Solun içi

Kimseyi ilgilendirmeyen Kılıçdaroğlu-İnce çekişmesi AKP’nin alternatifini arayanlar için hayal kırıklığı olurken, solun ezeli bölünmüşlüğü ve iç çekişmelerini de gündeme getirdi. Yanlış da değil, Solla kastedilen CHP ise, Baykal’la başlayıp dinmek bilmeyen hizipleşme gerçekten de parti tarihine damga vurdu. Kılıçdaroğlu-İnce vakası bu zincirin son halkasından başka şey değil.

Ama bundan ibaret değil tabii. Bugünkü seçmen ezici çoğunluğunun 1976’dan beri CHP’nin sağa karşı kazandığı yegane seçim olan Nurettin Sözen’in rakipsiz favori Bedrettin Dalan’a karşı 1989 yerel seçim zaferinden, hatta AKP’nin kurulup iktidara yerleştiği 2002’den sonra doğduğu hesaba katıldığında ilerlemeden CHP ile ilgili bir özet de gerekli olacak:

1-Değişen CHP                                                    

CHP herşeyden önce devletin kurduğu bir devlet partisi. Sonra o da devleti kurmuş. İçiçe geçmiş devlet partisi ile parti devleti. Yaşamlarını 40’lardaki ilk seçime kadar ayrılma[z]yacak bir ikili olarak sürdürmüşler. 1946’daki ilk seçimi kazanan Demokrat Parti 1960’da darbeyle devrildikten sonraki seçimi de onun devamı Süleyman Demirel’in Adalet Partisi(AP) kazanınca o ebedi sanılan çiftleşmenin sonunun geldiği de anlaşılmıştı. CHP’nin tecrübeli ve kurnaz lideri İsmet İnönü, daha PR’cıların, algı, kimlik ve “seçim yönetimi”nin, hatta seçim araştırması sektörünün ufukta bile gözükmediği bir dünyada kendisinin ve partisinin imajını tazeleyip yenileyerek yeniden gündeme taşıyacak, biri içe öbürü dışa dönük iki kritik çıkış yaptı. Yeraltı örgütü TKP’nin kapalı kapıları dışında, daha güneşin altında solun telaffuz bile edilemediği, yasaklı bir ortamda  devletin bir numaralı kıdemlisi olarak “Ortanın solundayım!” dedi. Amerika’yla bir kriz anında “Yeni bir dünya kurulur. Türkiye’de orada yerini alır!” ifadesiyle de Amerikan başkanını en korkacağı şey olan Sovyet blokuna meyletme imâsıyla tehdit etti.

60/70 dönümü CHP için değişim yıllarıydı: Üst-orta yaşlı Bülent Ecevit, bu çıkışlara rağmen yaşlanıp yıpranmayı geri çevirememiş İnönü’den gençlik imajıyla başkanlığı devraldı. Devralırken de tecrübeli, kurnaz ustasının hamlelerine taş çıkarmakla kalmayıp, geleceğin konuşkan PR’cılarına ders niteliğinde bir imaj paketiyle sundu kendisini kamuoyuna: mavi gömlek, beyaz güvercin ve Şenay’ın ”sev kardeşim”  şarkısı

https://www.youtube.com/watch?v=B_jgYzkX5kM

Onyıllar sonra Cem Uzan’ı kolları sıvalı beyaz gömlekle kamuoyuna sunan reklamcısı, bu  işlerin otomatiğe bağlanamayacağını, faşizan sağdan pay kapma hedefini ıskalayınca anlayacaktı. “Beraber yürüdük bu yollarda” şarkısı ise Erdoğan’ın zorlamalarına rağmen “sev kardeşim” gibi taşkın bir coşkunun değil, cılız bir iç konuşmanın sesi olabilecek güçteydi ancak. Ama bu yarım asır aralıklı bu son  karşılaştırmanın dersi de; şarkının mesajının seçmenin politikacıya (“beraber yürüme”) değil, politikacının seçmene (“barış, dayanışma,kardeşlik,adalet”) vaadiyle yüklü olması gerektiğini hatırlatacaktı… Ecevit’in “halkla ilişkiler” başarısının seçim başarısına da dönüşeceğinin ilk işareti, halktan bir kadının taktığı ve kimliğini pekiştiren takma isim “Karaoğlan” olacaktı. Demirel’in darbelerde alıp gittiği fötr şapkasının alternatifi kasketiyle uyumlu bu adın tutması onun halka malolmasını daha da kolaylaştıracaktı…

