın tamamını kablodan kurtarmanın hala yolu yok.

8-Kart bolluğuyla dijital meydana

Dijital gelişmenin asıl etkisi hayatlarımızda/masalarımızda teker teker yarattığı değişimlerle değil, sosyal hayatımıza topluca ve sistemik şekilde nüfus etmesiyle oldu. Okula o kat büyüklüğünde kurumsal bilgisayarın kurulduğu yıl bir arkadaşımla ailelerimizin ceplerimize koyduğu beşer bin lirayla otostoplu Avrupa turuna çıkmış, birkaç haftada dönmüştük. Şimdi kredi kartsız birkaç gün geçiremeyiz. Uzunca seyahat ve günlüğü aşan bütçeler bir yana; cep telefonları olmadan Taksim postanesi önü randevularımızı nasıl denkleştirebildiğimiz bile artık başlı başına mucize gibi gözüküyor. Buluşsak bile, gideceğimiz, lokantanın hesabını sinemanın biletini kartsız ödeyemeyiz. Pratik buluş Akbil bile tarih oldu. Anahtar da karta dönüştü. Bu hengame içinde ayrıntı sayılabilecek nice alışkanlık da tarihe karışıyor. Mesela iyi kitapçıda uzun zamanlar geçirme alışkanlığı yerini internetten kitap seçip Amazon’a, İdefix’e sipariş vermeye bıraktı bile.