Ama Ecevit sonuçta, geleceğin reklamcılarına rol modeli olmak üzere yetişmiş bir karakter değil, Robert kolej mezunu şair ve çevirmen, romantik bir aydındı. Selefi İsmet İnönü’nün yükselen populist sağdan rol ve gündem kapmak üzere sarfedilerek üstlenilmiş “sol” sözcüğünü ciddiye alıp içini, romantik hümanist karakteriyle uyumlu söylem eşliğindeki bir “sosyal demokrat” kimlikle doldururken yükselip tecrübe kazanan sağ-populizmin karşısına hazırlıksız yakalandıkları bir sol-populizm çıkartarak siyaset tarihinin dönüm noktası oldu. Siyaset sahnesi bundan böyle hep CHP-DP ikiliğini yeniden-üreterek şekillendi. Fark; sağ-populizmin artık devlet eliti yerine devletçilikle karışık bir sol-populizmin rakibi olmasıydı. Sahne, Ecevit’in kabuk değiştirme ertesi isim de değiştirecek partisi (CHP, SODEP, SHP, DSP) ile hep kısmen yenilenmiş kimliklerle yeniden örgütlenecek bir sağ popülist  partiyle (sırasıyla AP, ANAP, AKP) populizm yarıştıracağı ikili bir kutuplaşma içinde seyredecekti.   

Ecevit öte yandan da başarılı çıkışın karşılığını hemen  alıp 73 ve 76 seçimlerinden galip çıktı. Sonra 70’ler boyunca Marksist solla temastan özenle kaçındı, ama seçim başarılarına rağmen iktidarı alamayıp 70’leri açık faşizm kalkışmalarına bile kapalı olmayan MC’ye bıraktı.

O aralıkta çok aktörlü siyasetin acemisi toy burjuvazi görgüsüzlüğünü, ideolojik çığırtkanlığını Tercüman gazetesinin üstleneceği şekilde  Ecevit’le dönemin uluslararası sürprizi olarak Şili’de seçimle iktidar yüzdesi tutturan Marksist lider Salvador Allende paralelliği kurarak göstermişti. En korktukları şey olan komünizm kapıyı çalmış mıydı? “Bu kış komünizm gelebilir.” diyen Celal Bayar haklı mıydı? Sonuçta bir paralellik varsa bu farklı angajmanlı iki lider arasında değil, darbe yapan ordular arasında oldu. Pinochet onun iktidarının önünü bir darbeyle kesti.

Bu söylediklerimden zaten genelde farklı olduğumuz komşum Yıldıray Oğur gibi, https://serbestiyet.com/yazarlar/yildiray-ogur/oyle-mi-burjuva-bey-847250 ? Artık malı mülküne el konup, şirketine kayyum atanan burjuvaya yapılanları hak ettikleri sonucu çıkmayacağını umuyorum. https://serbestiyet.com/yazarlar/ihsan-bilgin/mal-fetisizmi-748522

“Çok parti” lafı sık kullanılır ama o; 60’ların ortasına kadar çift partiydi. Çok partiye doğru iki öncü hamle iki karşıt kutuptdan geldi: Sonları hep kodesle biten yeraltından ikrah getirmiş solcu aydınlar, TİP’i kurup, ilk seçimde on küsur militan milletvekiliyle meclise girdiler ve lider gölgesindeki miskin milletvekilliğinin alternatifi de oldular.  Gizli-saklıları yoktu. Amblem olarak, Sovyetlerin aleni sembolü orak-çekiçle paralelliği aşikâr çark-başağı seçtiler. Ama 60 darbesinin  sözcüleri de, ihtimalden olguya dönüşmeye başlamış soldan rol çalmak ve darbe rüzgarıyla hareketlenirken sola meyletmiş gençlikten de  faşizan sağa kadro devşirmek üzere MHP’yi kurdular. 60’ların sonunda CHP ve AP’den kopanların minyon partileriyle gerçek  bir siyasi yelpaze oluşmaya başladı. O ara Erbakan’ın MSP’siyle siyasal-islam da boy göstermişti ki, 73 seçimi galibi Ecevit, çok partili siyasetin ilk feykini atarak seçimin diğer sürprizi Erbakan’la koalisyona girdi. “Sev kardeşim”in beyaz güvercin uçuran barışçı Eceviti’nin öteki feyki de   sonra ağzı kalabalık ortağının kendisiyle fetih yarıştıracağı bir savaşı başlatmasıydı. Ecevit rüzgarı, artık kitleselliği devralmış Marksist solla kararsız ilişkilerinden  de bağımsız olmayan şekilde 76 seçimi ile 77-1 Mayıs ve 78-Maraş katliamları aralığında dindi. Ecevit’in o aralıkta   MC’nin iktidar tedbirleri almak yerine tehdit gibi kullandığı Taksim mitinginde  suikast ihbarına sürkontr gibi bir aldırışsızlıkla karşılık vermesi de bu ters-akıntıyı geri çevirmedi. Maraş’ın solun geneli için bir dönüm noktası olacağını içinden/zamanında okuyup (“somut şartların somut tahlili”) ifade eden bildiğim yegane yorum ayrı özel broşür de yayınlayan Birikim yazarı Ömer Laçiner’den gelmişti. Nitekim, iki yıl sonra gelecek darbe sol için dönüm noktasından da öte; en azından yirmi yıllık bir kitleselleşme dalgasının da sonu olacak, sonra da legalize olduktan sonra TKP’nin de milliyetçileşmesiyle  ÖDP’nin kuruluşuna ve  HDP’nin Türkiye’nin barajları atlamış sol  partisine dönüşmesine kadar da kitlesellik iddialı Marksizme eğilimli sol  örgütlenme ve parti olmayacaktır.

Yıllar sonranın 28 Şubat darbesi ertesinin iktidar alternatifi olarak MHP’yle ortaklığı bile göze alacak  DSP’si o rüzgarın hiç değilse anısını tekrar yakalamak hadefli olduğu kadar, sonra Türkiye reel siyasetinin görüp görebileceği en aykırı karakterlerden ve  süzme aydın, biliminsanı Erdal İnönü’yü de uzaklaştırırken   CHP’nin karakterine dönüşecek Deniz Baykal’ın hizip baskısından  yılgınlığının da sonucuydu.

2-Hep aynı sağ                                                                 

Bir çift söz de sağ-popülizm hakkında etmeden hikaye tamamlanamıyor: On yıllarca seçim galibi olacak popülist sağın başlangıcı Demokrat partinin seçmenine yabancı  adı oy deposu Anadolu taşrasında telaffuz bile edilemeyip “Demir-kırat”a dönüşünce izleyen AP de adres göstergesi niyetine  kıratı amblem olarak seçmişti. İnönü ve Ecevit’in kitle-iletişime ders olacak hamleleri yanında çocuksu bir tercihti; ama kitle iletişimi esas olarak sonuçtan öte tartısı olmayıp zar atmaya benzer bir ilişki biçimi olduğundan o da tuttu. 73,76 hariç ve 80 darbesinin hemen öncesi 5 milletvekilliği için  mini seçim dahil, iki onyıl AP silip süpürdü.

Memleketin idaresinin kırsal nüfusun iradesince belirlenmesini sindiremeyen kentli orta sınıf, rahatsızlığını ifade için daha adını bile telaffuz edemediğiyle özdeşleşme zaafını logolaştıran bu naif sembolizmi değil, Demirel’in tarla sulama kanallarıyla DSİ kariyerli mühendis imajına eşlik eden sınıf atlamış köylü kimliğine sığınan “çoban sülü” lakabını hedef seçmişti.

3-Marksist solun böleni                                     

Yazının başlangıç teması  bölünme ve parçalılık, CHP’ye has bir olgu ve algı değil . Solun geneli için de geçerli.

70’lerin bölünmüşlüğü genelde Çin-Sovyet çatışması temelli sanılsa da solu bölen esas olarak bir kavramdır: Milli Demokratik Devrim. MDD. Türkiye’de komünist olmanın çilesini epeyce çektikten sonra kavramı ortaya atan Mihri Belli özellikle 60’ların gençlik hareketi kökenli eğilimlerinde taraftar bulmuştu. Onyılların yeraltı örgütlenmesi TKP’yi paralelindeki Sovyet yanlısı TİP ile bloklaştırıp, 68 civarı yeşerip karşı blokta konumlanacak yeni soldan ayıran bu kavram oldu.

MDD esas olarak hedeflenen devrimin öznesi ve niteliği hakkında bir tezdi. Tarihi belirli aşamaların akışı olarak kavrayışın tipik ürünüydü. Buna göre feodal toprak sistemi yerine sermaye odaklı kapitalizmin alması için  burjuva demokratik devrimi olması gerekiyordu. O olmadan sosyalist aşamaya geçilemezdi. Türkiye bu aşamayı yaşamamış bir toplum olduğundan önce onu gerçekleştirmeliydi. Sosyalistler de önce onu destekleyip/ateşleyip sosyalizm hedeflerini ertesine ertelemeliydi. Kendi geçmişlerini  Deniz Gezmiş’in THKO’su ile İbrahim Kaypakkaya’nın TİKKO’sunda arayan Çin yanlısı “Halkın-vs.” görüşleriyle  Mahir Çayan’ın THKPC’si devamı “cepheci” görüşler de liderlerinden beri bu kavrama angajeydi. Mahir Çayan’ın “kesintisiz devrim”i iki aşamanın beklemeksizin birbirini izlemesinden başka şey değildi.  TKP,TİP ise acil aşamanın sosyalist devrim olduğunda ısrarlıydılar ki, bu onların Sovyetler angajmanından bağımsız bir beklenti değildi. Sosyalist devrimin Sovyet blokuna stratejik önemde bir ülkeyi daha katıp o bloku güçlendirmesi angajmanlarıyla uyumlu bir evrensel sonuç olacaktı.  Çin yanlısı Maocular da aynı MDD ile ABD blokundan uzaklaşacak  bir Türkiye’de iki kutuplu dünyaya bir üçüncü katıp ona liderlik etme  hayalindeki Çin’in 3. Dünya blokuna yaklaştırma ihtimali  görerek enternasyonel meşruiyet buluyordu. Zaten Çayan ve ardıllarıyla ayrıldıkları yer de burasıydı. Onlar rol modeli diye Çin/Mao yerine taze devrim ateşi Küba/Castro&Che’yi görüyordu.

Avrupalı kapitalist toplumların Fransız devriminde köylülerin başlattığı ayaklanma ertesinde  burjuva sınıfının iktidara önce ortak sonra hakim olması  ile mümkün olması MDD’nin tarihsel meşrulaştırıcısıydı. Bu devrimin öte yandan da toprak yönetmekten insan yönetmeye evrilirken modernleşmiş  mutlakiyetçi(absolutist) devlete dönüşmesiyle paralelliğinin tarihsel/teorik zeminini hazırlayan Foucault’dan daha kimsenin haberi yoktu.

Zaten oradaki “mutlakıyet”[absolut]’i artık insanı yöneten devletin bedeni dahil insan bireyleri üzerindeki mutlak (nefessiz bırakan) hakimiyeti değil despot bir kralın  emir hükmündeki kararları anlamına geldiği ve o mutlakiyeti önce kralla paralel, sonra da kralsız bir parlamento hakimiyetinin izlemesinin tarihin doğru yöndeki akışıyla uyumlu olduğuna ilişkin ulus-devletin kendini meşrulaştırma zokasını yutmuştu bir kere. Modern toplumun başlıca ve en teferruatlı örgütü devlete ilişkin bu çarpık kavrayış Marksizmin temel kategorisi sınıfın da gölgelenmesine neden oluyor, bulanık bir yığın olarak halk kategorisi sınıfın yerini alıyordu. Haksızlık da etmemeli; Sol, bütün o karışıklık içinde Marx külliyatı referanslı olup, Avrupa feodalizmini yaşamamış doğu toplumlarına ilişkin Sencer Divitçioğlu’nun dikkati çektiği ATÜT(Asya tipi üretim tarzı) kavramına da ilgisiz kalmamıştı.